“Giá điện âm” là giá bán buôn điện giao ngay
Giá điện âm nêu từ The Guardian, Bloomberg là giá điện trên thị trường bán buôn điện giao ngay.
Giá điện điện này có thể được xác định từng giờ, 30 phút hoặc 5 phút tùy thuộc vào sự phát triển của thị trường điện từng nước và được xác định theo đúng quy luật cung cầu của thị trường.
Trong mỗi chu kỳ giao dịch, các đơn vị phát điện sẽ tham gia chào giá và cơ chế thị trường sẽ đưa ra mức giá tối ưu cho bên bán (các đơn vị phát điện) và bên mua (đơn vị bán lẻ). Giá thị trường bán buôn điện giao ngay sẽ là mức giá của tổ máy cuối cùng được huy động để đáp ứng nhu cầu của phụ tải của hệ thống điện trong chu kỳ giao dịch (giao giữa đường cung và đường cầu sẽ xác định ra mức giá này).
Nguyên nhân do đâu?
Hiện nay tỷ lệ công suất đặt của các nguồn năng lượng tái tạo tại nhiều nước Châu Âu ở mức khá cao từ (từ 40-60%).
Đây là các nguồn điện gần như không có chi phí vận hành nên để tránh lãng phí tài nguyên các nước này thường cho phép các đơn vị phát điện năng lượng tái tạo tại được chào giá rất thấp và có thể được chào giá âm.
Do vậy, khi năng lượng gió và mặt trời nhiều (vào giữa ngày) và phụ tải giảm thấp, các nhà máy điện năng lượng tái tạo thường đưa ra chiến lược chào rất thấp thậm chí chào giá âm để có thể được huy động, dẫn đến trong các thời điểm này giá điện giao ngay trên thị trường bán buôn điện cạnh tranh có xuống mức âm.
Để hạn chế các rủi ro cho Đơn vị phát điện khi giá thị trường điện xuống thấp, các Đơn vị phát điện năng lượng tái tạo này thường sẽ ký các hợp đồng tài chính dài hạn với Đơn vị bản lẻ hoặc Khách hàng lớn (bản chất đây là một hợp đồng bảo hiểm rủi ro).
Nord Pool là thị trường điện điển hình có sự tích hợp lớn của các nguồn năng lượng tái tạo. Khảo sát thông tin được công bố tại https://www.nordpoolgroup.com về diễn biến giá thị trường điện tại một nước có giá thị trường điện âm nhiều giờ trong ngày từ ngày 26/05/2023 đến ngày 02/06/2023 cho thấy, ngày 28/05 và 29/05, giá thị trường điện xuống mức âm trong khoảng thời gian từ 11 giờ đến 18 giờ. Tuy nhiên, giá thị trường trung bình các ngày này đều lớn hơn 20 EUR/MWh. Tương tự với các nước khác, giá thị trường điện có thể xuống âm tại một số chu kỳ khác nhau.
Khách hàng liệu có được nhận tiền khi giá điện âm?
Về nguyên tắc, giá bán lẻ điện tới khách hàng sử dụng điện sẽ là giá cộng tới, phán ánh của các thành phần cấu thành nên giá bán lẻ điện, bao gồm: Giá mua điện trên thị trường bán buôn (giá mua điện năng), giá truyền tải điện, giá phân phối điện, giá dịch vụ phụ trợ, giá cung cấp dịch vụ bán lẻ (chi phí và lợi nhuận bán lẻ), giá cho dịch vụ vận hành hệ thống điện và thị trường điện, các khoản thuế/phí ….
Ở các nước có thị trường bán lẻ điện cạnh tranh (Úc, Bắc Âu, …), Đơn vị bán lẻ điện được quyền chủ động đưa ra các gói cước tiền điện dưới nhiều hình thức khác nhau (tương tự như dịch vụ viễn thông) để khách hàng sử dụng điện lựa chọn gói dịch vụ phù hợp nhất.
Trường hợp người tiêu dùng ký kết với Đơn vị bán lẻ điện với biểu giá điện theo thị trường điện giao ngay (giá bán lẻ theo từng chu kỳ giao dịch) thì người tiêu dùng mới có thể được nhận tiền cho thành phần mua điện năng vào những chu kỳ giá điện giao ngay âm, tuy nhiên khách hàng vẫn phải trả các chi phí dịch vụ khác (truyền tải điện, phân phối điện, vận hành hệ thống điện và thị trường điện,…) dẫn đến tổng các chi phí này sẽ làm cho hóa đơn tiền điện mà khách hàng phải trả vẫn là dương.
Việc mua điện theo giá thị trường điện giao ngay cho từng chu kỳ tiềm ẩn nhiều rủi ro và ít có khách hàng hay đơn vị bán lẻ lựa chọn cách thức này. Thay vào đó họ đưa ra các gói với cách tính giá khác nhau.
Ví dụ: ở Nauy nếu khách hàng sử dụng điện lựa chọn gói tiền điện bán lẻ mua theo giá giao ngay trên thị trường bán buôn thì giá bán lẻ sẽ được tính bằng mức trung bình cộng của giá thị trường điện giao ngay của tháng liền kề trước đó cộng với các khoản phí, chi phí, lợi nhuận của công ty bán lẻ. Thông thường giá thị trường điện bán buôn trung bình cả tháng sẽ không âm nên ít có trường hợp khách hàng sử dụng điện cuối cùng được nhận lại tiền từ Đơn vị bán lẻ.
Như vậy, giá thị trường điện sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như cơ cấu nguồn của hệ thống điện, nhu cầu phụ tải, quy định vận hành thị trường điện và chiến lược chào giá của các đơn vị … Tại các nước có thị trường điện phát triển như các nước Bắc Âu, Úc,… các chi phí liên quan đến dịch vụ cung cấp lưới điện và vận hành hệ thống điện, thị trường điện thường chiếm tỷ trọng khá lớn trong thành phần giá điện, đơn cử như tại Úc chi phí do dịch vụ cung cấp lưới điện chiếm khoảng 43% trong giá bán lẻ điện. Do đó, giá thị trường điện âm không có nghĩa là khách hàng sẽ được nhận tiền khi sử dụng điện.
