Thứ gỗ kén người chơi
Gỗ lũa kết hợp với cây cảnh, non bộ là thú chơi và thưởng thức nghệ thuật của ông cha ta truyền lại. Gỗ đẹp nhất là những cây nằm ở đáy các dòng suối hay ngang dòng nước chảy, được nước bào mòn tự nhiên, bóng và bền. Lũa cây ở các khu rừng sâu, đèo núi có nhiều chủng loại, dáng thế, màu sắc. Điêu khắc gỗ lũa là công việc đòi hỏi lòng kiên nhẫn và sự say mê cao độ. Nghệ nhân trước tiên phải có óc sáng tạo, trí tưởng tượng phong phú để có thể nhận ra những hình ảnh sống động từ những rễ cây thô mộc, xấu xí. Sau khi có nguyên liệu, với những gốc còn tươi phải phơi khô, bớt nhựa chừng 1 - 2 tháng rồi gọt bỏ phần vỏ ngoài và phần mềm sát vỏ, chỉ lấy phần lõi cây, để làm lũa. Quá trình hình thành ý tưởng đòi hỏi người thợ phải cân nhắc, suy ngẫm để lựa chọn hình dáng, thế lũa. Gỗ lũa rất cứng, từng nhát dao, đường khắc của nghệ nhân là một sự kiên nhẫn, tỉ mẩn gọt giũa, có khi phải mất mấy ngày trời chỉ để chuốt một cái đuôi rắn đang cuốn vào thân cây hay hình một đám mây trôi... Làm lũa gỗ không giống như sản xuất đồ gỗ thông thường. Mỗi sản phẩm là một tác phẩm đơn chiếc, có thời gian và cách thức khác nhau, hầu hết làm bằng phương pháp thủ công, không dùng máy móc để sản xuất hàng loạt được. Người làm gỗ lũa ngoài trí tưởng tượng, khiếu tạo hình, còn cần có đôi bàn tay khéo léo để biến ý tưởng thành hiện thực. Chính vì vậy, giá thành sản phẩm không phụ thuộc vào kích cỡ mà ở giá trị nghệ thuật, sự kết tinh từ bàn tay, khối óc con người. Bởi vậy, có tác phẩm giá vài trăm ngàn đồng, có tác phẩm lên tới vài triệu đồng, có khi là vô giá. Người chiêm ngưỡng gỗ lũa có thể thoả trí tưởng tượng, suy luận những hình thù trên gỗ lũa, có khi đó là ngọn sóng, có khi lại là áng mây.
Người thổi hồn vào gỗ.
Những người yêu nghệ thuật gỗ lũa hẳn không ai không biết đến gia đình nghệ nhân Phạm Huy Cung nổi tiếng chơi sinh vật cảnh từ nhiều đời nay. Với tình yêu thiên nhiên, yêu cái đẹp, ông đã đi sâu tìm hiểu về gỗ lũa. Ông lang thang đến những vùng rừng núi hoang sơ, mang về những gốc cây già tưởng như đã bỏ đi. Bằng tài năng và trí tuệ của mình, người họa sĩ ấy đã biến chúng thành những tác phẩm mang đầy tính nghệ thuật. Có lúc là con rồng, con hươu, chùm nho, mặt người, có khi lại có dáng như nhất sơn, nhị sơn, thế trực, thế huyền, và cũng có lúc là những vật dụng như bàn ghế, giá gương... Sau nhiều năm say mê với gỗ lũa, hai vợ chồng ông đã cho ra đời hàng loạt tác phẩm có giá trị, trong đó nổi tiếng nhất là “Long vân khánh hội”, biểu tượng của con rồng thế kỷ đang vặn mình bay lên gặp mây vàng, đầu ngoái lại nơi xuất phát, tượng trưng sự may mắn, hạnh phúc, cho đất Thăng Long ngàn năm văn hiến. Hiện tác phẩm được trưng bầy tại UBND TP. Hà Nội, được tạc từ gốc cây nguyên khổ có đường kính 4m, cao 3m. Bà Nguyễn Hương Ngọc, vợ ông và là đồng tác giả cho biết, để làm được tác phẩm này, vợ chồng ông đã mất 10 năm trăn trở. Từ việc khai thác phôi lũa trong rừng đến ý tưởng sáng tạo kết hợp với sự khéo léo của đôi bàn tay chăm chút, cắt gọt, đánh bóng để tạo nên hình ảnh linh thiêng này.
Hiện nay, trên thị trường, gỗ lũa được bày bán không nhiều. Để mua gỗ lũa nghệ thuật, người ta phải tìm đến những gia đình sành chơi sinh vật cảnh. Khác với các loại hình đồ gỗ khác, chơi gỗ lũa đòi hỏi phải biết khai thác nhưng luôn tôn trọng dáng vẻ tự nhiên. Với óc sáng tạo và bàn tay khéo léo, nghệ nhân thổi vào những vật vô tri vô giác ấy linh hồn của sự sống, cây cỏ, chim muông. Sản phẩm gỗ lũa đã góp phần làm phong phú cho những loại hình nghệ thuật độc đáo ở nước ta.
