Đánh giá năng lực các doanh nghiệp hoạt động theo mô hình dịch vụ tiết kiệm năng lượng - ESCO

VECEA vừa tổ chức Hội thảo “Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá năng lực Công ty dịch vụ năng lượng (ESCO) và công bố Danh sách các ESCO đạt tiêu chí trên trang thông tin điện tử chuyên ngành”.

Đây là kết quả của một gói thầu nằm trong trong nhiệm vụ Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019-2030 (VNEEP3), do Hội Khoa học và Công nghệ Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả Việt Nam (VECEA), đơn vị trúng thầu triển khai thực hiện.

Theo báo cáo của VECEA, ESCO đã trở thành mô hình kinh doanh thành công trong lĩnh vực tiết kiệm năng lượng (TKNL) và được phổ biến ở nhiều nước trên thế giới. Kinh nghiệm thực tế của các nước cho thấy, việc thực hiện Hợp đồng hiệu quả năng lượng thông qua các công ty dịch vụ năng lượng đã đóng góp đáng kể cho việc mở rộng thị trường hiệu quả năng lượng và giảm dần vốn từ ngân sách của Chính phủ vì các nhà đầu tư tư nhân cùng các bên liên quan đã được huy động tham gia đầu tư vào các dự án/công trình hiệu quả năng lượng.

Được cho là mô hình kinh doanh còn khá mới mẻ tại Việt Nam, ESCO đã từng bước hình thành và  trở thành quen thuộc với nhiều người. Tuy nhiên lại ít người biết mô hình ESCO là gì, cũng như các sản phẩm của mô hình này.

Đánh giá năng lực các doanh nghiệp hoạt động theo mô hình dịch vụ tiết kiệm năng lượng - ESCO
Ông Phạm Văn Liêm - Chủ nhiệm nhiệm vụ trình bày kết quả nghiên cứu

 

Từ kết quả phiếu điều tra và khảo sát thực tế tại các doanh nghiệp do VECEA thực hiện, có thể thấy, hoạt động dịch vụ TKNL theo mô hình ESCO phần lớn mang tính  tự phát, thị trường nhỏ lẻ, chưa được các doanh nghiệp quan tâm. Ở Việt Nam hiện nay, chưa có hệ thống Xác nhận hoặc Chứng nhận chính thức nào cho ESCO đúng nghĩa, kết quả dịch vụ do các doanh nghiệp tự thỏa thuận, thuật ngữ ESCO thường hiểu và hay dùng coi ESCO là tất cả các công ty tham gia vào các hoạt động cung cấp dịch vụ năng lượng trong lĩnh vực hiệu quả năng lượng và năng lượng tái tạo. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, nhưng nguyên nhân chủ yếu là do thiếu khung pháp lý cụ thể tạo điều kiện và khuyến khích các bên tham gia.

Do không có mã ngành nên cũng không có số liệu thống kê và điều tra về các doanh nghiệp ESCO trong hệ thống thống kê quốc gia.

Theo các số liệu điều tra, khảo sát của VECEA, cả nước hiện có trên 200 đơn vị thuộc mọi thành phần kinh tế khác nhau hoạt động tư vấn và cung cấp dịch vụ, thiết bị TKNL. Tuy vậy, số lượng đơn vị hoạt động theo mô hình ESCO loại 2 (có năng lực phát triển một dự án ESCO và đã ký các hợp đồng hiệu suất năng lượng - EPC) còn ít hơn rất nhiều. Số lượng các công ty ESCO loại 1 (có năng lực phát triển một dự án ESCO nhưng chưa ký hợp đồng EPC nào, chỉ cung cấp tư vấn và thực hiện các dự án TKNL tổng thể) có số lượng nhiều hơn loại 2 do phù hợp với điều kiện thực tế quy mô nhỏ và ít rủi ro. Các doanh nghiệp ESCO hiện nay triển khai chủ yếu tập trung vào tư vấn về TKNL, tiếp theo là mua bán năng lượng, hợp đồng EPC chia sẻ TKNL, còn số doanh nghiệp bảo lãnh TKNL rất ít.

Những khó khăn vướng mắc trong phát triển các ESCO chủ yếu là do thiếu cơ chế, chính sách hỗ trợ của nhà nước đối với ESCO như cơ chế tài chính, thu xếp vốn; Phương pháp đo lường mức TKNL thuộc các lĩnh vực TKNL khác nhau; Cơ chế kiểm tra, giám sát; Giải quyết tranh chấp hợp đồng cung cấp dịch vụ năng lượng.

Đánh giá năng lực các doanh nghiệp hoạt động theo mô hình dịch vụ tiết kiệm năng lượng - ESCO
Ông Mai Văn Huyên - Chuyên gia tư vấn trình bày về tiêu chí của các ESCO loại 1 và loại 2

 

Các cơ quan hành chính sự nghiệp chưa thể sử dụng giải pháp TKNL theo mô hình dịch vụ ESCO do chưa có cơ chế thanh toán cho mức năng lượng tiết kiệm được từ các dự án ESCO; Chưa có quy định về các tổ chức trung gian (bên thứ ba) giải quyết các vấn đề nảy sinh giữa ESCO và doanh nghiệp.

