Xung quanh câu chuyện quy định cho lao động nữ nghỉ 30 phút kỳ "đèn đỏ", Tạp chí Công Thương xin gửi đến độc giả những phân tích của chuyên gia lao động Nguyễn Thị Diệu Hồng (chuyên gia Tư vấn về các tiêu chuẩn lao động quốc tế ) xoay quanh vấn đề này.
Ở Việt Nam, đầu những năm 1990 trở về trước, lao động nữ tập trung chủ yếu trong các công, nông trường của Nhà nước. Thời điểm đó, đồ dùng cho vệ sinh kỳ "đèn đỏ" của phụ nữ chủ yếu là vải màn nên cần thời gian thay giặt. Xuất phát từ yêu cầu vệ sinh cũng như từ điều kiện làm việc của lao động nữ, tại khoản 3 Điều 115 Bộ luật Lao động năm 1994 đã quy định quyền của họ được nghỉ mỗi ngày 30 phút trong thời gian "đèn đỏ". Quyền này tiếp tục được duy trì trong những lần sửa đổi bổ sung Bộ luật Lao động vào những năm 2002, 2006, 2007 và 2012. Việt Nam không phải là quốc gia duy nhất có quy định về quyền của lao động nữ được nghỉ làm việc trong kỳ "đèn đỏ".
Nhật Bản cũng quy định lao động nữ được nghỉ kỳ "đèn đỏ" ngay sau Chiến tranh Thế giới thứ II. Theo Luật các Tiêu chuẩn Lao động năm 1947, bất kỳ phụ nữ nào phải chịu đau đớn trong kỳ "đèn đỏ" hoặc công việc của họ có thể làm gia tăng đau đớn trong thời kỳ này thì được phép seirikyuuka (nghĩa là “được nghỉ vì lý do sinh lý”). Lao động nữ ở Hàn Quốc và ở Đài Loan đều được đảm bảo nghỉ kỳ "đèn đỏ" 1 ngày trong 1 tháng. Trường hợp ở Hàn Quốc, ngày nghỉ kỳ "đèn đỏ" được trả công, còn đối với Đài Loan ngày nghỉ kỳ "đèn đỏ" được tính vào ngày nghỉ ốm. Ở Indonesia, lao động nữ được nghỉ làm việc vào ngày thứ nhất và thứ hai của kỳ "đèn đỏ" và việc thực hiện được quy định trong hợp đồng lao động, quy chế của doanh nghiệp hoặc thỏa ước lao động tập thể.
Điều đặc biệt là không có một quốc gia nào quy định nghỉ kỳ "đèn đỏ" theo giờ như ở Việt Nam. Ở đây cần bàn đến khả năng triển khai thực hiện của các bên liên quan đối với quy định nghỉ mỗi ngày 30 phút trong thời gian "đèn đỏ".
Đối với lao động nữ - những người thụ hưởng trực tiếp từ quy định của pháp luật
Thực tế, kỳ "đèn đỏ" không ảnh hưởng xấu đến tất cả phụ nữ. Theo Đại hội của các Bác sỹ sản khoa và Bác sỹ phụ khoa Hoa Kỳ, hơn một nửa phụ nữ trải nghiệm đau đớn 1 - 2 ngày mỗi tháng trong thời gian kinh nguyệt. Còn theo Viện hàn lâm Bác sỹ gia đình của Hoa Kỳ, đau bụng kinh có thể ảnh hưởng tới các hoạt động thường ngày của khoảng 20% phụ nữ độ tuổi từ 12 - 49.
Ở Việt Nam, hiện thiếu những nghiên cứu về đau đớn khi bị kinh nguyệt ảnh hưởng như thế nào đến việc thực hiện công việc của lao động nữ. Nhưng kết quả của các nghiên cứu về thực trạng thực hiện pháp luật lao động đối với lao động nữ đã chỉ ra rằng hầu hết công chức và viên chức nữ không sử dụng quyền được nghỉ mỗi ngày 30 phút trong thời gian "đèn đỏ"vì công việc nhẹ nhàng và điều kiện thực hiện vệ sinh khá thuận tiện (nhà vệ sinh, nước và băng vệ sinh).
Ngành dệt may là ngành có rất đông lao động là nữĐối với khu vực sản xuất kinh doanh, việc sử dụng quyền được nghỉ khá hạn chế đối với lao động nữ vì “vấn đề khá tế nhị” khi đề cập với người phụ trách, đặc biệt là người khác giới và các doanh nghiệp thường phớt lờ quy định này. Chỉ có rất ít doanh nghiệp thực hiện quyền này của lao động nữ nhưng bằng cách chi trả một khoản bình quân bằng tiền cho lao động nữ với một số giờ được nghỉ nhất định. Điều này về bản chất không đúng với ý nghĩa bảo vệ sức khỏe cho lao động nữ như pháp luật mong muốn.
