Ngày 11 tháng 4 năm 1994, Bộ trưởng Bộ Năng lượng ký Quyết định thành lập Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia trực thuộc Bộ Năng lượng với 7 nhiệm vụ chính, trong đó nhiệm vụ số một là chỉ huy điều hành hệ thống sản xuất, truyền tải, phân bổ điện năng trong hệ thống điện quốc gia, nhằm đạt kết quả tối ưu về kỹ thuật và kinh tế đảm bảo hệ thống điện quốc gia vận hành liên tục, tin cậy, an toàn. Ngoài việc trực tiếp điều khiển hệ thống đường dây 500 kV Bắc-Nam, Trung tâm Điều độ HTĐ quốc gia có nhiệm vụ lập các phương thức vận hành, tính toán chế độ chung cho cả hệ thống điện, lập kế hoạch sửa chữa các thiết bị chính trong hệ thống điện, chỉ huy các trung tâm điều độ miền, giám sát vận hành các hệ thống điện miền. Một nhiệm vụ hoàn toàn mới mẻ là quản lý, vận hành hệ SCADA bao gồm các máy tính chủ, các thiết bị xử lý tại Trung tâm, các thiết bị đầu cuối ở các trạm biến áp và nhà máy điện trải rộng trên phạm vi cả nước.
Công việc đầu tiên của Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia là đóng điện, vận hành hệ thống tải điện 500 kV Bắc-Nam. Với sự cộng tác, giúp đỡ của các chuyên gia tư vấn úc, công việc đóng điện vận hành hệ thống đường dây 500 kV Bắc-Nam đã thành công tốt đẹp. Các thông số ghi nhận được khi đóng điện mỗi thiết bị và từng đoạn của đường dây 500 kV đều rất phù hợp với kết quả tính toán từ trước. Thời điểm hòa điện 4 tổ máy của Nhà máy Thủy điện Hòa Bình với hệ thống điện miền Nam vào 19h06’ ngày 27 tháng 5 năm 1994 đã trở thành mốc lịch sử của sự phát triển hệ thống điện thống nhất trong cả nước, đánh dấu một bước phát triển mới của hệ thống điện Việt Nam nói chung và công tác điều độ hệ thống điện ở Việt Nam nói riêng.
Năm 1995, Tổng công ty Điện lực Việt Nam được thành lập. Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia trở thành đơn vị thành viên hạch toán phụ thuộc, trực thuộc Tổng công ty Điện lực Việt Nam. Nhiệm vụ mới giao thêm cho Trung tâm là tiếp nhận điều hành trực tiếp tất cả các nhà máy điện có công suất tổ máy trên 30 MW, nhằm khai thác hiệu quả tổng hợp các nhà máy điện.
Thực hiện chủ trương đổi mới doanh nghiệp nhà nước của Chính phủ, từ năm 1999, Trung tâm đã tiếp nhận ba Trung tâm Điều độ hệ thống điện miền đang trực thuộc các Công ty Điện lực 1, 2, 3 về trực thuộc Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia. Từ một đơn vị nhỏ, với số CBCNV khoảng 80 người, Trung tâm đã trở thành đơn vị khá lớn, trải rộng toàn quốc với tổng số CBCNV trên 350 người. Toàn Trung tâm đảm nhận nhiệm vụ điều hành trực tiếp hệ thống điện từ cấp điện áp 66 đến 500 kV và chỉ huy điều độ vận hành hệ thống lưới điện phân phối của các điện lực tỉnh, thành phố. Đứng trước tình hình và nhiệm vụ mới, Chi bộ Đảng và tập thể lãnh đạo Trung tâm đã có những chủ trương và các biện pháp cụ thể, nhanh chóng chỉ đạo kiện toàn sản xuất liên tục ổn định, đời sống vật chất và tinh thần của CBCNV toàn Trung tâm ngày một nâng cao. Đến nay, Trung tâm thực sự là một tập thể mạnh, đoàn kết, gắn bó, phát huy được sức mạnh tập trung trí tuệ, của cả khối điều độ.
