Kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương đã và đang khẳng định vai trò quan trọng đóng góp 41% GDP, chiếm khoảng 30% nguồn thu ngân sách nhà nước và tạo việc làm cho khoảng 85% lực lượng lao động. Với những đóng góp to lớn này, khu vực kinh tế tư nhân trở thành động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển kinh tế đất nước. Nhận thức rõ vai trò chiến lược của kinh tế tư nhân, Đảng và Nhà nước không ngừng đưa ra những chính sách hỗ trợ nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của khu vực này. Đặc biệt, trong buổi làm việc của Tổng Bí thư Tô Lâm làm việc với Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương về phát triển kinh tế tư nhân, nhiều định hướng quan trọng đã được đề ra nhằm thúc đẩy kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương, giúp doanh nghiệp tư nhân nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường và phát triển bền vững.
Thực trạng kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương
Khu vực kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế đất nước. Khu vực kinh tế tư nhân hiện đóng góp khoảng 41% GDP của cả nước, thể hiện vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc gia. Kinh tế tư nhân tạo ra hơn 40 triệu việc làm, chiếm hơn 82% tổng số lao động trong nền kinh tế, góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp và nâng cao mức sống của người dân. Khu vực này đóng góp hơn 30% ngân sách nhà nước, hỗ trợ tài chính cho các chương trình phát triển và an sinh xã hội. Kinh tế tư nhân đóng góp gần 60% vốn đầu tư toàn xã hội, thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp và dịch vụ. Hơn 70% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đến từ doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt trong các lĩnh vực chế biến, chế tạo, công nghệ cao và nông sản.
Thách thức và hạn chế là quy mô doanh nghiệp nhỏ. Phần lớn doanh nghiệp tư nhân Việt Nam thuộc nhóm doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, tiềm lực tài chính và trình độ quản trị hạn chế, dẫn đến khả năng cạnh tranh quốc tế không cao. Doanh nghiệp tư nhân thiếu sự kết nối với nhau cũng như với khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài, hạn chế khả năng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Nhiều doanh nghiệp chưa tận dụng tốt các cơ hội mà cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại, chậm chuyển đổi số, ít đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), dẫn đến khó nâng cao giá trị gia tăng và năng lực cạnh tranh. Doanh nghiệp tư nhân gặp nhiều rào cản trong tiếp cận vốn tín dụng, đất đai, tài nguyên và nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các ngành công nghệ, kỹ thuật và tài chính.
Định hướng chiến lược mới thúc đẩy kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương,
Thay đổi tư duy và nhận thức
Hiện nay, khu vực kinh tế tư nhân đóng góp khoảng 41% GDP của Việt Nam, nhưng chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ (chiếm 97% tổng số doanh nghiệp, theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư). Cần xóa bỏ tư duy sản xuất nhỏ lẻ, chuyển sang quy mô công nghiệp, hiện đại hóa.Thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, hướng tới doanh nghiệp có năng lực cạnh tranh toàn cầu. Số lượng doanh nghiệp năm 2023, Việt Nam có khoảng 900.000 doanh nghiệp, trong đó trên 60% hoạt động trong ngành Công Thương (theo Tổng cục Thống kê). Mức độ đầu tư vào công nghệ chỉ khoảng 20% doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào đổi mới công nghệ, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực.
Hoàn thiện thể chế và môi trường kinh doanh
Theo Báo cáo môi trường kinh doanh 2023 của Ngân hàng Thế giới, Việt Nam xếp 70/190 về môi trường kinh doanh, cần cải thiện thủ tục hành chính, tiếp cận vốn, và các quy định pháp lý. Cần giảm thủ tục hành chính, đơn giản hóa các quy định kinh doanh. Xóa bỏ các rào cản pháp lý cản trở sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân. Triển khai chính sách nhất quán: "Người dân và doanh nghiệp được phép làm những gì mà pháp luật không cấm."