Điều đáng lưu ý, chu kỳ và độ dài của mỗi kỳ "đèn đỏ" của phụ nữ khác nhau. Sẽ rất khó khăn đối với những lao động nữ có chu kỳ kinh nguyệt ngắn hoặc kỳ kinh nguyệt dài khi đề nghị người sử dụng lao động cho nghỉ theo quy định của pháp luật vì dễ bị cho là lạm dụng quyền được nghỉ. Cũng sẽ không công bằng đối với họ trong trường hợp doanh nghiệp thực hiện chi trả bằng tiền với một số giờ được nghỉ nhất định.
Đối với doanh nghiệp sử dụng lao động, đặc biệt những doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động nữ
Thứ nhất về tổ chức sản xuất, kinh doanh: Đối với các doanh nghiệp tổ chức sản xuất theo dây chuyền (dệt may, lắp ráp điện tử) hoặc các doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn rộng (thương mại, dịch vụ, xây dựng) quyền của lao động nữ được nghỉ mỗi ngày 30 phút trong kỳ "đèn đỏ" sẽ ảnh hưởng rất lớn đến toàn bộ quy trình sản xuất, kinh doanh của những doanh nghiệp loại này, đặc biệt đối với các doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động nữ.
Thứ hai về tổ chức thực hiện: Như trên đã phân tích do chu kỳ và độ dài mỗi kỳ kinh nguyệt của phụ nữ khác nhau nên rất khó cho người sử dụng lao động tổ chức “theo dõi và giám sát” nhằm đảm bảo thực hiện quyền cho lao động nữ của mình. Xin lưu ý hơn 90% doanh nghiệp ở Việt Nam là doanh nghiệp vừa và nhỏ nên việc bố trí nhân sự để “thỏa thuận” với người lao động về “thời gian nghỉ cụ thể” cho “phù hợp với điều kiện thực tế tại nơi làm việc và nhu cầu của lao động nữ” như quy định tại điểm c khoản 2 Điều 7 Nghị định số 85/2015/ NĐ-CP là rất khó khăn.
Thứ ba về chi phí lao động và các khía cạnh khác: Rõ ràng quy định quyền của lao động nữ được nghỉ mỗi ngày 30 phút trong kỳ "đèn đỏ" “hưởng đủ tiền lương theo hợp đồng lao động khiến những doanh nghiệp sử dụng lao động nữ, đặc biệt sử dụng nhiều lao động nữ phải chịu chi phí lao động cao hơn. Điều này tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và dẫn đến hệ lụy doanh nghiệp không mặn mà với việc sử dụng lao động nữ. Và nếu có sử dụng thì lao động nữ cũng khó có khả năng “thỏa thuận với người sử dụng lao động” về thời gian nghỉ phù hợp với “nhu cầu” của mình. Như vậy, nỗ lực hướng tới bình đẳng giới tốt hơn tại nơi làm việc đối với phụ nữ không đạt được kết quả mong muốn.
Gợi ý chính sách: Như trên đã phân tích, mặc dù pháp luật lao động có sự quan tâm đến lao động nữ nhưng quyền của lao động nữ được nghỉ mỗi ngày 30 phút trong kỳ "đèn đỏ" gặp không ít trở ngại trong triển khai thực hiện ở cả phía người lao động và người sử dụng lao động. Nhìn lại kinh nghiệm của các quốc gia trong khu vực và liên hệ với các chính sách pháp luật hiện hành có liên quan như bảo hiểm xã hội, quy định về nghỉ kinh nguyệt trong kỳ "đèn đỏ" đối với lao động nữ xin được đề xuất như sau:
- Lao động nữ trong kỳ "đèn đỏ"t của mình nếu khó khăn trong thực hiện công việc thì được nghỉ làm việc vào ngày thứ nhất và thứ hai của kỳ kinh nguyệt;
- Thời gian nghỉ được hưởng chế độ ốm đau theo quy định của pháp luật về BHXH.
Sửa đổi này có được những ưu điểm sau đây:
- Những lao động nữ không chịu ảnh hưởng xấu tới các hoạt động thường ngày sẽ không cần đến sự điều chỉnh của pháp luật;
- Người sử dụng lao động không phải thực hiện chức năng “theo dõi và giám sát” mang tính chuyên môn y tế nhằm đảm bảo thực hiện quyền cho lao động nữ;
- Giảm bớt gánh nặng tài chính “kép” cho người sử dụng lao động vì họ cũng là chủ thể tham gia bảo hiểm xã hội trong đó có chế độ ốm đau.
