Năm thứ ba thực hiện Luật Doanh nghiệp lực cản nhiều hơn

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT), đến hết tháng 11/2002, tổng số vốn đăng ký mới và đăng ký bổ sung của các doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp đạt khoảng 101.397 tỷ đồng. Riêng trong năm 2002, con số này là 46.397 tỷ, tương đương với 3,09 tỷ USD. Số doanh nghiệp mới đăng ký theo Luật doanh nghiệp xấp xỉ 55.200 doanh nghiệp. Ngoài ra, hơn 18.000 doanh nghiệp đã mở rộng đầu tư và quy mô kinh doanh dưới hình thức lập thêm chi nhánh và văn phòng đại diện ở các địa phương khác. Đây là hiện tượng chưa từng có trong “thời của Luật Công ty”  (1991-1999).
Ba năm thi hành Luật Doanh nghiệp cho thấy, khu vực kinh tế dân doanh thực sự rất giàu tiềm năng, đặc biệt là về khả năng sáng tạo và tinh thần “ dám nghĩ dám làm”, điều mà doanh nghiệp Nhà nước nhiều khi e ngại. Những sáng kiến trong khu vực này là vô kể, có thể biến những sản vật bình thường nhất thành... hàng xuất khẩu. Những xơ dừa, mùn dừa, lục bình, bẹ chuối, vỏ trấu hay gốc tre... đều được doanh nhân Việt Nam mang đi khắp thế giới. Doanh nghiệp tư nhân là những người chủ động và linh hoạt nhất khi “lao vào: kinh doanh trong các lĩnh vực mới, từ mỹ phẩm, đồ nội thất, hàng thực phẩm đến sản phẩm công nghệ thông tin, công nghệ sinh học...
Theo thống kê của Bộ KH&ĐT, các doanh nghiệp thành lập theo Luật Doanh nghiệp đến nay đã giải quyết công ăn việc làm cho khoảng 175.000 người. Tốc độ tăng giá trị sản xuất công nghiệp của khu vực kinh tế này cao hơn cả khu vực doanh nghiệp Nhà nước và khu vực doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Năm 2000, tốc độ đó đạt khoảng 18,3%, năm 2001 là 20,3%, năm 2002 là 19,1% (trong khi vận tốc của khu vực doanh nghiệp Nhà nước là 11,8, khu vực có vốn đầu tư nước ngoài 14,6%).
Theo đánh giá của đa số các chuyên gia kinh tế trong và ngoài nước, sân chơi cho các doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam đang còn thiếu sự bình đẳng. Luật Doanh nghiệp đúng là đã tạo thuận lợi cơ bản cho quá trình “ khai sinh ra các doanh nghiệp” , bằng việc rút ngắn thời gian đăng ký kinh doanh, mở rộng ngành nghề được phép kinh doanh, bãi bỏ những hạn chế  về vốn pháp định, hình thức kinh doanh... Tuy nhiên, việc “nuôi dưỡng”  các doanh nghiệp thì còn yếu. Doanh nghiệp tư nhân vẫn gặp vô vàn khó khăn khi tiếp cận với những nguồn lực quan trọng như thị trường đầu vào, đất đai, vốn... Phần lớn các doanh nghiệp tư nhân không có quyền sử dụng đất hoặc tài sản có giá trị để thế chấp và phải phụ thuộc rất nhiều vào các mối quan hệ quen biết mới vay được vốn. Cuộc diều tra của Hiệp hội doanh nghiệp thành phố Hồ Chí Minh, công bố tại diễn đàn doanh nghiệp ngày 9/12 thì cho thấy, 70% số doanh nghiệp mới thành lập có nhu cầu về vốn trung và dài hạn, nhưng chỉ 10% có thể tiếp cận với nguồn vốn ưu đãi của Chính phủ. Các doanh nghiệp thường xuyên thiếu thông tin về những nguồn vốn này. 70% số doanh nghiệp vừa và nhỏ phải “ gọi vốn”  từ bạn bè, gia đình, thậm chí từ những tay cho vay lãi cao. Phần lớn doanh nhân nhận xét rằng, quy trình vay vốn từ ngân hàng quá khó khăn, phức tạp và không thể đáp ứng nhu cầu cấp bách của doanh nghiệp.