Một khảo sát của VCCI năm 2022 cho thấy 60% doanh nghiệp tư nhân gặp khó khăn do các thủ tục hành chính rườm rà.Mặc dù khu vực tư nhân đóng góp lớn cho nền kinh tế, chỉ khoảng 30% doanh nghiệp nhỏ và vừa có thể tiếp cận vốn ngân hàng một cách thuận lợi.
Chiến lược phát triển rõ ràng và phù hợp
Việt Nam đang hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới với nhiều hiệp định thương mại tự do (FTAs), mở ra nhiều cơ hội cho kinh tế tư nhân.Tuy nhiên, khu vực tư nhân vẫn chưa tận dụng hết tiềm năng do thiếu chiến lược dài hạn. Cần xây dựng chiến lược phát triển kinh tế tư nhân phù hợp với bối cảnh kinh tế toàn cầu và năng lực thực tế của Việt Nam. Thúc đẩy chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất và kinh doanh. Hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân mở rộng thị trường xuất khẩu, đặc biệt là trong các ngành Công Thương có lợi thế như dệt may, da giày, điện tử, chế biến thực phẩm.
Xuất khẩu của doanh nghiệp tư nhân chỉ chiếm khoảng 10% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam, trong khi khu vực FDI chiếm 70%. Tỷ lệ doanh nghiệp tư nhân ứng dụng công nghệ 4.0 chỉ khoảng 15% doanh nghiệp nhỏ và vừa đang áp dụng số hóa và tự động hóa vào sản xuất.
Tóm lại Chiến lược thúc đẩy kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương cần tập trung vào thay đổi tư duy, cải thiện thể chế, và xây dựng chiến lược phát triển phù hợp. Để đạt được kết quả, Chính phủ và doanh nghiệp tư nhân cần phối hợp chặt chẽ, tận dụng cơ hội từ hội nhập kinh tế và đổi mới sáng tạo để nâng cao năng lực cạnh tranh.
Giải pháp cụ thể cho ngành Công Thương
Mục tiêu của giải pháp này là tạo ra một môi trường kinh doanh bình đẳng cho các doanh nghiệp trong ngành Công Thương, đặc biệt là doanh nghiệp tư nhân. Điều này giúp tối ưu hóa nguồn lực, thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và nâng cao hiệu quả kinh tế.
Tăng cường hỗ trợ tiếp cận nguồn lực
Doanh nghiệp tư nhân chiếm khoảng 96% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam nhưng chỉ đóng góp khoảng 41% GDP. Khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp tư nhân còn hạn chế 70% không tiếp cận được vốn vay ngân hàng. Nhiều doanh nghiệp tư nhân gặp khó khăn khi tham gia các dự án lớn do yêu cầu cao về năng lực tài chính và công nghệ.
Lợi ích khi tăng cường hỗ trợ tiếp cận nguồn lực cải thiện tăng trưởng GDP. Nếu doanh nghiệp tư nhân có cơ hội tiếp cận nguồn vốn ngang bằng doanh nghiệp nhà nước, dự báo có thể nâng tỷ trọng đóng góp GDP lên 50% vào năm 2030. Nếu tỷ lệ tiếp cận vốn tăng thêm 10%, có thể tạo ra khoảng 1,5 triệu việc làm mới. Doanh nghiệp tư nhân có thể đầu tư vào công nghệ, nâng cao khả năng cạnh tranh, năng suất và mở rộng thị trường xuất khẩu.
Giải pháp cụ thể để hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân cải cách thủ tục hành chính: Giảm thời gian xét duyệt vốn vay từ 30 ngày xuống còn 15 ngày. Thiết lập các quỹ hỗ trợ thành lập các quỹ bảo lãnh tín dụng trị giá 50.000 tỷ đồng để giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn dễ dàng hơn. Tạo điều kiện tham gia dự án trọng điểm yêu cầu ít nhất 30% giá trị hợp đồng của các dự án lớn phải dành cho doanh nghiệp tư nhân.
Việc bảo đảm bình đẳng trong tiếp cận nguồn lực giúp doanh nghiệp tư nhân phát triển bền vững, đóng góp mạnh mẽ vào nền kinh tế và tạo ra nhiều cơ hội việc làm hơn.
Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao
Theo báo cáo của Bộ Công Thương năm 2024, tỷ lệ lao động có trình độ từ cao đẳng trở lên trong ngành chỉ đạt 35%, thấp hơn so với một số ngành công nghiệp mũi nhọn khác. Chỉ có 20% lao động trong ngành có kỹ năng chuyên sâu về công nghệ số và tự động hóa, trong khi xu hướng Cách mạng công nghiệp 4.0 yêu cầu tỷ lệ này cần đạt ít nhất 50% vào năm 2030. Mục tiêu phát triển nguồn nhân lực đến năm 2030, nâng tỷ lệ lao động có trình độ cao lên 50%, trong đó có ít nhất 30% lao động được đào tạo về công nghệ số, AI và tự động hóa. Phấn đấu đến năm 2025, 100% doanh nghiệp lớn trong ngành áp dụng chương trình đào tạo nội bộ về kỹ năng số và quản lý chuỗi cung ứng hiện đại.
Giải pháp cụ thể đầu tư vào giáo dục và đào tạo. Hợp tác với các trường đại học và tổ chức đào tạo để mở thêm 100 chương trình đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật số và công nghệ sản xuất tiên tiến. Khuyến khích doanh nghiệp đào tạo nội bộ Nhà nước có thể hỗ trợ 50% chi phí đào tạo cho các doanh nghiệp đầu tư vào phát triển nhân lực. Hỗ trợ chuyển đổi lao động xây dựng chính sách hỗ trợ cho 30.000 lao động từ các ngành truyền thống chuyển đổi sang các lĩnh vực sản xuất tiên tiến.
Hiệu quả kỳ vọng tăng năng suất lao động ngành Công Thương lên 7-10%/năm. Giảm tỷ lệ lao động phổ thông trong ngành xuống còn 40% vào năm 2030. Nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp, giúp doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành Công Thương không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn tạo tiền đề quan trọng cho quá trình chuyển đổi số và hội nhập kinh tế quốc tế.
Thúc đẩy đổi mới công nghệ và chuyển đổi số trong ngành Công Thương
Theo Bộ Công Thương, hiện chỉ 15% doanh nghiệp trong ngành thực hiện chuyển đổi số ở mức cao, trong khi 60% mới bắt đầu triển khai. Tỷ lệ đầu tư cho R&D của doanh nghiệp Việt Nam chỉ chiếm khoảng 0,44% GDP, thấp hơn so với mức trung bình của các nước ASEAN (0,63%). Các doanh nghiệp sản xuất công nghiệp còn phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu, với trên 70% thiết bị có xuất xứ từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản. Năng suất lao động của Việt Nam năm 2023 đạt khoảng 12.1 nghìn USD/người/năm, thấp hơn so với Thái Lan (26.2 nghìn USD) và Malaysia (61.7 nghìn USD). Đầu tư vào R&D của doanh nghiệp Việt Nam chỉ chiếm 0.5% GDP, trong khi Hàn Quốc là 4.8% và Trung Quốc là 2.4%.
Giải pháp cụ thể : (i) Khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào R&D. Hỗ trợ tài chính Chính phủ có thể áp dụng chính sách miễn giảm thuế lên đến 200% chi phí R&D như mô hình của Singapore. Tạo quỹ hỗ trợ R&D thành lập Quỹ Đổi mới công nghệ Quốc gia với ngân sách khoảng 5.000 tỷ đồng/năm để hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu. Hợp tác công - tư (PPP) về R&D thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp và các viện nghiên cứu, ví dụ như chương trình Made in China 2025, trong đó chính phủ Trung Quốc đầu tư 300 tỷ USD để hỗ trợ đổi mới công nghệ. (ii) Đẩy mạnh chuyển đổi số trong doanh nghiệp ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) & dữ liệu lớn (Big Data): Theo khảo sát của Vietnam Report 2023, 80% doanh nghiệp lớn đang thử nghiệm AI trong hoạt động vận hành, nhưng tỷ lệ ở doanh nghiệp nhỏ chỉ là 20%. Phát triển thương mại điện tử (E-commerce): Thị trường thương mại điện tử Việt Nam đạt 20,5 tỷ USD năm 2023, dự báo tăng lên 39 tỷ USD năm 2025. Cần hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi mô hình kinh doanh sang nền tảng số. Chuyển đổi số trong sản xuất áp dụng công nghệ IoT, robot, tự động hóa giúp giảm chi phí vận hành 10 - 30% và tăng năng suất lên 20 - 50% theo báo cáo của McKinsey.
