Ngành Thép phải tiên phong trong chuyển đổi xanh vì đây là lĩnh vực tiêu thụ năng lượng và phát thải lớn. Ai chậm sẽ tự loại mình khỏi chuỗi cung ứng!

“Phát triển kinh tế không đánh đổi môi trường” – là thông điệp xuyên suốt của Việt Nam thời gian qua và  từng bước được cụ thể hóa qua các quy hoạch, nghị định và tiêu chuẩn quốc gia. Cụ thể, theo Quy hoạch phát triển ngành thép Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2050 do Bộ Công Thương ban hành, ngành thép có định hướng phát triển hiện đại – hiệu quả – thân thiện môi trường, gắn với mục tiêu tăng trưởng xanh và trung hòa carbon.

Không chỉ dừng ở định hướng, Luật Bảo vệ môi trường 2020, Nghị định 08/2022/NĐ-CP quy định chặt chẽ đánh giá tác động môi trường, quan trắc tự động và công khai số liệu khí thải, nước thải;  QCVN 51:2013/BTNMT về khí thải công nghiệp luyện thép, QCVN 40:2011/BTNMT về nước thải, cùng hệ thống tiêu chuẩn ISO 14001, ISO 50001 được khuyến khích áp dụng trong toàn Ngành. Bên cạnh đó là Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (VNEEP3) giúp doanh nghiệp Thép tiếp cận vốn vay ưu đãi, hỗ trợ cải tiến thiết bị, tận dụng nhiệt dư và khí thải để phát điện.

Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh (2021–2030) và Kế hoạch hành động giảm phát thải khí nhà kính, ngành Công Thương cũng  đặt ra những yêu cầu cụ thể như: Giảm 30% cường độ phát thải khí nhà kính vào năm 2030 so với kịch bản thông thường; Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong ngành luyện kim: tái chế phế liệu kim loại, tận dụng xỉ thép, bụi lò, bùn thải.

Bên cạnh đó để hiện thưc hóa mục tiêu Nét Zezo vào năm 2050, tại Việt Nam các cơ chế tài chính xanh, trái phiếu xanh, tín dụng carbon cũng đang được hình thành từng bước đi vào thực thi. Theo đó Doanh nghiệp nào chủ động đầu tư dây chuyền sạch, kiểm kê phát thải và công bố báo cáo ESG minh bạch sẽ có ưu thế lớn khi tiếp cận vốn, đấu thầu quốc tế hay xuất khẩu sang thị trường EU – nơi CBAM (Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon) sẽ chính thức áp dụng từ năm 2026. Thực tế nhìn từ góc độ sản xuất thép và luyện kim, những chính sách này không chỉ là yêu cầu, mà đồng thời là “đòn bẩy chuyển hóa” – buộc ngành thép Việt Nam phải thay đổi để tồn tại và mở ra cơ hội để vươn lên trong chuỗi giá trị xanh toàn cầu.

Theo ước tính, cả nước có trên 300 doanh nghiệp sản xuất gang thép, góp phần tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm cho xã hội. Đặc thù của ngành là sử dụng nhiều nhiên liệu hóa thạch (than) lượng phát thải khí CO2 ra môi trường rất lớn. Đặc biệt, quá trình sản xuất gang thép đã tạo ra một lượng lớn các chất thải gây ô nhiễm môi trường với lượng bụi lên tới hàng triệu tấn/năm. Việc phát thải lớn lượng khí nhà kính như CO2, NO2... cũng đã và đang tác động xấu, gây ra biến đổi khí hậu.

Tại Tôn Phương Nam, tinh thần “xanh” được coi là tiêu chí vận hành cốt lõi từ ngày đầu thành lập. Hai nhà máy tại Đồng Nai dành hơn 20% diện tích cho cây xanh, toàn bộ khí thải, nước thải, chất thải được xử lý triệt để bằng hệ thống khép kín. Công ty cũng là doanh nghiệp đầu tiên trong khối VNSTEEL đạt chứng nhận ISO 14064-1:2018 về kiểm kê khí nhà kính (2024) – dấu mốc quan trọng đưa sản phẩm “tôn xanh” chinh phục các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Úc. Công ty CP Gang Thép Thái Nguyên (TISCO) cũng ghi dấu trong lộ trình giảm phát thải, đó là ứng dụng công nghệ thu hồi khí CO, tận dụng nhiệt dư để phát điện, tiết kiệm hàng triệu kWh điện mỗi năm…

Nếu VNSTEEL là đại diện doanh nghiệp nhà nước trở thành “ngọn cờ tiên phong”, thì khối doanh nghiệp tư nhân lại ghi nhận các “cú bứt tốc” mạnh mẽ trên hành trình xanh hóa. Điển hình phải kể đến là các tập đoàn như Hòa Phát, Pomina, Formosa Hà Tĩnh, Hoa Sen... đều có những đầu tư quy mô lớn với mục tiêu đáp ứng các tiêu chuẩn phát thải và chuẩn bị cho cơ chế CBAM sắp tới.

Cụ thể như tại Hòa Phát Dung Quất, mô hình khu liên hợp luyện cán thép khép kín cho phép tận dụng khí dư, nhiệt dư để phát điện – mỗi năm tiết kiệm hàng trăm triệu kWh. Hệ thống quan trắc khí thải tự động được kết nối về Trung tâm giám sát của Bộ TN&MT, đảm bảo dữ liệu minh bạch. Bên cạnh đó, tập đoàn còn triển khai chương trình trồng cây phủ xanh toàn bộ khuôn viên nhà máy, biến không gian công nghiệp trở nên thân thiện hơn.

Tất cả những nỗ lực đó đang giúp các doanh nghiệp Việt Nam thoát khỏi “vỏ bọc cũ” của ngành thép nặng nề, ô nhiễm, để từng bước tiến vào chuỗi cung ứng toàn cầu – nơi “thép xanh” là tấm vé bắt buộc

Tại Thép Miền Nam, phong trào “5 hành động xanh” được phát động nội bộ: tiết kiệm năng lượng – bảo vệ nguồn nước – xử lý chất thải – cải tiến kỹ thuật – giữ gìn cảnh quan. Khuôn viên nhà máy rợp bóng cây, nền xưởng sạch bóng, hệ thống phun sương giảm bụi hoạt động liên tục, còn mỗi công nhân được xem như “người gác cửa” cho thương hiệu. Tại Tôn Phương Nam, chương trình đào tạo “Sản xuất xanh – Quản lý xanh” được duy trì hằng quý, giúp người lao động hiểu rằng tiết kiệm điện hay phân loại rác không chỉ là quy trình, mà là văn hóa.

Ở cấp độ toàn Ngành, nhiều doanh nghiệp đã thành lập bộ phận ESG, triển khai báo cáo phát triển bền vững theo tiêu chuẩn quốc tế (GRI, SASB), từng bước minh bạch hóa phát thải và tác động môi trường. Đây chính là bước đi căn cơ để thép Việt Nam có thể đối thoại với thế giới bằng cùng một ngôn ngữ: minh bạch, trách nhiệm và phát triển bền vững.

Từ Thép Miền Nam, Tôn Phương Nam trong hệ thống VNSTEEL, đến Hòa Phát, Pomina, Formosa hay Hoa Sen – tất cả đang tạo nên một mạng lưới xanh lan tỏa trong ngành thép Việt Nam. Mỗi đơn vị một cách làm, một hành trình riêng, nhưng cùng chung một đích đến: Giảm phát thải hôm nay – Giữ gìn tương lai mai sau.