Đảm bảo nguồn cung từ trước mắt đến dài hạn
Trả lời câu hỏi của các đại biểu Quốc hội về vấn đề cung ứng xăng dầu, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, trong những ngày qua thì giá xăng dầu thế giới tăng đột biến, lý do cơ bản là bị đứt gãy nguồn cung ở một số nước có sản lượng lớn. Tác động từ cuộc xung đột Nga - Ukraine làm cho thị trường xăng dầu thế giới đảo lộn, tăng biên độ từ 40 - 60%. Trong bối cảnh ấy, trong nước chúng ta lại gặp khó khăn bởi nguồn cung xăng dầu do Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn. Đây là nhà máy liên doanh cung ứng tới 35 - 40% sản lượng xăng dầu trong nước mỗi tháng, mà lại giảm một cách rất đột ngột, từ 100% công suất sản xuất xuống có lúc chỉ 55%, những khi cao hơn trong 3 tháng qua thì chỉ lên được 80% công suất.
Trước tình hình như vậy, ngay từ đầu tháng 1, Bộ Công Thương đã rất chủ động tham mưu cho Chính phủ và trực tiếp chỉ đạo hệ thống của mình, theo đó yêu cầu tất cả những doanh nghiệp đầu mối có chức năng nhập khẩu xăng dầu phải nhập đủ sản lượng mà do Nghi Sơn thiếu hụt để bảo đảm về nguồn cung trong nước.
Với chỉ đạo quyết liệt này, đến giữa tháng 2/2022, nguồn cung xăng dầu trong nước khẳng định đủ đáp ứng đến hết tháng 3. Bởi lẽ theo số liệu của Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam và số liệu báo cáo của các doanh nghiệp đầu mối, lúc đó tồn dư hàng trong nước còn khoảng 1,2 triệu m3; lượng sản xuất ra từ hai nhà máy lọc dầu là 900.000 m3 và nhập khẩu ở thời điểm 15/2/2022 là 900.000 m3. Như vậy, chúng ta có 3 triệu m3, đủ điều kiện để cung ứng trong hết tháng 3. Sản lượng xăng dầu chúng ta dùng trong mỗi tháng bình quân khoảng 1,8 - 1,9 triệu m3, nghĩa là hết tháng 3 mới hết lượng xăng dầu đang có.
Bộ Công Thương đã tiếp tục chỉ đạo các doanh nghiệp đầu mối tiếp tục có kế hoạch nhập khẩu trong tháng 3/2022 vượt sản lượng nhập khẩu bình thường, từ 500.000 m3 phải gấp đôi lên mức 1 triệu m3 trở lên.
“Như vậy, về nguồn cung chúng ta khẳng định là không lúc nào thiếu”, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh.
Song, trong bối cảnh này, đại biểu Nguyễn Thị Kim Bé (tỉnh Kiên Giang) đã đặt vấn đề “vai trò của các nhà máy lọc dầu của ta có tác dụng như thế nào trong việc bình ổn tình hình xăng dầu như hiện nay, để ta chủ động hơn trong điều hành nguồn cung và giá trong nước?”.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho rằng đây là câu hỏi rất đúng và cũng chính là ẩn số trong các phương trình để giải bài toán nguồn cung xăng dầu trong nước. Việt Nam từng không có nhà máy lọc dầu, nhưng không thiếu xăng dầu. Các nước xung quanh cũng có nước không có nhà máy lọc dầu, nhưng cũng không hề thiếu nguồn cung, và giả định có nhà máy đi chăng nữa thì giá xăng dầu của nước đó, nếu không áp dụng những chính sách thuế hoặc bình ổn, thì cũng không thể giữ mức giá chênh lệch quá xa so với giá thế giới.
Nhà máy Lọc hóa dầu Dung Quất (Công ty CP Lọc hóa dầu Bình Sơn) do Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) đầu tư, vận hành sản xuất, hoạt động tương đối ổn định, nhưng công suất cũng chỉ đủ cung ứng ra thị trường khoảng 30 - 35%. Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn là nhà máy liên doanh với các đối tác nước ngoài, khi hoạt động không hiệu quả, thì khó khăn nội tại hiện nay nằm ở vấn đề tài chính chủ yếu. PVN, với tư cách là một thành viên trong liên doanh, đã báo cáo với cơ quan quản lý của mình là Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp để phối hợp với các cơ quan chức năng để có giải pháp yêu cầu các bên còn lại thực hiện đúng cam kết cung ứng xăng dầu cho thị trường trong nước. Nguồn nguyên liệu đầu vào của Nghi Sơn nhập hoàn toàn từ dầu thô của Kuwait, trong bối cảnh như hiện nay thì biến động giá cả, khan hiếm nguồn cung, khó khăn về tài chính
Bộ Công Thương cam kết, khi UBQLVNN và PVN cam kết chắc chắn sản lượng của Nghi Sơn cung cấp cho thị trường đảm bảo đúng theo kế hoạch thì Bộ Công Thương và các Bộ, ngành mới dừng kế hoạch nhập khẩu xăng dầu.