Kết quả kỳ vọng tăng tỷ lệ đầu tư R&D của doanh nghiệp tư nhân lên 1% GDP vào năm 2030; 100% doanh nghiệp áp dụng ít nhất một giải pháp chuyển đổi số vào năm 2025. Nâng năng suất lao động lên 15.000 USD/người/năm vào năm 2030. Tăng trưởng thương mại điện tử đạt mức 20%/năm. Kết hợp các giải pháp trên, ngành Công Thương có thể nâng cao năng suất và
Kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế Việt Nam, đóng góp lớn vào GDP, tạo việc làm và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Tuy nhiên, khu vực này vẫn đối mặt với nhiều thách thức như quy mô doanh nghiệp nhỏ, hạn chế trong tiếp cận nguồn lực, khả năng cạnh tranh chưa cao và mức độ ứng dụng công nghệ còn thấp. Để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ hơn, cần có các chiến lược toàn diện, bao gồm thay đổi tư duy kinh doanh, hoàn thiện thể chế và môi trường đầu tư, cũng như xây dựng chiến lược phát triển phù hợp với xu hướng hội nhập và chuyển đổi số. Các giải pháp cụ thể như tăng cường hỗ trợ tiếp cận nguồn lực, phát triển nhân lực chất lượng cao và đẩy mạnh đổi mới công nghệ sẽ là động lực quan trọng giúp doanh nghiệp tư nhân nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững. Sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, doanh nghiệp và các bên liên quan sẽ quyết định thành công của chiến lược này. Nếu thực hiện đồng bộ và hiệu quả, khu vực kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương sẽ trở thành động lực chính, đóng góp mạnh mẽ vào tăng trưởng kinh tế và nâng cao vị thế của Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Chuyên gia Kinh tế, PGS.TS. Ngô Trí Long
Đại học Thành Đông
________________
Tài liệu tham khảo:
- Tổng Bí thư Tô Lâm (07/03/2025). Phát biểu tại buổi làm việc với Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương về phát triển kinh tế tư nhân. Truy cập từ: xaydungchinhsach.chinhphu.vn
- Báo Chính phủ (2025). "Tổng Bí thư Tô Lâm: Kinh tế tư nhân là động lực quan trọng của nền kinh tế." Truy cập từ: www.baochinhphu.vn
- Bộ Công Thương (2025). Báo cáo tổng hợp về định hướng và chính sách phát triển kinh tế tư nhân theo chỉ đạo của Tổng Bí thư. Truy cập từ: www.moit.gov.vn
- Bộ Công Thương (2023). Báo cáo tổng kết tình hình phát triển kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương. Truy cập từ: www.moit.gov.vn
- Báo Chính phủ (2023). "Chiến lược phát triển kinh tế tư nhân trong ngành Công Thương đến năm 2030." Truy cập từ: www.baochinhphu.vn
- Vietnam Report (2023). Báo cáo Chỉ số chuyển đổi số doanh nghiệp Việt Nam 2023. Truy cập từ: www.vietnamreport.net
- VCCI (2023). Báo cáo năng lực cạnh tranh doanh nghiệp Việt Nam 2023. Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam.
- Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2023). Định hướng và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân. Truy cập từ: www.mpi.gov.vn
- Báo điện tử VnExpress (2023). "Tăng cường chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân trong ngành Công Thương." Truy cập từ: www.vnexpress.net
