Giảng dạy kế toán khu vực công khi áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế (IPSAS)

TÓM TẮT:

Bài báo này trình bày những khó khăn và thách thức mà người dạy và người học kế toán khu vực công phải đối mặt khi hệ thống kế toán công Việt Nam áp dụng Chuẩn mực kế toán công vào điều chỉnh công tác kế toán. Bài báo cũng bàn về những khó khăn khi chuyển từ việc giảng dạy kế toán theo chế độ dựa trên quy tắc sang giảng dạy kế toán theo chuẩn mực dựa trên nguyên tắc.

Từ khóa: Chuẩn mực kế toán công quốc tế (IPSAS), kế toán khu vực công, chuẩn mực, nguyên tắc.

1. Đặt vấn đề

Chuẩn mực kế toán công quốc tế (IPSAS) được ban hành để làm cơ sở pháp lý cho các đơn vị khu vực công áp dụng. Việc áp dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế sẽ mang lại nhiều lợi ích như nâng cao tính toàn diện, công khai và minh bạch của báo cáo tài chính, nâng cao chất lượng và tính so sánh giữa các đơn vị hoạt động trong lĩnh vực công, cũng như tính nhất quán trong việc lập và trình bày thông tin kế toán tài chính, hạn chế hiện tượng tham nhũng, gian lận. Hệ thống chuẩn mực kế toán công quốc tế được xây dựng trên cơ sở hệ thống chuẩn mực kế toán trong khu vực tư và được thực hiện trên cơ sở dồn tích. Chế độ kế toán hành chính sự nghiệp của Việt Nam về cơ bản đã được thực hiện trên cơ sở kế toán dồn tích, ngoài trừ việc ghi nhận TSCĐ và nguồn kinh phí vẫn đang thực hiện trên cơ sở tiền mặt. Tuy nhiên, các đơn vị khu vực công đang thực hiện việc hạch toán theo hướng dẫn đã được cụ thể hóa bằng các văn bản về chế độ chính sách tài chính cho từng ngành và lĩnh vực vụ thể. Trong khi đó, IPSAS được xây dựng trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản chứ không phải các quy định cụ thể. Điều này đòi hỏi đội ngũ những người làm công tác kế toán khu vực công cần có chuyên môn cao, phương pháp làm việc khoa học, và đây chính là khó khăn lớn nhất đặt ra đối với các chương trình đào tạo kế toán khu vực công.

2. So sánh kế toán theo cơ sở tiền mặt và dồn tích trong khu vực công

Trên thế giới, hệ thống kế toán có thể áp dụng hai phương pháp cơ bản để ghi nhận thu nhập và chi phí trên sổ kế toán là kế toán trên cơ sở dồn tích và kế toán trên cơ sở tiền. Theo nguyên tắc của kế toán trên cơ sở tiền, doanh thu và chi phí sẽ chỉ được ghi nhận khi các khoản thu và chi tiền được thực hiện. Ưu điểm của kế toán trên cơ sở tiền là đơn giản, dễ áp dụng, không gây khó khăn cho công tác ghi sổ kế toán. Tuy nhiên, hạn chế của kế toán trên cơ sở tiền là không đảm bảo được nguyên tắc phù hợp trong kế toán vì không thể cân đối được chi phí tương ứng tạo ra doanh thu trong kỳ. Trong khi đó, kế toán trên cơ sở dồn tích ghi nhận doanh thu, chi phí của đơn vị chính xác hơn nên giúp cho việc dự báo và đánh giá chính xác hơn tình hình tài chính của đơn vị.

Việc thực hiện công tác kế toán trong khu vực công thể hiện rõ hai xu hướng là phương pháp ghi nhận truyền thống dựa trên cơ sở tiền mặt và phương pháp ghi nhận hiện đại dựa trên cơ sở dồn tích. Để phù hợp với việc áp dụng mô hình truyền thống về quản trị tiền và quản lý ngân sách, các đơn vị khu vực công sử dụng hệ thống kế toán trên cơ sở tiền được xem là phù hợp bởi nó tuân thủ các quy tắc và luật định. Chính vì vậy, hệ thống báo cáo về sử dụng ngân sách là một phần vô cùng quan trọng trong các báo cáo tài chính của các đơn vị khu vực công. Tuy nhiên, quan điểm của kế toán hiện đại đề cao vai trò của việc sử dụng hiệu quả nguồn tiền thông qua việc phân biệt rõ ràng giữa lợi nhuận thuần với dòng tiền thuần của đơn vị, khuyến khích các đơn vị khu vực tư sử dụng các mẫu báo cáo tài chính trình bày trên cơ sở kế toán dồn tích. Từ nhu cầu thiết yếu này, Liên đoàn Kế toán quốc tế xây dựng bộ Chuẩn mực kế toán công quốc tế nhằm định hướng cho các đơn vị khu vực công chuyển đổi hệ thống kế toán trên cơ sở tiền sang hệ thống kế toán trên cơ sở dồn tích.

