Cây thìa canh có nguồn gốc từ nước Ấn Độ. Tại nước ta, người đầu tiên phát hiện ra loại thực vật này là TS. Trần Văn Ơn - Trưởng bộ môn Thực vật của Đại học Dược Hà Nội. Cây thìa canh có thân leo dài, cao khoảng 6 - 10m, có các lóng dài khoảng 8 - 12cm, đường kính 3mm. Thân non màu xanh có lông mịn, lúc già có màu nâu, có lỗ bì đường kính khoảng 0.5 - 1mm. Đặc biệt toàn thân cây có chứa nhựa mủ màu trắng.
Dây thìa canh thích hợp với vùng đất cao, thoát nước tốt, tầng đất sâu, đất từ cát pha đến thịt trung bình. Loại cây này có sức sống rất tốt, chỉ cần cung cấp đủ nước, kết hợp chăm sóc, bón phân theo đúng quy trình kỹ thuật thì cây phát triển ổn định, đảm bảo về năng suất, sản lượng.
Thời điểm thích hợp nhất để trồng là vào tháng 4 hoặc tháng 7, đất sau khi được cày tơi, phơi ải và diệt trừ hết mầm bệnh, sau đó được vun luống cao từ 30-35cm. Mỗi luống cách nhau từ 1,3-1,5m sau khi trồng, dùng rơm rạ đậy kín xung quanh gốc cây và toàn mặt luống để giữ ẩm và hạn chế cỏ dại mọc để cây nhanh bén rễ.
Quá trình chăm sóc, để đảm bảo an toàn sinh học cho dây thìa canh đạt chuẩn hữu cơ TCVN 11041-1:2017 & TCVN 1104-2:2017 và tiêu chuẩn GACP-WHO hoàn toàn không dùng thuốc diệt cỏ mà sử dụng biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM) để quản lý sâu bệnh hại trên dây thìa canh, hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật kết hợp làm sạch cỏ thủ công, kiểm tra ngắt bỏ bộ phận bị sâu bệnh ngay khi phát hiện, không để lây lan ra diện rộng.
Trong đề tài nghiên cứu của PGS.TS Trần Văn Ơn đã chỉ rõ, trong cây thìa canh chứa hoạt chất cao nhất khi người bệnh uống vào sẽ tác động vào cả 4 quá trình: Làm giảm quá trình hấp thu đường (Glucose) ở ruột; tăng sản xuất và hoạt tính insulin; tăng men sử dụng đường ở mô, cơ đồng thời tăng bài tiết cholesterol qua đường phân, giảm cholesterol và triglycerid trong máu, hạ LDL-c, giảm lipid trong máu và trong gan, nhờ đó vừa giúp hạ đường huyết vừa ổn định đường huyết, ngăn ngừa biến chứng chữa bệnh tiểu đường.
Yên Ninh là xã miền núi của huyện Phú Lương với hơn 79% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số. Với điều kiện tự nhiên phù hợp để cây thuốc nam sinh trưởng và phát triển, những năm gần đây, xã Yên Ninh, huyện Phú Lương đang khuyến khích, hỗ trợ người dân phát triển cây dược liệu theo hướng hàng hóa, góp phần nâng cao giá trị trên một đơn vị diện tích đất canh tác của địa phương và nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống cho người dân. So với cây lúa, ngô và một số cây trồng khác, cây thìa canh mang lại hiệu quả kinh tế cao gấp 3 - 4 lần.
Trồng dây thìa canh không khó, chỉ cần làm đất, lên luống, cuốc hố với mật độ 1,5 m rồi trồng, sau 2 tháng thì làm giàn dây leo và chăm bón theo chỉ dẫn của cán bộ kỹ thuật. Nếu chăm bón tốt, mỗi sào dây thìa canh có thể đạt giá trị từ 7 đến 9 triệu đồng/năm. Đây là loại cây chỉ trồng một lần, nhưng lại cho thu hái nhiều lần trong năm.
Vùng trồng Dây Thìa Canh lá to theo tiêu chuẩn ORGANIC
Dây thìa canh thường cho thu hoạch tập trung từ tháng 4 đến tháng 10, có thể kéo dài đến tháng 12 nếu thời tiết thuận lợi. Hiện nay, với diện tích trồng dây thìa canh khoảng 3,5 ha thu hoạch từ 3-4 vụ, 2 tháng thu hoạch 1 lần, sản lượng khoảng 50 tấn tươi /năm. Để sử dụng làm thuốc, người ta thu hoạch toàn bộ cây gồm thân dây, lá, hoa và quả, có thể dùng dạng tươi hoặc khô đều có hiệu quả như nhau.
