Đây là nhận định chung của các khách mời tham dự Tọa đàm với chủ đề “Chuyển đổi xanh - Yêu cầu cấp thiết của doanh nghiệp xuất khẩu sang EU” do Tạp chí Công Thương thực hiện sáng ngày 19/9/2023.
Sau 3 năm triển khai Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh Châu Âu (EVFTA), lợi thế từ thực thi EVFTA đã giúp trao đổi thương mại hai chiều nói chung và xuất khẩu Việt Nam sang EU nói riêng tăng trưởng mạnh. Nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như dệt may, giày dép, thủy sản, nông sản… đều có tỷ lệ tận dụng chứng nhận xuất xứ (C/O) ưu đãi cao.
Tuy nhiên, những lợi thế và kết quả này đang bị ảnh hưởng bởi EU áp dụng nhiều hơn các tiêu chuẩn cao, gia tăng các yêu cầu về chất lượng đặc biệt trong lĩnh vực môi trường, phát triển bền vững… với hàng hóa nhập khẩu, gọi chung là các “tiêu chuẩn xanh”. Đây không chỉ là thách thức đối với những doanh nghiệp mới xuất khẩu sang EU mà là thách thức với cả những doanh nghiệp đã có kinh nghiệm tại thị trường này.
Yêu cầu cấp thiết - xu hướng tất yếu
Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) nhận định, doanh nghiệp muốn xuất khẩu sang EU một cách bền vững cần hết sức quan tâm đến vấn đề phát triển vững, quan tâm vấn đề môi trường, quan tâm đến lao động.
Chuyển đổi xanh, phát triển bền vững là xu thế chung và EU rất quan tâm đến vấn đề này. Bản thân EVFTA là một hiệp định thương mại có yếu tố rất quan trọng về phát triển bền vững với một chương riêng về Phát triển bền vững.
EVFTA cũng là hiệp định thương mại đầu tiên có một cơ chế thực thi khá rõ ràng, thiết lập Ủy ban song phương về phát triển bền vững có đại diện của Chính phủ, có cơ quan quản lý của hai bên định kỳ gặp gỡ, rà soát tiến trình thực thi của cả hai phía và nêu ra những kinh nghiệm cũng như các vấn đề cần xử lý.
Bên cạnh đó, với EVFTA lần đầu tiên có cơ chế thành lập nhóm tư vấn trong nước gồm đại diện của các tổ chức độc lập về lao động, về môi trường giúp Chính phủ hai bên theo dõi, đánh giá quá trình thực thi, từ đó đảm bảo thực thi Chương Phát triển bền vững hiệu quả nhất.
Xu thế tất yếu của các tiêu chuẩn xanh của EU không chỉ đến từ quy định của EU mà còn đến từ chính người tiêu dùng và xu hướng thị trường này.
“Hiện nay xu hướng người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến cách chúng ta làm ra sản phẩm có ảnh hưởng đến môi trường hay không, có bền vững hay không và kể cả chúng ta đối xử người lao động như thế nào. Chưa cần chờ đến các quy định của EU mà chính người tiêu dùng EU sẽ tẩy chay, tránh xa những sản phẩm không có nguồn gốc rõ ràng về vấn đề bảo vệ môi trường, lao động...”, ông Khanh chia sẻ.
Bà Nguyễn Hồng Loan, Chuyên gia Dự án Hỗ trợ kỹ thuật về đánh giá tác động của CBAM cho biết, EU vốn là thị trường có tiêu chuẩn liên quan đến môi trường rất cao và các quy định của EU đối với các sản phẩm trong nước liên quan đến môi trường được quy định rất sớm từ những năm 1987. Tuy nhiên gần đây các tiêu chuẩn này được quy định chặt chẽ hơn, tăng tốc hơn, bắt đầu từ việc EU phê duyệt Thỏa thuận xanh Châu Âu với mục tiêu giảm 55% phát thải khí nhà kính vào năm 2030 so với năm 1990 và hướng tới mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Cùng với quy định này, EU đưa ra các đề xuất khác nhau, bao trùm tất cả các lĩnh vực từ nông, lâm nghiệp, thủy sản, giao thông vận tải, hàng không… để đảm bảo đạt được mục tiêu. Có thể thấy, các tiêu chuẩn xanh của Châu Âu đang được áp dụng sâu rộng hơn; thậm chí lần đầu tiên EU đưa ra quy định mang tính chất đơn phương và bắt buộc đối với tất cả hàng hóa.
Không chỉ là xu thế tất yếu, yêu cầu chuyển đổi xanh để thích ứng với những tiêu chuẩn cao mới của EU trở nên cấp thiết hơn trong tình hình hiện nay.
Ông Ngô Chung Khanh cho biết, một số quy định của EU cho phép có lộ trình thực hiện như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) giúp doanh nghiệp có sự chuẩn bị thích ứng; tuy nhiên cũng có những quy định yêu cầu thời gian áp dụng rất ngắn như: Luật chống phá rừng, Đạo luật chuỗi cung ứng… đều sẽ bắt đầu thực thi ngay từ năm 2024.
Không chuyển đổi sẽ không có cơ hội tận dụng ưu đãi
Những tiêu chuẩn xanh của EU khi áp dụng đối với hàng hóa nói chung sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ chuỗi cung ứng sản phẩm xuất khẩu sang Châu Âu cũng như của hàng hóa Việt Nam nói riêng.
Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập - Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, các cơ hội đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam từ EVFTA chủ yếu nằm ở câu chuyện tận dụng các ưu đãi thuế quan từ Hiệp định này.
