Để tận dụng các FTA và hội nhập kinh tế hiệu quả: Chính sách chủ động, năng lực đầy đủ

Cuộc họp Ban chỉ đạo liên ngành về hội nhập kinh tế quốc tế diễn ra ngày 10/7/2023 đã tập trung đánh giá, thảo luận về những kết quả đạt được của công tác hội nhập kinh tế quốc tế thời gian qua; sự tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) của Việt Nam; các xu hướng chính trong hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay; giải pháp nâng cao sự chủ động và hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế trước sự thay đổi, biến động nhanh, khó đoán định của bối cảnh kinh tế và chuỗi giá trị toàn cầu…

FTA - một trong những động lực lớn cho tăng trưởng kinh tế Việt Nam

Báo cáo của Bộ Công Thương - Cơ quan thường trực Ban Chỉ đạo cho biết, thời gian qua, công tác hội nhập kinh tế quốc tế đạt được nhiều kết quả quan trọng như: góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật và thể chế kinh tế; nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế, năng lực cạnh tranh quốc gia, doanh nghiệp và sản phẩm; thúc đẩy xuất khẩu, cải thiện cán cân thương mại; góp phần tăng cường thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài...

Đến nay, Việt Nam đã và đang tham gia 17 FTA, chuẩn bị đàm phán tham gia một số hiệp định thương mại song phương, đa phương. Các FTA mà Việt Nam tham gia có độ phủ rộng hầu hết các châu lục với trên 60 nền kinh tế có tổng GDP chiếm gần 90% GDP thế giới, trong đó có 15 nước thành viên G20.

Trong đó, 15 FTA có hiệu lực, góp phần mở rộng thị trường xuất khẩu, củng cố thị trường truyền thống, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội tham gia vào các thị trường tiềm năng trên thế giới. Ở tất cả các thị trường Việt Nam có FTA đều ghi nhận tăng trưởng xuất khẩu vượt trội, năm sau cao hơn năm trước. Bên cạnh đó, về chính trị, ngoại giao, việc tham gia các FTA góp phần nâng cao vị thế đối ngoại của đất nước, tăng cường đan xen lợi ích với các đối tác chủ chốt, góp phần bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định phục vụ phát triển đất nước.

Trao đổi tại cuộc họp, các thành viên của Ban chỉ đạo nhìn nhận những tác động tích cực của việc thực hiện các FTA đối với kinh tế Việt Nam, đặc biệt trong thương mại với những thị trường, đối tác FTA.

Chỉ tính riêng năm 2022 - năm đầu tiên tất cả 15 FTA đã ký có hiệu lực thực thi, tổng kim ngạch hàng hoá xuất nhập khẩu của Việt Nam với các thị trường đối tác FTA đạt 526 tỷ USD, chiếm 72% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam với toàn thế giới; trong đó xuất khẩu đạt 238 tỷ USD, chiếm gần 64% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam ra thế giới. Điều này cho thấy phần lớn thương mại hàng hoá Việt Nam là với các đối tác FTA và là một trong những động lực lớn cho tăng trưởng kinh tế nước ta.

Tuy nhiên, việc tận dụng các FTA thời gian qua còn những hạn chế như: Tăng trưởng xuất khẩu sang các thị trường FTA so với những thị trường chưa có FTA không thực sự vượt trội; tỷ lệ sử dụng ưu đãi thuế quan FTA có xu hướng giảm và còn có sự chênh lệch giữa các FTA. Điều này cho thấy các doanh nghiệp dường như chưa có chiến lược ổn định cho việc tận dụng ưu đãi.

Mặt khác, vẫn tồn tại những lực cản khiến doanh nghiệp khó hiện thực hoá các cơ hội tiềm năng từ các FTA. Theo một khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) năm 2022, doanh nghiệp lo ngại nhất là các biến động và bất ổn thị trường (46,8%); hạn chế trong năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp (46,4%); thiếu thông tin về cam kết và cách thức áp dụng (40,1%); bất cập trong tổ chức thực thi của FTA của các cơ quan Nhà nước (28,2%).

Cần đánh giá chính xác, kịp thời xu hướng quốc tế mới 

Lãnh đạo Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) nhận định, kim ngạch xuất nhập khẩu theo các FTA thế hệ mới đã vượt các FTA truyền thống cho thấy hướng đi đúng trong việc đa dạng hoá thị trường. Tuy nhiên, xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế đang có những vấn đề mới nổi lên với các tiêu chuẩn, quy định mới về bảo vệ môi trường, kỹ thuật số, năng lượng sạch…

Đại diện Bộ Ngoại giao nêu một số xu thế chính trong hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay như: Tái cấu trúc hệ thống tài chính toàn cầu; ưu tiên các thoả thuận khu vực và song phương, tập trung vào các lĩnh vực cụ thể; tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu; nhiều nước đẩy nhanh tự chủ chiến lược, gắn kinh tế với phát triển xanh, bền vững...