3. Chuẩn mực kế toán dựa trên nguyên tắc và chế độ kế toán dựa trên quy tắc

Chuẩn mực kế toán dựa trên các nguyên tắc được áp dụng và được coi là sự thay đổi lớn trong hoạt động kế toán khi đưa ra các nguyên tắc cho những người hành nghề kế toán phải thực hiện. Chuẩn mực kế toán cũng đưa ra các mục tiêu quan trọng để đảm bảo việc lập Báo cáo tài chính được thực hiện một cách đúng đắn. Trong nội dung chuẩn mực, có nhiều ví dụ được đưa ra, hướng dẫn và giải thích cụ thể các mục tiêu, cung cấp các hướng dẫn rõ ràng mang tính thực tế cao cho đa dạng các trường hợp. Tuy nhiên, có thể thiếu được những hướng dẫn cụ thể dẫn đến các thông tin tài chính không nhất quán và gây khó khăn trong việc so sánh dữ liệu giữa các đơn vị khu vực công với nhau.

Khác với chuẩn mực kế toán dựa trên các nguyên tắc, chế độ kế toán dựa vào các quy tắc sẽ thực hiện việc điều chỉnh công tác kế toán thông qua việc liệt kê các quy định mà những người làm công tác kế toán phải tuân thủ khi lập các Báo cáo tài chính. Hiện nay, các đơn vị khu vực công của Việt Nam đang áp dụng các chế độ kế toán được quy định bởi các cơ quan tài chính có thẩm quyền để tiến hành công tác kế toán và lập Báo cáo tài chính. Những người đang làm kế toán trong khu vực công thích áp dụng các chế độ dựa trên các quy tắc hơn các chuẩn mực dựa trên nguyên tắc, bởi vì khi không có các hướng dẫn cụ thể thì họ sẽ gặp khó khăn trong việc thực hiện công tác kế toán và lập Báo cáo tài chính. Bên cạnh đó, khi có các hướng dẫn cụ thể thì khả năng sai sót trên các báo cáo tài chính được giảm bớt, các quy tắc hướng dẫn cụ thể cũng giúp tăng tính có thể so sánh được của các dữ liệu tài chính.

Trong lộ trình áp dụng IPSAS vào khu vực công sẽ gặp khó khăn trong việc giải tỏa tâm lý của người làm công tác kế toán trong việc tiếp nhận các nguyên tắc kế toán thay cho các quy tắc. Ngoài ra, một khó khăn nữa là việc tổ chức đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn cho các kế toán viên khu vực công khi thực hiện chuyển đổi từ kế toán theo chế độ dựa trên các quy tắc sang kế toán theo chuẩn mực dựa trên các nguyên tắc.

4. Giảng dạy kế toán theo chuẩn mực dựa trên nguyên tắc và kế toán theo chế độ dựa trên quy tắc

Việc hệ thống kế toán được điều chỉnh bởi các chuẩn mực kế toán dựa trên các nguyên tắc hay được điều chỉnh bởi chế độ dựa trên các quy tắc ảnh hưởng rất nhiều đến hệ thống đào tạo kế toán. Hệ thống kế toán khu vực công của Việt Nam hiện nay vẫn đang được điều chỉnh bởi chế độ dựa trên các quy tắc, đặc biệt thường nhấn mạnh vào việc ghi nhận các nghiệp vụ kinh tế phát sinh theo các quy tắc dưới hình thức học thuộc. Khi có sự thay đổi nào đó trong các quy tắc thì công tác giảng dạy kế toán phải thay đổi rất nhiều, từ thay đổi tài liệu, người dạy và người học phải cập nhật lại kiến thức. Việc giảng dạy kế toán theo hệ thống quy tắc chi tiết có ưu điểm lớn nhất là cả người dạy và người học đều dễ tiếp cận và chỉ cần thuộc các quy tắc là có thể thực hiện được những nghiệp vụ cơ bản. Tuy nhiên, hạn chế khi giảng dạy dựa trên học thuộc quy tắc sẽ dẫn đến sự nhàm chán từ người học và phương pháp giảng dạy như vậy không phù hợp với giáo dục đại học chuyên nghiệp. Điều quan trọng hơn là việc học thuộc dẫn đến người học không hiểu sâu bản chất và gặp khó khăn trong xử lý các vấn đề khi các quy tắc không rõ ràng.