Bộ Công Thương cũng sẽ kiến nghị với Chính phủ chỉ đạo các cơ quan có thẩm quyền sẽ phải xem xét, xử lý triệt để nội dung này. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã yêu cầu Ủy ban Kinh tế giám sát vấn đề này, vậy nên sẽ cần chờ kết quả giám sát để trả lời một cách rõ ràng thắc mắc của các đại biểu Quốc hội về vấn đề nội tại của Nghi Sơn.
Mặt khác, theo Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên, bối cảnh thị trường xăng dầu thế giới và trong nước diễn biến phức tạp như vừa qua đã cho thấy nếu như không có một chiến lược, giải pháp căn cơ thì trong tương lai việc cung ứng mặt hàng chiến lược này sẽ rất khó khăn.
Ở giác độ cơ quan quản lý nhà nước, Bộ trưởng cho rằng trước hết vẫn phải đẩy mạnh năng lực sản xuất của các doanh nghiệp trong nước, nhất là các doanh nghiệp vừa khai thác vừa chế biến xăng dầu.
Thứ nhất, hiện nhà máy Dung Quất có công suất thiết kế 6,5 triệu tấn dầu thô/năm, cần tiếp tục đẩy mạnh để nâng cao hoặc ít nhất là duy trì công suất thiết kế, bảo đảm nguồn cung cho xăng dầu trong nước.
Thứ hai, Bộ Công Thương sẽ phối hợp với các cơ quan có liên quan, đặc biệt UBQLVNN và PVN, để tham mưu cho cấp có thẩm quyền giải quyết một cách triệt để những khó khăn, vướng mắc trong hoạt động của liên doanh Nghi Sơn, làm sao nhà máy này phải giữ được cam kết như ban đầu là cung ra thị trường lượng xăng dầu khoảng 35 - 40%.
Thứ ba, Bộ Công Thương sẽ nghiên cứu, tham mưu cho Chính phủ tăng cường hơn nữa quy mô của Quỹ bình ổn giá nhưng đồng thời cũng nghiêm túc xem xét lại cơ chế thiết lập, hoạt động của Quỹ này sao cho hiệu quả.
Thứ tư, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục tham mưu cho cấp có thẩm quyền để có thể nâng mức dự trữ quốc gia đối với mặt hàng xăng dầu, hay tách bạch dự trữ của doanh nghiệp với dự trữ quốc gia. Việc bán đấu giá hơn 100 triệu lít xăng RON92 dự trữ quốc gia thực chất là nhằm chuyển đổi chủng loại dự trữ từ xăng RON92 sang RON95 cho thông dụng hơn, không liên quan đến hỗ trợ nguồn cung cho thị trường như một số thông tin đã nêu. Bộ Công Thương chỉ được giao đề xuất quy trình, còn thực hiện hoạt động này sẽ được giao cho các cơ quan theo đúng chức năng.
Tối ưu hóa các công cụ để bình ổn giá
Tại phiên chất vấn, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho hay thời gian qua, Bộ Công Thương cùng Bộ Tài chính, theo quy định của Nghị định 83/2014/NĐ-CP, Nghị định 95/2021/NĐ-CP đã điều hành theo đúng quy định của pháp luật là chu kỳ 10 ngày một lần và bám sát diễn biến giá thế giới. Nghị định 95 có quy định thêm là khi giá mặt hàng xăng dầu có biến động bất thường, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế xã hội và đời sống người dân, Bộ Công Thương cùng các Bộ, ngành liên quan có trách nhiệm tham mưu cho Chính phủ điều hành theo chu kỳ ngắn hơn, nhưng trên thực tế vẫn phải làm sao đạt được lợi ích của cả Nhà nước, người dân và doanh nghiệp.
Biên độ tăng của giá thế giới thời gian qua là 40-60%, nhưng biên độ của chúng ta chỉ có 29-40%, cao nhất của chúng ta là cận dưới của thế giới. Như thế đủ thấy là chúng ta đã nỗ lực rất cao.
