Những năm gần đây, tăng trưởng GRDP của Điện Biên luôn nằm trong nhóm khá của cả nước; khu vực công nghiệp - xây dựng liên tục duy trì đà tăng trưởng hai con số, từng bước khẳng định vai trò trụ cột mới của nền kinh tế Điện Biên.
Công nghiệp, động lực trong cơ cấu GRDP Điện Biên
Giai đoạn 2021-2023, tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân của Điện Biên ước đạt trên 9%/năm, cao hơn mục tiêu Nghị quyết Đại hội XIV Đảng bộ tỉnh, tạo nền tảng quan trọng để bước vào nhiệm kỳ mới. Theo Báo cáo tình hình phát triển kinh tế - xã hội năm 2024 của tỉnh Điện Biên, GRDP toàn tỉnh tăng 8,51% so với năm 2023; khu vực công nghiệp - xây dựng chiếm khoảng 21,46% cơ cấu GRDP, dù mức tăng giá trị tăng thêm đạt 0,66%. Đáng chú ý, chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) ước tăng trên 24% so với năm trước, phản ánh rõ dư địa phát triển và sức bật của khu vực công nghiệp trong cơ cấu tăng trưởng của tỉnh.
Quý I/2025, khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản chỉ còn chiếm khoảng 9,2% GRDP, trong khi công nghiệp - xây dựng đã lên gần 19,3% và còn nhiều dư địa tăng tỷ trọng. Cơ cấu kinh tế đang dịch chuyển theo đúng định hướng Nghị quyết XV. Mục tiêu năm 2025, Điện Biên phấn đấu đưa tỷ trọng công nghiệp - xây dựng lên khoảng 23,1% trong cơ cấu, qua đó củng cố vai trò trụ cột tăng trưởng GRDP, nâng cao thu ngân sách và năng suất lao động.
Quy hoạch tỉnh thời kỳ 2021-2030 đặt mục tiêu đến năm 2030, công nghiệp - xây dựng chiếm khoảng 42,4% cơ cấu kinh tế, trong đó công nghiệp giữ vai trò trung tâm trong chuỗi giá trị mới, gắn với năng lượng, chế biến nông, lâm sản, vật liệu xây dựng, logistics và công nghiệp hỗ trợ du lịch. Như vậy, công nghiệp không chỉ là ngành “kéo” GRDP tăng nhanh, mà còn là nền tảng để Điện Biên hiện thực hóa định hướng “xanh - thông minh - bền vững” mà Nghị quyết XV đã đề ra.
Phát triển không gian công nghiệp gắn với hạ tầng và năng lượng
Để biến công nghiệp thành trụ cột tăng trưởng, Điện Biên ưu tiên mở rộng không gian công nghiệp theo trục hạ tầng chiến lược. Nghị quyết XV xác định phát triển kết cấu hạ tầng, nhất là giao thông và hạ tầng cửa khẩu, là một trong ba khâu đột phá, trong đó tuyến kết nối sân bay Điện Biên, Quốc lộ 6, Quốc lộ 279 và lối mở A Pa Chải - Long Phú được xem là trục động lực mới cho phát triển công nghiệp, thương mại biên giới.
Các khu, cụm công nghiệp tiếp tục được rà soát, điều chỉnh quy hoạch theo hướng đồng bộ hơn với hạ tầng giao thông và đô thị. Trọng tâm là hình thành cụm công nghiệp gắn với chế biến nông, lâm sản, vật liệu xây dựng, năng lượng tái tạo, dịch vụ logistics. Tỉnh ưu tiên thu hút dự án quy mô vừa và lớn, có công nghệ tiên tiến, sử dụng tiết kiệm đất đai, thân thiện môi trường, có khả năng lan tỏa chuỗi giá trị đến khu vực nông thôn, vùng cao, biên giới.
Lĩnh vực năng lượng được coi là một trong những “đòn bẩy” cho công nghiệp. Bên cạnh các nhà máy thủy điện hiện có, quy hoạch tỉnh định hướng nghiên cứu phát triển năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối) phù hợp với điều kiện tự nhiên; gắn phát triển nguồn điện với công nghiệp chế biến, công nghiệp phụ trợ và hạ tầng thông minh. Khi hạ tầng truyền tải được nâng cấp đồng bộ, năng lượng sẽ không chỉ đáp ứng nhu cầu trong tỉnh mà còn kết nối hiệu quả với lưới điện khu vực, tạo lợi thế cạnh tranh về chi phí cho doanh nghiệp công nghiệp.
