Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng Nông thôn mới: Đòn bẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững

Giai đoạn 2021–2025, tổng nguồn lực huy động cho xây dựng nông thôn mới ước đạt khoảng 3.703.478 tỷ đồng, thể hiện quy mô đầu tư chưa từng có cho khu vực nông thôn. Trong đó, ngân sách trung ương hỗ trợ 41.264,8 tỷ đồng, chiếm khoảng 1,1% tổng nguồn lực; ngân sách địa phương 283.743 tỷ đồng; vốn tín dụng hơn 2,25 triệu tỷ đồng, chiếm trên 60%; và doanh nghiệp, người dân đóng góp 853.517,8 tỷ đồng.

Cơ cấu nguồn lực này phản ánh mô hình huy động đa chiều: Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, người dân và doanh nghiệp cùng chung tay thực hiện. Đáng chú ý, có 16 tỉnh, thành phố tự cân đối ngân sách, không nhận hỗ trợ từ trung ương nhưng vẫn bố trí tới 178.293,5 tỷ đồng cho chương trình, đây là minh chứng rõ rệt cho tính chủ động và trách nhiệm của địa phương.

Tuy vậy, việc giải ngân ở một số nơi còn chậm, tiêu chí phân bổ vốn chưa thực sự phản ánh đặc thù vùng miền, trong khi tỷ trọng vốn từ doanh nghiệp vẫn khiêm tốn so với đóng góp lớn từ người dân. Đây là thách thức cần khắc phục để chương trình đạt hiệu quả đồng đều, bền vững hơn.

Một trong những dấu ấn đậm nét nhất của Chương trình nông thôn mới là đầu tư phát triển hạ tầng nông thôn đồng bộ, hiện đại. Hệ thống đường giao thông nông thôn được bê tông hóa, nhựa hóa ngày càng hoàn thiện; điện lưới quốc gia phủ tới 99,7% hộ dân; các công trình thủy lợi, trường học, trạm y tế, cơ sở văn hóa được nâng cấp, mở rộng. Nhờ đó, bộ mặt nông thôn thay đổi rõ rệt, đời sống người dân được cải thiện, chi phí sản xuất và vận chuyển hàng hóa giảm đáng kể.

Bên cạnh đó, hạ tầng thương mại và logistics nông nghiệp được hình thành ở nhiều nơi với các điểm thu mua, sơ chế, kho lạnh quy mô nhỏ, góp phần kết nối sản xuất với thị trường và giảm tổn thất sau thu hoạch. Tuy nhiên, các công trình liên vùng và hệ thống kho lạnh quy mô lớn vẫn còn thiếu; cần sớm có cơ chế khuyến khích đầu tư theo hình thức đối tác công – tư (PPP) để đáp ứng nhu cầu phát triển sản xuất hàng hóa lớn.

Chương trình cũng tạo cú hích mạnh mẽ cho chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp. Các vùng nguyên liệu tập trung, chuỗi liên kết giữa hợp tác xã – doanh nghiệp – nông dân được mở rộng; nhiều địa phương đã áp dụng công nghệ cao, phát triển nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ.

Đặc biệt, Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) trở thành điểm sáng khi cả nước đã có 16.855 sản phẩm đạt 3 sao trở lên, với gần 10.000 chủ thể OCOP, trong đó có tỷ lệ lớn phụ nữ và đồng bào dân tộc thiểu số tham gia. OCOP không chỉ giúp nâng cao giá trị hàng hóa mà còn gắn kết với phát triển du lịch nông thôn, bảo tồn làng nghề và văn hóa bản địa, hướng tới sinh kế bền vững, đa dạng hơn cho người dân.

Song song với phát triển hạ tầng và kinh tế, Chương trình nông thôn mới còn mang lại chuyển biến rõ rệt về an sinh xã hội và giảm nghèo bền vững. Hàng triệu người dân nông thôn đã được tiếp cận các dịch vụ y tế, giáo dục, nước sạch, nhà ở an toàn hơn. Đến hết tháng 6/2025, cả nước đã hỗ trợ 264.522 hộ xóa nhà tạm, nhà dột nát; tỷ lệ xã đạt tiêu chí về giảm nghèo đa chiều đạt 80,2%, những con số thể hiện kết quả thực chất của các chính sách hỗ trợ được lồng ghép trong chương trình.

Dù vậy, tại các vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số hay bãi ngang ven biển, vẫn còn khoảng trống chính sách khi nguồn vốn hỗ trợ chưa được phân bổ đồng đều. Nhiều xã khó khăn chưa đủ điều kiện tiếp cận các tiêu chí về nước sạch, môi trường, hay hệ thống chính trị cơ sở. Đây là vấn đề cần được quan tâm đặc biệt trong giai đoạn tới nhằm bảo đảm không vùng nào bị bỏ lại phía sau.

Một điểm đáng chú ý khác là mô hình quản trị chương trình ngày càng hoàn thiện. Từ trung ương đến địa phương đều đã thành lập Ban Chỉ đạo và Văn phòng Điều phối nông thôn mới, giúp thống nhất quản lý, giám sát và điều hành. Công tác tuyên truyền, tập huấn, nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ và cộng đồng được chú trọng, qua đó chuyển vai trò của người dân từ thụ hưởng sang chủ thể trong mọi hoạt động, từ quy hoạch, giám sát đến đóng góp nguồn lực. Ở nhiều nơi, người dân đóng góp trung bình 15–20% tổng nguồn lực, thậm chí có xã đạt 30–40%, cho thấy niềm tin và tinh thần làm chủ đã trở thành động lực nội sinh quan trọng.

Báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021–2025 khẳng định: Đây là chủ trương lớn, đúng đắn của Đảng và Nhà nước, tạo nên những chuyển biến mang tính lịch sử cho nông thôn Việt Nam. Hạ tầng được cải thiện toàn diện, thu nhập và đời sống người dân không ngừng nâng cao, khoảng cách giữa nông thôn và đô thị ngày càng thu hẹp.

Để chương trình tiếp tục phát huy vai trò “đòn bẩy” trong giai đoạn 2026–2035, cần tập trung vào một số định hướng trọng tâm: hoàn thiện cơ chế phân bổ vốn công bằng, phù hợp vùng miền; tăng cường huy động và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư; nâng cao năng lực điều hành ở cơ sở; đồng thời xây dựng chính sách đặc thù cho các vùng khó khăn để bảo đảm tính bao trùm và công bằng trong phát triển.

Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới không chỉ là một dự án phát triển hạ tầng, mà còn là cuộc cách mạng toàn diện về kinh tế, xã hội và nhận thức ở khu vực nông thôn Việt Nam. Với tầm nhìn dài hạn và sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị, chương trình tiếp tục được kỳ vọng sẽ là nền tảng vững chắc cho mục tiêu phát triển nông thôn hiện đại, xanh, giàu bản sắc và thịnh vượng trong thập niên tới.