Để làm được việc này, Bộ Công Thương cùng Bộ Tài chính đã thực hiện chức năng của mình là điều hành rất linh hoạt, hiệu quả Quỹ bình ổn giá xăng dầu. Mặc dù số dư Quỹ không còn lớn, nhưng cũng đã cố gắng đưa ra mức hỗ trợ 500 - 1.500 đồng/lít và vì thế thì mức tăng giá xăng dầu đã không cao. Nếu không thực hiện chi từ Quỹ bình ổn, Việt Nam không thể có mức giá thấp hơn thế giới như những ngày qua.
Bộ trưởng khẳng định, qua hai lần giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng như Kiểm toán Nhà nước, đều khẳng định là trong bối cảnh Việt Nam thực hiện cơ chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, việc duy trì Quỹ bình ổn là vô cùng quan trọng.
Tuy nhiên, Quỹ bình ổn cũng có hạn và thực tế đến nay số dư chỉ còn khoảng 600 tỷ đồng, trong khi đó tại những doanh nghiệp nhập khẩu lớn số dư này đã âm, chấp nhận ghi nợ để chờ khi giá xăng dầu giảm sẽ tiếp tục trích lập.
Và gần đây Bộ cũng đã nỗ lực cùng với Bộ Tài chính tham mưu cho Chính phủ ban hành Nghị quyết để kiến nghị với Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét giảm thuế bảo vệ môi trường để góp phần giảm hơn nữa giá xăng dầu trong nước, giúp cho phục hồi kinh tế và không làm tăng chỉ số PCI.
“Thế nhưng, nếu giá thế giới tiếp tục tăng cao, tôi nghĩ là phải tiếp tục nghiên cứu đến các loại thuế và phí khác. Hết các công cụ thuế, phí rồi mà vẫn không ổn nữa, thì để kìm được giá, để giữ được chỉ số CPI, để giữ được nền kinh tế, để những đối tượng dễ bị tổn thương không khó khăn thêm, lúc bấy giờ các Bộ, ngành chức năng, Chính phủ lại phải đề xuất với cấp có thẩm quyền dùng các quỹ an sinh, quỹ bình ổn, hỗ trợ từ ngân sách cho các đối tượng hay doanh nghiệp sử dụng nhiều xăng dầu”, tư lệnh ngành Công Thương khẳng định.
Chấn chỉnh thị trường từ đầu mối đến cửa hàng
Theo Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên, công tác thanh, kiểm tra của Bộ Công Thương thông qua lực lượng quản lý thị trường và Sở Công Thương theo chỉ đạo của UBND địa phương tỉnh đã đạt được những kết quả rất tốt. Đến nay, có khoảng 17.000 cửa hàng bán lẻ xăng dầu, thì lực lượng quản lý thị trường đã kiểm tra là 16.800 cửa hàng. Tuy nhiên, số cửa hàng vi phạm là rất ít, chỉ có 211 cửa hàng đóng cửa với phần lớn lý do là vấn đề kỹ thuật, bên cạnh đó có một số cửa hàng cố tình găm hàng chờ nâng giá.
Còn hiện tượng một số cây xăng đóng cửa và nói rõ là không có nguồn cung, thì điều đó có thực, nhưng số cửa hàng này không nhiều là bởi vì những cửa hàng này nhận nguồn cung xăng dầu từ Nghi Sơn, khi Nghi Sơn đột ngột giảm sản lượng, không đáp ứng được đơn hàng thì cửa hàng kinh doanh xăng dầu chưa thể tiếp cận ngay với nguồn cung mới. Do đó, hiện tượng này tồn tại mất vài ngày.
Bộ Công Thương đã chỉ đạo kịp thời việc chia sẻ từ các nhà cung ứng không lấy hàng của Nghi Sơn, có thể nhập khẩu hoặc nhập từ Bình Sơn, vậy nên chỉ sau một vài ngày tình trạng này đã được giải quyết.
Cho rằng hiện tượng khan hiếm cục bộ và găm hàng tại các đại lý bán lẻ xăng dầu là có tồn tại, các đại biểu đặt vấn đề “phải chăng việc găm hàng từ ở tuyến vĩ mô chứ chưa phải là tuyến đại lý?”.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết, Bộ Công Thương đang tiếp tục tiến hành thanh tra đồng bộ 33 doanh nghiệp có chức năng nhập khẩu xăng dầu, và đến giờ đã có kết quả bước đầu.
