Theo truyền thuyết, đất nước ta có 18 đời vua Hùng trị vì, và dân tộc ta lấy ngày 10.3 âm lịch làm lễ giỗ Quốc tổ để tri ân các vị vua ấy.
Theo dữ liệu của Google Doodle, gần 5000 năm trước (vào khoảng năm 2879 Trước công nguyên), tại thung lũng sông Hồng, các vị cua Hùng đã thành lập Văn Lang - nhà nước đầu tiên trong lịch sử Việt Nam.
Theo nhiều tài liệu sử hiện nay, dựa trên tài liệu khai quật và “Đại Việt sử lược”, 18 đời Hùng Vương trị vì khoảng năm 688-208 TCN gồm: Kinh Dương Vương, Lạc Long Quân, Hùng Quốc Vương, Hùng Hoa Vương, Hùng Hy Vương, Hùng Hồn Vương, Hùng Chiêu Vương, Hùng Vỹ Vương, Hùng Định Vương, Hùng Uy Vương, Hùng Trinh Vương, Hùng Vũ Vương, Hùng Việt Vương, Hùng Anh Vương, Hùng Triệu Vương, Hùng Tạo Vương, Hùng Nghị Vương, Hùng Duệ Vương.
Vì sao 10.3 âm lịch trở thành ngày Giỗ tổ Hùng Vương? Trước đây, người dân không đi lễ vào ngày 10.3 âm lịch mà tự chọn ngày tốt theo bản mệnh của mình, rồi đến lễ bái các vua Hùng suốt năm. Thời điểm đông nhất thường rơi vào các tháng xuân - thu chứ không định rõ ngày nào.
Người dân tại xã Hy Cương, phủ Lâm Thao thì lấy ngày 11.3 kết hợp với thờ Thổ kỳ, làm lễ riêng. Do đó, thời gian lễ bái thường kéo dài liên miên, vừa tốn kém tiền của lại không bày tỏ được rõ lòng thành kính, không tập hợp được lòng dân.
Nhận thấy điều này, Tuần phủ Phú Thọ ông Lê Trung Ngọc vào năm 1917 (niên hiệu Khải Định năm thứ nhất) đã làm bản tấu trình lên Bộ Lễ, xin định lệ lấy ngày 10.3 âm lịch hàng năm để nhân dân cả nước kính tế Quốc tổ Hùng Vương, trước một ngày so với ngày hội tế của dân xã bản hạt.
Đồng thời, ông cũng xin miễn trừ các khoản đóng góp của nhân dân địa phương vào các kỳ tế lễ mùa thu.
Sau đó, Bộ Lễ đã ban hành công văn phúc đáp và chính thức định lệ ngày quốc lễ Giỗ tổ Hùng Vương là 10.3 âm lịch và quy định nghi thức, nghi lễ, lễ vật tế Tổ hằng năm.
Giỗ tổ Hùng Vương hay Lễ hội Đền Hùng là ngày lễ quốc gia chính thức tại Việt Nam từ năm 2007, mọi người dân đều được nghỉ lễ nhằm khuyến khích họ trở về với cội nguồn, tìm hiểu lịch sử cổ xưa và tưởng nhớ đến công lao dựng nước ngàn đời của các vị Vua Hùng.
Nghi lễ truyền thống được tổ chức tại Đền Hùng, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. Vào sáng sớm, người dân sẽ tổ chức rước kiệu nhằm dâng lễ vật lên Vua Hùng với nhiều sản vật, hương hoa, kèm theo cờ và âm nhạc truyền thống dọc theo đường núi lên Đền Hùng. Những người rước kiệu sẽ ăn mặc trang phục truyền thống, công phu.