Đáng chú ý là việc sửa đổi Luật Đất đai đến nay vẫn chưa hoàn thành, trong khi hàng trăm văn bản về lĩnh vực đất đai đang ngăn cản doanh nghiệp tiếp cận với nguồn lực quan trọng này. Ba năm qua, Chính phủ hết sức cố gắng để loại bỏ những văn bản trái với Luật Doanh nghiệp, nhất là các giấy phép con. Đợt đầu tiên được tiến hành tháng 2/2000, có 84 loại giấy phép đã bị bãi bỏ. Sau đó, thêm 27 loại giấy phép bị bãi bỏ, 34 loại bị sửa đổi cho phù hợ với luật. Tuy nhiên, đến đợt “ thanh toán”  giấy phép thứ ba (ngày 4/6/2002), số giấy phép con bị bãi bỏ chỉ là 5 cái (trong tổng số gần 30 giấy phép mà Tổ công tác thi hành Luật Doanh nghiệp đề nghị). Quá trình thương thảo vất vả kéo dài hàng tháng trời, cho thấy những lực cản đối với Luật Doanh nghiệp không phải là ít. Hiện vẫn còn tới 192 giấy phép con tồn tại song song với Luật Doanh nghiệp. Ông Nguyễn Đình Cung, Thư ký Tổ Công tác thi hành Luật Doanh nghiệp cho rằng, có thể coi thành phố Hồ Chí Minh là điển hình về thi hành tốt Luật Doanh nghiệp. Là địa phương đầu tiên áp dụng hình thức đăng ký kinh doanh qua mạng, công bố thông tin về những doanh nghiệp đã đăng ký kinh doanh trên Internet, thành phố Hồ Chí Minh cũng đi đầu trong việc lập hộp thư thoại để “tiếp chuyện”  doanh nghiệp 24/24 giờ trong ngày về đăng ký kinh doanh...
Mới đây, nhiều chuyên gia kinh tế đánh giá cao việc lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh đích thân mời và chỉ đạo, tạo điều kiện, để Công ty Gốm sứ Quang Vinh (trụ sở đặt tại làng gốm Bát Tràng, Hà Nội) tiến hành mọi thủ tục lập cơ sở sản xuất tại Quảng Ninh trong thời gian rất ngắn. Trước đó, doanh nghiệp này đã khá vất vả và tốn nhiều thời gian màkhông thuê được đất mở rộng kinh doanh ngay tại Hà Nội. Bình Dương, một tỉnh trước đây được coi là nghèo khi tách ra từ Sông Bé (năm 1997), nay có nền kinh tế rất mạnh, một phần nhờ thực hiện tốt Luật Doanh nghiệp, phát triển khu vực kinh tế tư nhân. Bình Dương áp dụng có hiệu quả chính sách một cửa trong quy trình đăng ký kinh doanh. Các doanh nghiệp của Tỉnh chỉ mất 7 ngày để có giấy chứg nhận đăng ký kinh doanh. Lãnh đạo tỉnh Bình Dương thường xuyên gặp gỡ, trao đổi, giúp cộng đồng doanh nghiệp tháo gỡ những vướng mắc, khó khăn. Quyết tâm của chính quyền địa phương trong việc cải thiện môi trường kinh doanh đã tạo lòng tin vững chắc cho các doanh nhân và sự tăng trưởng kinh tế đáng khâm phục.
Tuy nhiên, không ít địa phương đã đặt ra những “lệ làng”  cản trở Luật Doanh nghiệp. Chỉ thị 17 cả UBND thành phố Hồ Chí Minh về cấm kinh doanh một số ngành nghề là một thí dụ. Rất nhiều giấy phép hành nghề do các bộ, ngành đặt ra, thực chất chỉ là biến tướng giấy phép con. Hàng trăm quy định không phù hợp với Luật Doanh nghiệp hiện vẫn được áp dụng, chưa biết khi nào mới bỏ được.
Năm 2002 có thể coi là năm mà Luật Doanh nghiệp bị “kêu ca”  nhiều nhất. Không ít người, khi nhìn thấy những tiêu cực trong hoạt động sản xuất kinh doanh của khu vực kinh tế tư nhân đã quy trách nhiệm cho Luật Doanh nghiệp. Họ cho rằng, Luật Doanh nghiệp  quá thoáng, tạo kẽ hở cho nạn trốn lậu thuế, gian lận thuế (nhất là gian lận hoàn thuế VAT), lập doanh nghiệp “ma”  với mục đích bất chính... Tuy nhiên, theo bà Phạm Chi Lan, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, nguyên nhân thực chất của tình trạng trên, trước hết nằm ở khả năng quản lý yếu kém của các cơ quan công quyền. Công tác hậu kiểm đã được tiến hành, nhưng kết quả còn hạn chế. Nạn tham nhũng, quan liêu đang tiếp tay cho bọn làm ăn gian lận. Mặt khác, nhiều vụ việc vi phạm pháp luật do những doanh nghiệp ra đời trước Luật Doanh nghiệp thực hiện, nhưng hậu quả lại bị quy cho Luật Doanh nghiệp...