Giải quyết tranh chấp môi trường: Bất cập và giải pháp

Những bất cập trong cơ chế giải quyết

Hiện tại, Việt Nam đang dùng cơ chế hành chính để giải quyết tranh chấp môi trường. Nhìn chung cơ chế này còn thiếu năng lực trong xác định thiệt hại do ô nhiễm. Theo kết quả nhóm nghiên cứu dự án “Đánh giá tác động của ô nhiễm môi trường khu công nghiệp nhìn từ góc độ cộng đồng” của (IPSI) thực hiện tại Hưng Yên, Đà Nẵng, TP HCM, Đồng Nai và Thái Nguyên cho thấy ô nhiễm về môi trường tại các khu công nghiệp chủ yếu do người dân phát hiện. Người dân không đánh giá ô nhiễm theo chỉ số BOD, COD mà họ nhìn nhận dưới góc độ mùi hôi thối, ảnh hưởng tới sức khỏe của họ.

Cụ thể, như ở Hưng Yên người dân không có thông tin về ô nhiễm nơi họ sống. Mặc dù, phòng tài nguyên và môi trường đã về lấy mẫu nước hai lần nhưng họ không thông báo kết quả với người dân ở địa phương. Ngay cả khi có yêu cầu, dân cũng không có thông tin về tình hình môi trường khu vực. Chỉ khi người dân gây sức ép, cơ quan chuyên môn vào cuộc thì mới có kết quả công nhận ô nhiễm. Còn tại TP HCM, 96% người dân cho rằng có ô nhiễm mùi rất báo động; Thái Nguyên khói bụi từ nhà máy kẽm điện phân làm vàng lá; Đà Nẵng 56,63% người dân nói có bị ảnh hưởng của ô nhiễm mùi từ khu công nghiệp thủy sản.

Người dân đã có nhiều phản ánh, nhưng vẫn chỉ là sự phản ánh một chiều. Dường như chính quyền địa phương cấp cơ sở chưa ý thức được trách nhiệm của mình trong việc giải quyết tranh chấp môi trường, chủ yếu giải quyết nhằm mục tiêu ổn định trật tự xã hội. Chính vì vậy, dân đã có những phản ứng, đơn giản nhất là vượt cấp, có những hành động manh động, bao vây, uy hiếp doanh nghiệp gây ô nhiễm môi trường.

Đa phần các phương thức giải quyết tranh chấp về môi trường của các cơ quan quản lý hầu như không được người dân chấp nhận. Nguyên nhân cơ bản chính là tình trạng chưa minh bạch trong quá trình giải quyết tranh chấp, người dân không biết khiếu nại của mình đang ở giai đoạn nào trong khâu xử lý, chưa nói đến việc xử lý có thỏa đáng hay không.

Bên cạnh đó, các văn bản quy phạm pháp luật vẫn chưa có quy định rõ ràng về phương thức thương lượng và chính sách khuyến khích áp dụng thương lượng trong khi mô hình và khung pháp lý cho giải quyết tranh chấp tại tòa án hiện chưa được xây dựng.... Chính vì vậy cơ chế đảm bảo kết quả của phương thức thương lượng chưa được đảm bảo dẫn đến các bên không hào hứng tham gia thương lượng

Đề xuất giải pháp khắc phục

Đối với Việt Nam, để giải quyết hiệu quả những tranh chấp môi trường, nhóm nghiên cứu dự án của Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công nghiệp đã đề xuất một số giải pháp cần thực hiện như: hoàn thiện hệ thống pháp luật, thành lập cơ quan chuyên về giải quyết tranh chấp môi trường (hoặc hỗ trợ giải quyết), xác định quy chế hòa giải tại cơ quan bảo vệ môi trường các cấp.

Một trong những giải pháp quan trọng trước mắt để giải quyết tranh chấp môi trường được nhóm nghiên cứu đưa ra nhằm hạn chế tình trạng tranh chấp môi trường là cần hình thành Ban Môi trường trực thuộc cấp tỉnh để tiếp nhận đơn thư khiếu nại về môi trường, đồng thời đơn vị này cũng chính là đơn vị trung gian tiến hành hòa giải và xác định mức đền bù thiệt hại cho người bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm. Về lâu dài, thì cần có một tòa chuyên trách, tòa chuyên sâu để giải quyết vấn đề tranh chấp ô nhiễm môi trường được hiệu quả.