Những vướng mắc về thanh toán, chi trả cho ESCO  từ các doanh nghiệp nhà nước; các quy định về đấu thầu cũng như thanh lý tài sản là rào cản lớn cho hoạt động ESCO của doanh nghiệp nhà nước; Dịch vụ TKNL đã được quy định tại  Điều 43 Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, tuy nhiên các quy định này còn mang tính khuyến khích, chưa tạo được biện pháp quản lý phù hợp để thúc đẩy thị trường dịch vụ TKNL;

Trên cơ sở những nghiên cứu về thị trường ESCO, VECEA đã xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực và giới thiệu danh sách các tổ chức ESCO theo tiêu chí để công bố trên trang web chuyên ngành nếu được sự đồng thuận và tự nguyện của doanh nghiệp.

Đánh giá năng lực các doanh nghiệp hoạt động theo mô hình dịch vụ tiết kiệm năng lượng - ESCO
Ông Bùi Thanh Hùng - Giám đốc Công ty CP Tiết kiệm năng lượng Bách Khoa cho rằng cần thận trọng khi công bố danh sách các ESCO

 

Tại Hội thảo, các đại biểu đã tập trung thảo luận về việc các tiêu chí phù hợp để doanh nghiệp có tên trong danh sách đề xuất. Theo ông Bùi Thanh Hùng - Giám đốc Công ty CP Tiết kiệm năng lượng Bách Khoa, chính vì hiện tại chưa có một đơn vị nào chứng nhận chính thức các đơn vị ESCO nên  việc công bố danh sách này trên trang web chuyên ngành cần hết sức thận trọng. Có thể để dạng danh sách mở, các đơn vị có thể được bổ sung khi có các dự án với các hoạt động phù hợp với một trong số các tiêu chí được xây dựng… Đồng quan điểm này, bà Vũ Thị Minh Lý – đại diện Công ty CP Vets cho rằng, cần để danh sách mở để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp có cơ hội như nhau trong việc cạnh tranh lành mạnh trở thành các ESCO, thúc đẩy thị trường ESCO phát triển.

Đánh giá năng lực các doanh nghiệp hoạt động theo mô hình dịch vụ tiết kiệm năng lượng - ESCO
Bà Vũ Thị Minh Lý – đại diện Công ty CP Vets cho rằng nên tạo danh sách mở để tạo các doanh nghiệp tiếp tục cập nhật

 

Ở một khía cạnh khác, ông Lê Đức Trọng - Giám đốc Công ty Cổ phần Thiết kế và Sản xuất Gốm sứ Bát Tràng lại cho rằng, nếu các tiêu chí đánh giá các ESCO cần có thời gian thực hiện dự án dài thì Công ty ông không đạt được. Nhưng trên thực tế, Công ty Gốm sứ Bát Tràng đang hoạt động như một mô hình ESCO rất hiệu quả trong thời gian rất ngắn, chuyển giao công nghệ cực nhanh, được các đối tác rất tin tưởng. Vậy có được coi là một ESCO không, theo ông thì ở khía cạnh nào đó, Công ty ông vẫn đang là một ESCO rất đúng nghĩa?

Đánh giá năng lực các doanh nghiệp hoạt động theo mô hình dịch vụ tiết kiệm năng lượng - ESCO
Ông Lê Đức Trọng - Giám đốc Công ty Cổ phần Thiết kế và Sản xuất Gốm sứ Bát Tràng cho rằng Công ty ông đang hoạt động như một mô hình ESCO rất hiệu quả mặc dù thời gian thực hiện dự án rất ngắn

 

Với vai trò là một trong những đơn vị đi đầu trong cung cấp hơi công nghệ biomass tại Việt Nam, ông Nguyễn Trung Quốc – Phó Tổng giám đốc Công ty Đông Dương chia sẻ, lò hơi công nghệ biomass đã phát triển khoảng 20 năm trở lại đây. Thời gian đầu, khi các doanh nghiệp chuyển đổi từ lò hơi sử dụng dầu DO sang biomass có thể tiết kiệm tới 40-50% nhiên liệu. Đặc biệt, với việc cho thuê hơi, khách hàng hoàn toàn không phải lo một chi phí gì, từ máy móc, công nghệ, con người vận hành đến chất thải ra môi trường, Công ty đều lo hết… Khách hàng chỉ cần cung cấp mặt bằng để Công ty tính toán thiết kế sao cho phù hợp tình hình sản xuất. Thời gian thi công lò hơi cũng khá nhanh, chỉ khoảng 3 tháng. Do đó, các dự án lò hơi bản chất chính là các ESCO nhưng thường không tiếp cận được các quỹ ưu đãi tín dụng xanh TKNL vì không đáp ứng được tiến độ thi công…

Tiếp thu ý kiến các đại biểu, đại diện nhóm chủ trì nhiệm của VECEA cho biết sẽ tiếp tục chỉnh sửa bổ sung, hoàn thiện danh sách trước khi công bố chính thức trên trang thông tin điện tử chuyên ngành vào cuối năm 2022.

Hồ Nga