Trong khi những tiêu chuẩn và yêu cầu liên quan đến xanh và bền vững của EU là những tiêu chuẩn cứng phần lớn do phía EU áp dụng đối với tất cả hàng hóa từ bất kỳ nguồn cung nào và phù hợp theo khuôn khổ WTO cho phép.
Do đó, việc tuân thủ các tiêu chuẩn xanh hay các yêu cầu về phát triển bền vững của EU là một xu thế chung, nếu như hàng hóa của Việt Nam tuân thủ và thực hiện được những yêu cầu đó thì chúng ta có nhiều cơ hội hơn để tận dụng những ưu đãi thuế quan từ EVFTA.
“Nếu như hàng hóa của Việt Nam không đáp ứng được các tiêu chuẩn và các yêu cầu liên quan đến xanh, bền vững của EU thì cũng không có cơ hội nào để tận dụng những ưu đãi thuế quan cả”, bà Trang nhấn mạnh.
Từ góc độ doanh nghiệp, ông Vương Đức Anh, Chánh Văn phòng HĐQT Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) cũng cho rằng, trong thách thức sẽ có cơ hội. Những tiêu chuẩn xanh của EU đặt ra những thách thức nhưng cũng đặt ra những cơ hội, nếu chúng ta bắt kịp thì chúng ta nâng cao được giá trị trên người lao động của chúng ta trong ngành dệt may, như vậy lao động phổ thông có thể giảm đi, những lao động chất lượng đáp ứng được yêu cầu mới về phát triển bền vững, làm được những sản phẩm xanh, yêu cầu theo thiết kế sinh thái mới sẽ tăng lên.
Đáp ứng được các tiêu chuẩn phát triển bền vững sẽ giúp doanh nghiệp nâng tầm giá trị và cũng giúp xây dựng các thương hiệu của người Việt Nam, của doanh nghiệp Việt Nam tại thị trường Châu Âu.
Doanh nghiệp cần có kế hoạch chủ động thích ứng với các "tiêu chuẩn xanh"
Về vấn đề này, các khách mời tham dự Tọa đàm đều thống nhất ý kiến cho rằng, việc thích ứng với những tiêu chuẩn đòi hỏi nỗ lực, nhận thức và chi phí đầu tư rất lớn đối với các doanh nghiệp. Trong đó quan trọng nhất và trước nhất là nhận thức và sự thẩm thấu của doanh nghiệp về chuyển đổi xanh, thích ứng với các tiêu chuẩn thị trường.
Một khảo sát nhanh do VCCI thực hiện tháng 8/2023 vừa qua cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam đã bắt đầu quan tâm đến vấn đề này; trong đó khoảng 60% doanh nghiệp biết đến Chiến lược Dệt may của EU, gần 70% doanh nghiệp biết về Chương trình từ nông trại đến bàn ăn, gần 80% doanh nghiệp có liên quan biết đến Luật chống phá rừng của EU...
Việc các doanh nghiệp của Việt Nam có được một cái nhìn tổng thể, sẵn sàng sẽ giúp chủ động chuẩn bị phù hợp tùy thuộc từng ngành, từng khía cạnh.
Ông Vương Đức Anh cho biết, EU là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của ngành dệt may Việt Nam nói chung và của Tập đoàn Dệt may nói riêng. Dệt may cũng là mặt hàng được coi là tác động đến môi trường lớn thứ ba ở EU.
“Ngay từ đầu chúng tôi đã xác định đây là một vấn đề cần phải bám rất sát. Sau khi EU thông qua Chiến lược phát triển tuần hoàn và bền vững ngành dệt may thời điểm 30/3/2022 chúng tôi đã ngay lập tức có các cuộc hội thảo để phổ biến cho doanh nghiệp trong toàn hệ thống Tập đoàn”, ông Đức Anh chia sẻ.
Vinatex xác định phát triển bền vững là một câu chuyện về chiến lược đường dài, không thể một sớm một chiều ngay lập tức chuyển đổi toàn bộ. Cùng với bám sát yêu cầu của khách hàng và nhu cầu của thị trường để có các giải pháp linh hoạt, Vinatex chủ động chuẩn bị khâu đào tạo nhân sự, thay đổi nhận thức, thay đổi, trang bị những hiểu biết… cho chiến lược chuyển đổi xanh, phát triển bền vững.
Bà Nguyễn Hồng Loan nhận định, với những doanh nghiệp không có sự chuẩn bị trước, không có lộ trình sẽ không thể nào đáp ứng được yêu cầu của Châu Âu và khuyến nghị các doanh nghiệp không nên chờ đợi đến khi EU có chính sách mới gấp rút ứng phó mà nên chủ động xây dựng các tiêu chuẩn liên quan đến môi trường, quản trị, xã hội… của mình để chuẩn bị nhận thức, năng lực đáp ứng khi có yêu cầu chuyển đổi xanh theo tiêu chuẩn của EU.
Về bài toán chi phí, các ý kiến cho rằng, đúng là chi phí đầu tư cho chuyển đổi xanh lớn, nhưng xứng đáng để đầu tư, bởi nếu không đầu tư doanh nghiệp có thể mất nhiều hơn so với mất tiền, đó là mất thị trường, khách hàng…
Các chuyên gia cũng cho biết, bên cạnh các chính sách của Nhà nước, các Bộ, ngành, hiện nay có nhiều tổ chức sẵn sàng hỗ trợ nguồn lực, tài chính ưu đãi... giúp tăng năng lực cho những doanh nghiệp có cam kết thực hiện chuyển đổi xanh.