Việc các nước đẩy mạnh thiết lập các sáng kiến, khuôn khổ hợp tác mới, tạo cơ hội cho Việt Nam tham gia ngay từ đầu vào quá trình xây dựng, định hình các quy định, luật chơi trong các lĩnh vực hợp tác mới, then chốt, qua đó bảo đảm tối đa lợi ích của đất nước.

Thông tin thêm, Lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, nhiều FTA thế hệ mới đầu có các cam kết rất cao trong lĩnh vực tài nguyên, môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học, ứng phó biến đổi khí hậu… hướng tới phát triển bền vững. Trong thời gian tới, Bộ Tài nguyên và Môi trường tiếp tục tham mưu cho Đảng, Quốc hội, Chính phủ nhằm nội luật hoá các cam kết quốc tế về tài nguyên, môi trường; rà soát, hoàn thiện các hàng rào kỹ thuật về môi trường, quy định về giảm phát thải khí nhà kính, thị trường carbon phù hợp với các FTA thế hệ mới…

Bên cạnh đó, các thành viên Ban chỉ đạo cũng thảo luận về công tác thực thi và tận dụng cam kết FTA gắn với cải cách thể chế, chính sách, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, từng lĩnh vực ngành hàng, hướng tới tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững, ổn định kinh tế vĩ mô; các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trước tình hình các ngành hàng xuất khẩu chủ lực đang đối mặt với những thách thức lớn từ sự suy giảm của thị trường, nhất là các thị trường chủ lực...

Phát huy vai trò chủ đạo, quan trọng của Nhà nước 

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà khẳng định công tác hội nhập kinh tế quốc tế là một điểm sáng trong quá trình phát triển của đất nước. Tuy nhiên, chúng ta chưa có được chính sách chủ động, chuẩn bị đầy đủ năng lực nhằm tận dụng được các FTA và hội nhập kinh tế hiệu quả.

"Thế giới đang đứng trước những thay đổi toàn diện về địa chính trị, kinh tế, thương mại, cạnh tranh giữa các nước lớn… cùng với xu thế tất yếu của kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo, giảm phát thải ròng khí nhà kính bằng 0 (Net Zero)… từ đó, xác định cách tiếp cận phù hợp, biến các thách thức này thành lợi thế, cơ hội phát triển", Phó Thủ tướng phân tích.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, Nhà nước phải đóng vai trò chủ đạo trong quá trình đàm phán hội nhập kinh tế quốc tế kết hợp với thực hiện các mục tiêu toàn cầu; thể chế hoá, tạo môi trường pháp lý, chính sách, tiêu chuẩn, quy chuẩn, nâng cao nhận thức của doanh nghiệp, người dân ngang hàng với các đối tác quốc tế; lựa chọn những thương hiệu quốc gia để xây dựng thành thương hiệu quốc tế trên tinh thần "làm như thế giới ở trình độ cao, người dân Việt Nam cũng được hưởng thụ".

Do đó cần có sự chuẩn bị lộ trình, hoạch định của Nhà nước trong việc lựa chọn một số lĩnh vực ưu tiên trong hội nhập kinh tế quốc tế, để xây dựng nền kinh tế xanh, bảo vệ thiên nhiên, sử dụng năng lượng tái tạo… bởi sức thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) trong thời gian tới không phải là ưu đãi về đất đai, thuế, nhân công giá rẻ mà là năng lượng tái tạo, nguồn nhân lực chất lượng cao, tài nguyên số, các giải pháp ứng phó biến đổi khí hậu thông qua trồng rừng, Net Zero…

Với cộng đồng doanh nghiệp, Phó Thủ tướng nêu rõ, hiện nay nhiều lĩnh vực kinh tế đã dựa trên trình độ công nghệ khác như năng lượng tái tạo, công nghiệp xanh… Vì vậy, các doanh nghiệp cần tận dụng nguồn lực FDI để đào tạo con người, thay đổi tư duy, nhận thức, phương thức làm việc, nắm bắt được công nghệ, mở ra những lĩnh vực mới dựa trên đầu tư công nghệ cao.

Tại cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cũng cho ý kiến chỉ đạo về công tác tổng kết, đánh giá 10 năm thực hiện Nghị quyết số 22-NQ/TW ngày 10/4/2013 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế, chú trọng đưa ra các giải pháp nâng cao sự phối hợp triển khai giữa các lĩnh vực hội nhập trong một chiến lược hội nhập tổng thể, làm cơ sở xây dựng những định hướng mới cho công tác hội nhập trong giai đoạn tới. Đồng thời, các bộ, ngành, địa phương khẩn trương triển khai công tác rà soát các FTA đã ký thuộc lĩnh vực, nhiệm vụ quản lý được giao.