Về quy trình chế biến, với nguyên liệu 100% cây dây thìa canh lá to đạt tiêu chuẩn hữu cơ, sau khi được thu hái, nguyên liệu tươi được loại sạch cỏ dại, lẫn tạp bằng mắt và công nhân thực hiện thủ công, sau đó rửa lại bằng nước giếng khoan 2 lần, cắt thái bằng máy công nghiệp. Sản phẩm sẽ được phơi, sao thơm bằng nhà sấy năng lượng mặt trời, sau đó đóng gói phân phối ra thị trường.
Để tạo nguồn dược liệu sạch, ổn định và giúp bà con nâng cao thu nhập, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đã cử cán bộ đồng hành, hướng dẫn, phổ biến khoa học kỹ thuật về phương pháp trồng, chăm sóc, thu hái cây dây thìa canh. Cây thìa canh sau khi trồng được 1 năm sẽ cho thu hoạch 3 lứa/năm, chi phí đầu tư trồng cây thấp, mang lại thu nhập bình quân từ 200 triệu đồng/ha trở lên...
Người dân bỏ công, trồng cây thìa canh tuân thủ đúng quy trình kỹ thuật theo tiêu chuẩn GACP - WHO (thực hành tốt trồng trọt và thu hái)... Khoảng 3 năm trở lại đây, từ nguồn nguyên liệu tại chỗ, một số công ty đã đầu tư dây chuyền chế biến, sản xuất các sản phẩm từ thảo dược, giúp người trồng cây dược liệu có thu nhập cao hơn nhiều so với trồng lúa và cây rau màu khác.
Hiện diện tích trồng cây dây thìa canh tại xã Yên Ninh đã tăng lên 10 ha, bước đầu đã hình thành vùng trồng cây dược liệu tập trung và tiến tới xây dựng nhãn hiệu cho cây dây thìa canh trên địa bàn xã Yên Ninh.
Với công dụng giúp điều trị bệnh tiểu đường, ổn định đường huyết, cây thìa canh giờ đây đã trở thành vùng nguyên liệu rộng tới 4ha tại Thái Nguyên.
Với hơn 79% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, việc xây dựng thành công mô hình trồng cây dây thìa canh tại xã miền núi Yên Ninh, huyện Phú Lương đã mở ra một hướng mới góp phần chuyển đổi cơ cấu cây trồng, nâng cao thu nhập cho người dân. Bên cạnh đó, thành công từ mô hình trồng cây dây thìa canh hứa hẹn sẽ tạo điều kiện để mở rộng thêm diện tích ở nhiều địa phương khác trong tỉnh.
Nhiều nông hộ ở xã Yên Ninh, huyện Phú Lương (Thái Nguyên) đã liên kết với doanh nghiệp trồng cây dược liệu, đem lại thu nhập ổn định. Công ty CP Sản phẩm thiên nhiên DK ở xóm Đồng Phủ 2, xã Yên Ninh (Phú Lương) là đơn vị tiên phong trong sản xuất, chế biến các sản phẩm từ dây thìa canh.
Năm 2011, kế thừa các công trình nghiên cứu khoa học của PGS.TS Trần Văn Ơn (giảng viên cao cấp Trường đại học Dược Hà Nội), anh Hoàng Khắc Cần, Giám đốc Công ty Sản phẩm thiên nhiên DK cho biết, với quyết tâm tạo ra sản phẩm dược liệu, Công ty đã liên kết với 28 hộ dân để trồng cây dây thìa canh.
Anh Phương Văn Dũng, xóm Đồng Phủ 1, xã Yên Ninh, cho biết: Từ năm 2011, Công ty đã tạo điều kiện giúp đỡ gia đình tôi về vốn, hướng dẫn kỹ thuật trồng và chăm sóc cây thìa canh. Mỗi sào, Công ty cho vay 1 triệu đồng để hỗ trợ tiền mua giống, phân bón. Năm đầu tiên, gia đình tôi trồng 3 sào; năm thứ hai trồng 7 sào; năm thứ ba, trồng 1,3 mẫu. Nếu chăm bón tốt, mỗi sào Thìa canh có thể đạt giá trị từ 7 đến 9 triệu đồng/ năm. Đây là loại cây chỉ trồng một lần nhưng lại cho thu hái nhiều lần trong năm.