Cùng với sự phát triển đi lên của đất nước trong những năm vừa qua, nhu cầu điện đối với các ngành kinh tế quốc dân không ngừng tăng cao (13-15%/năm, có năm 17-18%/năm). Do nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan, tiến độ các nguồn điện mới đưa vào thường bị chậm so với kế hoạch đã tính toán, lưới điện phát triển còn thiếu đồng bộ, vừa phải cải tạo chống quá tải, vừa vận hành. Hệ thống rơle bảo vệ, tự động chống sự cố trên lưới điện còn chắp vá, thiếu đồng bộ. Yếu tố khí hậu thủy văn có những năm bất lợi gây ra thiếu điện trong mùa khô.v.v… Với tinh thần chủ động, sáng tạo, không ngừng học hỏi, tập thể CBCNV Trung tâm đã quản lý tốt, nhanh chóng làm chủ và khai thác có hiệu quả các thiết bị công nghệ hiện đại, các phần mềm tính toán chuyên dụng, trực tiếp tính toán, vạch ra các phương thức vận hành và chỉ huy vận hành hệ thống điện tối ưu, an toàn và kinh tế, góp phần đảm bảo tăng trưởng kinh tế, giữ vững an ninh chính trị, xã hội và sinh hoạt của toàn dân.
Công tác điều độ hệ thống điện là công tác mang tính đặc thù cao. Mỗi cán bộ, kỹ thuật làm công tác điều độ đều phải đạt một điều kiện cần là có trình độ nhất định về chuyên môn, ngoại ngữ, vi tính. Điều điều kiện đủ là phải nắm vững các thông số, đặc tính kỹ thuật, quy trình vận hành các thiết bị điện trên hệ thống điện và đặc biệt là phải hiểu được mối quan hệ tương hỗ giữa các phần tử trong toàn bộ hệ thống điện như trong một cơ thể sống. Công tác điều độ đòi hỏi mọi ứng xử phải nhanh, nhạy, linh hoạt và tuân thủ các quy trình, quy phạm kỹ thuật. Ngoài các mệnh lệnh chỉ huy vận hành thông thường, mỗi năm, Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia (bao gồm cả cấp điều độ Miền) phải thực hiện hàng ngàn phiếu thao tác, xử lý hàng trăm sự cố trên hệ thống điện từ cấp điện áp 66-110-220 và 500 kV. Tất cả các thao tác và xử lý sự cố của Trung tâm trong những năm vừa qua đều được thực hiện một cách an toàn, nhanh gọn, giảm thiểu thời gian gián đoạn cung cấp điện cho khách hàng.
Song song với nhiệm vụ chính là chỉ huy điều hành sản xuất, những năm vừa qua, Trung tâm còn được Tổng công ty giao kiêm nhiệm thực hiện một số dự án như Dự án SADA/EMS của Điều độ Quốc gia giai đoạn 2, Dự án Nâng cao hiệu quả của hệ thống năng lượng, Dự án Trang bị hệ thống rơle sa thải phụ tải theo tần số thấp, dự án lắp đặt mạch sa thải đặc biệt, Dự án nâng cao ổn định hệ thống điện và tham gia điều hành các dự án SCADA/EMS Trung tâm Điều độ hệ thống điện miền Bắc, Trung, Nam do các Công ty Điện lực làm chủ đầu tư… Đặc biệt Dự án Lắp đặt mạch sa thải xuất phát từ yêu cầu thực tế, hoàn toàn do Trung tâm đề xuất và triển khai thực hiện đã nâng cao khả năng khai thác hiệu quả các nguồn điện và an toàn cung cấp điện bằng cách nâng cao năng lực truyền tải hệ thống đường dây 500 kV Bắc-Nam lên sát công suất định mức (800 MW), khi có sự cố tách lưới vẫn đảm bảo an toàn cho các hệ thống điện miền, không bị tan rã hệ thống. Sự cố tách lưới hệ thống điện 500 kV đoạn Đà Nẵng-Pleiku ngày 18 tháng 8 năm 2002 và đoạn Phú Lâm-Pleiku ngày 30 tháng 9 năm 2002 mà các hệ thống điện miền vẫn giữ được ổn định là những ví dụ minh chứng.
Những năm vừa qua, Trung tâm đã luôn luôn chú trọng đến việc biên soạn, hoàn thiện các quy trình, quy tắc vận hành các thiết bị. Trung tâm đã chủ động biện soạn, hiệu chỉnh, tổ chức hội thảo đề ra được bản “Quy định nhiệm vụ và phân cấp điều độ hệ thống điện quốc gia” và “Quy trình điều độ hệ thống điện quốc gia”. Đây là một trong các quy trình cơ bản của công tác điều độ hệ thống điện, quy định cụ thể nhiệm vụ của các cấp điều độ và các đơn vị tham gia hoạt động và sử dụng điện trong tình hình hiện nay. Trung tâm cũng đã biên soạn lại và đang hiệu chỉnh Quy trình xử lý sự cố hệ thống điện. Quy trình thao tác các thiết bị điện để Tổng công ty ban hành trong thời gian tới. Ngoài ra, Trung tâm cũng đã đóng góp nhiều ý kiến tham gia xây dựng “Luật điện”, “Pháp lệnh lưới điện quốc gia”, Nghị định 45/CP về “Hoạt động Điện lực và sử dụng điện”…
Công tác nghiên cứu khoa học, phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật cũng luôn luôn được đông đảo cán bộ, kỹ thuật của toàn Trung tâm hăng say tham gia. Liên tục trong các năm qua, mỗi năm Trung tâm đều có từ 2 đến 4 đề tài NCKH cấp Tổng công ty được bảo vệ đạt mức xuất sắc, đưa vào ứng dụng trong thực tiễn công tác điều độ hệ thống điện Việt Nam. Nhiều cá nhân đã tham gia các đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ và cấp quốc gia. Đã có nhiều đề xuất cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất và sáng kiến cấp Tổng công ty, giá trị làm lợi ước tính hàng chục tỷ đồng.