Dù chưa đầy đủ dữ liệu để công khai cụ thể, nhưng Bộ trưởng khẳng định tinh thần là nếu phát hiện thấy những doanh nghiệp đầu mối nào không thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ của mình, không chỉ là chuyện găm hàng, thì dứt khoát sẽ xử lý theo quy định của pháp luật. Hình thức cao nhất là sẽ đình chỉ kinh doanh hoặc rút giấy phép.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cũng khẳng định không có độc quyền trong kinh doanh xăng dầu, bởi theo Nghị định 83 và Nghị định 95, khi cấp phép cho doanh nghiệp có chức năng nhập khẩu, phân phối xăng dầu đều quy định cụ thể về số lượng cơ sở bán lẻ, phải cam kết thực hiện nhập vào sản lượng tối thiểu là bao nhiêu và hoạt động thế nào.
“Chúng tôi đang thanh tra toàn diện và xin hứa với các đại biểu khi có kết quả vào thời điểm thích hợp chúng tôi sẽ báo cáo lại kết quả này để các đại biểu thấy được thái độ và trách nhiệm của chúng tôi là rất cao. Không có hiện tượng bao che, không có hiện tượng cho qua chuyện”, Bộ trưởng nhấn mạnh.
Bộ trưởng cũng thẳng thắn khẳng định nếu như đại biểu, cử tri có phát hiện tình trạng, hiện tượng vi phạm trong kinh doanh xăng dầu, Bộ Công Thương sẵn sàng phối hợp với các lực lượng đủ thẩm quyền, đủ chức năng kiểm tra và xử lý nếu phát hiện vi phạm.
Liên quan đến mức chiết khấu trong kinh doanh xăng dầu, Bộ Công Thương đã kiến nghị với Bộ Tài chính xem xét nâng mức phí, lợi nhuận định mức kinh doanh xăng dầu theo đúng quy định hiện hành. Đối với các doanh nghiệp là đầu mối nhập khẩu, Bộ cũng cũng yêu cầu thực hiện nghiêm quy định phải có tỷ lệ chiết khấu hợp lý cho thương nhân phân phối và thương nhân phân phối tiếp tục chiết khấu cho cửa hàng bán lẻ xăng dầu để đảm bảo hoạt động đúng mục đích, có hiệu quả và ràng buộc trách nhiệm trong kinh doanh xăng dầu.
Trả lời câu hỏi về áp dụng công nghệ trong kinh doanh xăng dầu, thời gian qua Bộ Công Thương đã nghiêm túc xem xét thấy rằng là ngay trong việc giao chỉ tiêu về nhập khẩu để đảm bảo nguồn cung thì không chỉ là giao chỉ tiêu nhập tối thiểu cho các doanh nghiệp, mà Bộ yêu cầu từ doanh nghiệp nhập khẩu đến thương nhân phân phối và các doanh nghiệp bán lẻ đều phải công khai trên bảng điện tử và trang thông tin của doanh nghiệp, cổng thông tin điện tử Bộ Công Thương để tạo thuận lợi cho công tác giám sát chặt chẽ.
Không dừng lại ở đó, Bộ Công Thương dự kiến sẽ đẩy mạnh áp dụng công nghệ để quản lý theo hệ thống, các doanh nghiệp không cần kê khai thủ công mà khi thực hiện thủ tục nhập khẩu xăng dầu sẽ tự động thiết lập báo cáo đến cơ quan quản lý nhà nước. Đồng thời, nghiên cứu xây dựng đề án tăng cường quản lý với các đơn vị bán lẻ xăng dầu để triển khai đồng bộ, hiệu quả hơn.
Trả lời tại phiên chất vấn cùng ngày, Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc phân tích, với giá xăng RON92 130 USD/thùng, giá cơ sở tính là 18.850 đồng; thuế nhập khẩu 8%, tương đương 1.508 đồng; thuế tiêu thụ đặc biệt 10%, tương đương 2.336 đồng; chi phí định mức 6%, tương đương 1.050 đồng; lợi nhuận định mức 300 đồng; trích lập Quỹ BOG 300 đồng; thuế bảo vệ môi trường 4.000 đồng; thuế giá trị gia tăng 2.805 đồng.
Như vậy, tỷ lệ thuế trên giá xăng dầu chiếm 33,5%.
Phương án giảm thuế mà Bộ Tài chính cùng Bộ Công Thương đề xuất là một giải pháp trong rất nhiều nhóm giải pháp đồng bộ, linh hoạt. Liên Bộ sẽ tham mưu cho Chính phủ và Quốc hội một số giải pháp trước mắt là đảm bảo nguồn cung, hai là chống buôn lậu xăng dầu và ba là giảm thuế bảo vệ môi trường.