Tham gia trồng dược liệu và ký kết hợp đồng bao tiêu với Công ty, anh Hoàng Xuân Trường, xóm Đồng Phủ 2, xã Yên Ninh cho biết: Trước đây, gia đình cũng đã trồng thử nghiệm nhiều loại cây khác nhau nhưng hiệu quả kinh tế không cao, sau khi áp dụng mô hình trồng cây dây thìa canh, đã cho hiệu quả khá cao.
Trồng cây dược liệu thìa canh không khó, không cần chăm sóc nhiều mà lại cho thu nhập khá hơn trồng lúa, trồng khoai. Với diện tích trồng khoảng 1.000m2, mỗi tháng thu hoạch 2 lần, bán cho công ty với giá 8.000 đồng/kg, gia đình anh Trường có thu nhập ổn định.
Anh Hoàng Khắc Cần cho biết: Thìa canh là loại cây có công dụng điều trị bệnh tiểu đường. Vì thế, Công ty đã nghiên cứu, sản xuất ra các loại sản phẩm đáp ứng nhu cầu, thị hiếu đa dạng của khách hàng, như: Trà túi lọc, dây thìa canh khô, cao, cốm… theo tiêu chuẩn GACP WHO. Hiện nay, Công ty đã ký hợp đồng liên kết với Công ty CP Dược Khoa (Hà Nội) nên không phải lo đầu ra cho sản phẩm. Trung bình mỗi năm, Công ty đạt doanh thu hơn 3 tỷ đồng, tạo việc làm ổn định cho 15 lao động với mức thu nhập trung bình 5,5 triệu đồng/người/tháng.
Sản phẩm sẽ được phơi, sao thơm bằng nhà sấy năng lượng mặt trời hoặc sấy bằng máy sấy làm từ các chi tiết bằng inox. Sau khi phơi khô, dược liệu được sao thơm bằng máy tôn quay inox. Dược liệu sao thơm sẽ để nguội và được chuyển đến phòng đóng gói. Sử dụng bao bì túi bạc, đóng gói đủ khối lượng 150gr bằng cân điện tử, hút chân không bằng máy hút chân không DZ 400, sau đó được kiểm tra kỹ lưỡng và phân phối ra thị trường.
Hiện nay, nhiều hộ tham gia trồng cây dược liệu thìa canh ngay sau khi thu hoạch sẽ bán trực tiếp cho công ty cổ phần sản phẩm thiên nhiên DK với giá 8.000 đồng/ cân. Với khoản thu nhập này, đã giúp đời sống kinh tế của một số hộ là đồng bào người Sán Chí tại địa phương được nâng cao hơn, ổn định hơn.
Năm 2021, sản phẩm Trà dây thìa canh DK, từ dây thìa canh lá to đã được UBND tỉnh Thái Nguyên xếp hạng sản phẩm OCOP 4 sao. Đây là một trong những động lực để người dân phát triển thương hiệu, phát huy nghề trồng, chế biến và bảo tồn nguồn dược liệu quý.
Nhờ sự liên kết chặt chẽ của người dân cũng như chính quyền và cơ quan chuyên môn, Công ty Cổ phần Dược khoa DK pharma đã sản xuất được 4 dòng sản phẩm chính từ cây thìa canh, từng bước tiến tới sản xuất thực phẩm chức năng để nâng cao giá trị sản phẩm của người dân.
Để chế biến sản phẩm dây thìa canh, Công ty Cổ phần Sản phẩm thiên nhiên DK đã đầu tư hơn 1 tỷ đồng để xây dựng hệ thống chế biến dây thìa canh như: Nhà sơ chế, nhà sấy, hệ thống chiết xuất dược liệu… Sản phẩm sau khi thu hái về được rửa sạch, phơi khô, sao tẩm và đóng gói bán.
Ngoài ra, để đảm bảo đầu vào của sản phẩm, Công ty cổ phần Sản phẩm thiên nhiên DK đã hỗ trợ bà con cây giống, phân bón và ký hợp đồng thu mua bao tiêu sản phẩm.
Bên cạnh đó, khâu quảng bá sản phẩm, tìm kiếm thị trường cũng đã được chú trọng. Sản phẩm ra thị trường qua kênh bán hàng trực tiếp và đại lý, mở chi nhánh tại các tỉnh. Ngoài ra, còn tận dụng mạng internet để bán hàng. Lợi thế của mạng internet mang lại là rất lớn, giúp giới thiệu sản phẩm, kết nối với người tiêu dùng nhanh hơn.