Trung tâm đã có nhiều ý kiến có giá trị, đề xuất với lãnh đạo Tổng công ty trong việc lập, hiệu chỉnh tổng sơ đồ phát triển điện lực giai đoạn 2001-2010 có xét đến 2020 (tổng sơ đồ V), trong việc đầu tư xây dựng các công trình nguồn và lưới điện và điều hành HTĐ hiện tại, nhằm phát huy hiệu quả của công trình đầu tư, nâng cao ổn định chế độ vận hành HTĐ, đảm bảo chất lượng điện ngày một tốt hơn.
Nhờ có sự quan tâm, đầu tư của Tổng công ty, cùng sự cố gắng, nỗ lực cao độ của toàn thể CBCNV toàn Trung tâm, đến nay các đơn vị của Trung tâm đã có được những cơ ngơi làm việc ngày một khang trang, thuận tiện hơn. Các hệ thống công nghệ hiện đại phục vụ điều hành hệ thống điện như các hệ thống SCADA/EMS, các chương trình phần mềm chuyện dụng… đã và đang được tiếp tục hoàn thiện góp phần đáp ứng yêu cầu điều khiển một hệ thống điện đang phát triển cả về quy mô và tốc độ. Đội ngũ cán bộ, kỹ sư của Trung tâm đầy năng lực và trí tuệ lại hăng say công việc và yêu nghề, thực sự là lực lượng nòng cốt, đáng tin cậy, nắm bắt được khoa học công nghệ hiện đại để vượt qua những thách thức lớn trong thời gian tới.
Bên cạnh các nhiệm vụ sản xuất chính và kiêm nhiệm do Tổng công ty giao, Trung tâm cũng luôn chú ý đến các mặt sản xuất khác nhằm tận dụng năng lực chất xám, nâng cao tay nghề, tăng thêm thu nhập cho CBCNV, đồng thời mở rộng được mối quan hệ hợp tác, hiểu biết lẫn nhau với các đơn vị khác trong và ngoài ngành.
Hoạt động văn hóa thể thao cũng được đông đảo CBCNV tham gia, có bộ môn đạt thành tích cao như bóng bàn. Trung tâm đã tổ chức nhiều đợt quyên góp vì người nghèo, trẻ em khuyết tật, thiên tai, phụng dưỡng thường xuyên một bà mẹ Việt Nam anh hùng.
Đứng trước những khó khăn tồn tại, những thách thức mới, toàn thể CBCNV Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia luôn nỗ lực phấn đấu để hoàn thành tốt nhất những nhiệm vụ của mình. Với những thành tích đã đạt được trong những năm vừa qua, Trung tâm đã nhiều lần được các cấp từ Chính phủ, Bộ Công nghiệp, Tổng công ty Điện lực Việt Nam tặng Cờ luân lưu, Bằng khen cho các tập thể và cá nhân. Đặc biệt, trong khí thế thi đua sôi nổi, lập nhiều thành tích chào mừng kỷ niệm những ngày lễ lớn tháng Tư, tháng Năm lịch sử của toàn Đảng, toàn dân ta, Trung tâm Điều độ HTĐ quốc gia vinh dự được đón nhận Huân chương Lao động hạng 3 của Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phong tặng cho tập thể CBCNV toàn Trung tâm và cá nhân đồng chí Giám đốc.
Những phần thưởng mà Đảng và Nhà nước, Bộ Công nghiệp và Tổng công ty đã dành cho CBCNV Trung tâm trong thời gian vừa qua là niềm cổ vũ, động viên lớn lao cho tập thể chị em điều độ có thêm nghị lực để tiếp tục hoàn thành những nhiệm vụ nặng nề của mình trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước./.