Song song với đó, tỉnh chú trọng phát triển công nghiệp chế biến sâu nông, lâm sản, khai thác lợi thế vùng nguyên liệu cà phê, cao su, mắc ca, cây ăn quả và gỗ rừng trồng. Định hướng là chuyển từ xuất khẩu thô sang sản phẩm có giá trị gia tăng cao, từng bước xây dựng thương hiệu “công nghiệp chế biến Điện Biên” gắn với các chỉ dẫn địa lý, tiêu chuẩn xanh và truy xuất nguồn gốc. Điều này không chỉ nâng giá trị nông sản mà còn tạo “đơn hàng” ổn định cho khu vực công nghiệp - xây dựng hạ tầng kho bãi, logistics, nhà máy mới.
Hoàn thiện thể chế, nhân lực và công nghệ cho trụ cột công nghiệp
Để công nghiệp thực sự trở thành “trụ cột GRDP”, yêu cầu đặt ra trước hết là đột phá về thể chế, môi trường đầu tư kinh doanh. Nghị quyết XV nhấn mạnh nhiệm vụ hoàn thiện cơ chế, chính sách, nâng cao năng lực cạnh tranh, huy động tối đa nguồn lực xã hội cho phát triển, trong đó khu vực doanh nghiệp tư nhân và các dự án đối tác công - tư (PPP) được xem là động lực quan trọng của tăng trưởng công nghiệp. Tỉnh cần tiếp tục đơn giản hóa thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian chuẩn bị đầu tư, nhất là với dự án hạ tầng khu, cụm công nghiệp, năng lượng và chế biến nông, lâm sản.
Phát triển nguồn nhân lực công nghiệp là điều kiện then chốt. Điện Biên phải gắn quy hoạch không gian công nghiệp với quy hoạch mạng lưới giáo dục nghề nghiệp, trường cao đẳng, trung cấp, trung tâm đào tạo nghề. Ưu tiên các chương trình đào tạo công nhân kỹ thuật, vận hành dây chuyền tự động, công nghệ thông tin, năng lượng, logistics. Việc liên kết với các trường trong hệ thống Bộ Công Thương, các viện, trường ở Hà Nội, vùng trung du và miền núi phía Bắc sẽ giúp Điện Biên “đặt hàng” nhân lực theo nhu cầu dự án, giảm chi phí và thời gian đào tạo lại cho doanh nghiệp.
Cùng với nhân lực, khoa học công nghệ và chuyển đổi số phải được coi là công cụ để Điện Biên “rút ngắn khoảng cách” trong phát triển công nghiệp. Tỉnh đã xác định nhiệm vụ cơ cấu lại nền kinh tế trên nền tảng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số; tốc độ tăng trưởng GRDP giai đoạn 2020-2025 ước đạt trên 8,7%/năm, một phần nhờ ứng dụng công nghệ trong quản lý, điều hành và sản xuất kinh doanh. Giai đoạn tới, cần khuyến khích doanh nghiệp công nghiệp đầu tư dây chuyền hiện đại, quản trị số, quản lý năng lượng thông minh, đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai, quy hoạch, thủ tục đầu tư để nhà đầu tư tiếp cận minh bạch, nhanh chóng.
Một hướng đi quan trọng khác là gắn công nghiệp với dịch vụ, du lịch và thương mại biên giới. Khi lối mở A Pa Chải - Long Phú được nâng cấp thành cửa khẩu song phương, không gian phát triển công nghiệp, logistics, kho bãi, chế biến và trung chuyển hàng hóa sang thị trường Tây Nam Trung Quốc sẽ mở rộng đáng kể. Nếu biết tận dụng tốt, Điện Biên có thể hình thành các cụm công nghiệp - dịch vụ cửa khẩu, vừa tạo việc làm tại chỗ, vừa tăng thu ngân sách, góp phần hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng GRDP trên 10%/năm và nâng mạnh tỷ trọng công nghiệp - xây dựng trong giai đoạn 2025-2030.