Khi Việt Nam xây dựng hệ thống chuẩn mực kế toán công dựa trên IPSAS thì việc giảng dạy kế toán khu vực công trong trường đại học cũng phải thay đổi. Trước hết nhìn vào ưu điểm khi giảng dạy kế toán theo chuẩn mực dựa trên nguyên tắc là cả người dạy và người học đều phải tập trung vào các khái niệm và kỹ năng phán xét nghề nghiệp, việc này giúp cho giải quyết các vấn đề thực tế đa dạng. Hơn nữa, việc hiểu biết các nguyên tắc sẽ giúp cho người học có được kiến thức, kỹ năng cần thiết để đáp ứng yêu cầu khi các nghiệp vụ kinh tế thay đổi theo lĩnh vực và qua các thời kỳ.

Tiếp cận với IPSAS là một cơ hội tốt để thay đổi chương trình giảng dạy với xu hướng cung cấp cho người học các kỹ năng nghề nghiệp nhiều hơn các quy tắc và các bút toán cần học thuộc. Việc giảng dạy kế toán khu vực công sẽ có sự thay đổi đáng kể, nhưng cũng đứng trước thử thách cơ bản là người dạy IPSAS phải có kiến thức tốt và nắm vững phương pháp kế toán dựa trên các nguyên tắc. Đầu tiên, các cơ sở đào tạo kế toán khu vực công phải thay đổi chương trình đào tạo theo định hướng dựa trên chuẩn mực chung và cung cấp nguồn tài liệu đa dạng và sát với thực tế. Thứ hai, phải có chiến lược đào tạo cho đội ngũ giảng dạy kế toán khu vực công cả về kiến thức chuyên môn và cả kiến thức về phương pháp giảng dạy sáng tạo với mục tiêu lấy người học làm trung tâm trong đào tạo đại học chuyên nghiệp.

Việc xây dựng chuẩn mực kế toán công Việt Nam vẫn đang trên lộ trình thực hiện, vì vậy hệ thống giảng dạy kế toán khu vực công vẫn dựa trên các quy tắc và theo phương pháp truyền thống dù điều này không thể phát huy tốt khả năng phán xét và đánh giá các vấn đề kế toán của người học. Tuy nhiên, sự thay đổi tiếp cận với việc giảng dạy theo chuẩn mực dựa trên nguyên tắc sẽ được thực hiện dần dần tạo các cơ sở đào tạo có giảng dạy kế toán khu vực công.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

1. Adriana T. & Alexandra M. - Cash versus accrual accounting in public sector (2013) - University Babes Bolyai, Romania.

2. Bộ Tài chính - Hệ thống chuẩn mực kế toán công quốc tế (2007) - Lưu hành nội bộ.

3. Đặng Thái Hùng - Khả năng vấn dụng chuẩn mực kế toán công quốc tế để xây dựng chuẩn mực kế toán công Việt Nam, phương án tiếp cận đưa chuẩn mực kế toán công quốc tế vào Việt Nam phù hợp với điều kiện thực tế (2011) - Hội Khoa học, Bộ Tài chính.

TEACHING PUBLIC ACCOUNTING

WHEN ADOPTING THE INTERNATIONAL PUBLIC

ACCOUNTING STANDARDS (IPSAS)

MA. DINH THI THANH HAI

MA. DAO THU HA

Hanoi University of Industry

ABSTRACT:

This paper presents the difficulties that public accounting teachers and learners face when the public accounting system of Vietnam adopting IPSAS into accounting adjustments. The article also discusses the difficulty of transiting from a rule-based accounting teaching to a standards-based accounting teaching.

Keywords: International Public Sector Accounting Standards (IPSAS), Public Sector Accounting, Standards, Principles.