Việt Nam là quốc gia sản xuất thép lớn thứ 13 trên thế giới, đồng thời dẫn đầu ASEAN về sản xuất và tiêu thụ. Sản lượng thép thành phẩm năm 2023 đạt 34 triệu tấn - mức cao nhất từ trước đến nay. Tuy nhiên, cùng với tăng trưởng quy mô sản xuất, mức tiêu thụ năng lượng và phát thải của ngành cũng gia tăng nhanh chóng.

Ngành thép chiếm tới 9,43% tổng năng lượng tiêu thụ của ngành công nghiệp chế biến và phát thải khoảng 12-15% lượng CO₂ của toàn ngành công nghiệp. Trung bình, suất tiêu hao năng lượng của ngành thép Việt Nam cao hơn 20-30% so với mức trung bình thế giới (theo báo cáo của World Steel Association).

Theo thống kê, hiện có khoảng 30% doanh nghiệp thép lớn áp dụng hệ thống quản lý năng lượng theo tiêu chuẩn ISO 50001, trong khi khối doanh nghiệp vừa và nhỏ chưa triển khai. Nhiều cơ sở chưa có đội ngũ chuyên trách quản lý năng lượng, thiếu thiết bị đo lường, giám sát tiêu thụ điện và khí nhiên liệu theo thời gian thực.

Ngoài ra, tỷ lệ tận dụng nhiệt dư, khí lò cao để phát điện trong các nhà máy luyện thép ở Việt Nam còn khá thấp so với các nước trong khu vực.

Trong bối cảnh Liên minh châu Âu (EU) Liên minh châu Âu (EU) triển khai Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) từ năm 2026. Theo đó, mỗi tấn thép xuất khẩu vào thị trường này đều phải được minh bạch về lượng phát thải carbon. Đây là rào cản lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam, vốn vẫn dựa chủ yếu vào công nghệ truyền thống, tiêu hao nhiều năng lượng và gây phát thải cao. Tư duy kinh doanh của ngành vì thế không còn dừng ở việc có nên xanh hóa hay không, mà buộc phải chuyển sang câu hỏi làm sao để vừa xanh, vừa cạnh tranh, vừa duy trì được vị thế trên thị trường quốc tế.

Tại cuộc họp “Tham vấn nghiên cứu xây dựng và sửa đổi định mức tiêu hao năng lượng trong ngành thép, ngành giấy và bột giấy” do Bộ Công Thương tổ chức vào tháng 8/2025,  ông Trần Đức Hòa - Chuyên gia tư vấn từ Công ty CP RCEE-NIRAS cho biết, trong bối cảnh cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU đã bắt đầu giai đoạn chuyển tiếp từ tháng 10/2023, áp lực cắt giảm phát thải càng trở nên cấp thiết đối với các doanh nghiệp thép xuất khẩu. Điều này buộc ngành phải có những thay đổi mạnh mẽ về công nghệ và quản lý năng lượng.

Trước bối cảnh đó, các doanh nghiệp thép Việt đã và đang đẩy mạnh việc kiểm kê khí thải nhà máy theo các tiêu chuẩn quốc tế, tối ưu hiệu suất ở các quy trình sản xuất (luyện cốc, luyện gang,…) nhằm từng bước giảm lượng phát thải trên dây chuyền, áp dụng các công nghệ sản xuất mới…

Trong đó, Công ty TNHH MTV Thép Miền Nam - VNSTEEL nổi lên như một điển hình. Thép Miền Nam đã và đang hiện thực hóa quá trình chuyển đổi xanh bằng loạt giải pháp cụ thể, đầu tư công nghệ bài bản và tạo ra những chuẩn mực mới cho ngành thép Việt.

Cụ thể, Thép miền Nam đã chuyển đổi nhiên liệu từ dầu FO sang khí thiên nhiên, thay thế motor cũ bằng motor hiệu suất cao IE3-IE4, lắp đặt biến tần cho hệ thống bơm nước, hay tận dụng phôi nóng trong quá trình sản xuất… Việc này đã giúp công ty tiết kiệm hàng triệu kWh điện mỗi năm. Đây là bước đi chiến lược, vừa giảm chi phí sản xuất, vừa tạo lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh giá năng lượng toàn cầu biến động.

Một điểm nhấn khác là việc Thép Miền Nam tiến hành kiểm kê khí nhà kính theo tiêu chuẩn Việt Nam, bao gồm cả phạm vi 1 và 2. Báo cáo này không chỉ giúp doanh nghiệp xác định được lượng phát thải thực tế mà còn là cơ sở để minh bạch hóa dữ liệu carbon từng sản phẩm, chuẩn bị sẵn sàng cho các quy định mới của thị trường EU. Đồng thời, Công ty nghiên cứu thiết bị tận dụng nhiệt dư để biến chất thải thành năng lượng tái sử dụng, tiến thêm một bước trong mục tiêu phát triển tuần hoàn.

Ở khía cạnh con người, Thép Miền Nam coi “văn hóa xanh” là trọng tâm. Công nhân, kỹ sư được đào tạo định kỳ về an toàn, tiết kiệm điện, phân loại và xử lý chất thải.

Với Tập đoàn Hoà Phát, doanh nghiệp này cũng đang có hướng tiếp cận phù hợp, giúp duy trì lợi thế cạnh tranh, khả năng tiếp cận thị trường EU sau khi cơ chế CBAM được thực thi.

Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát Dung Quất (tỉnh Quảng Ngãi) được đầu tư dây chuyền hiện đại của các nước G7 theo công nghệ tuần hoàn khép kín, giúp tối ưu hóa sản xuất, tận dụng mọi nguồn nhiệt, khí dư thừa trong quá trình luyện gang thép để nâng cao hiệu suất phát điện, tiết kiệm chi phí sản xuất.

Hòa Phát thu hồi toàn bộ nhiệt dư trong luyện coke, tận dụng khí than dư thừa trong luyện gang, thép làm nhiên liệu cho nồi hơi để phát điện. Công nghệ sản xuất điện năng này đã tăng tính cạnh tranh cho sản phẩm, góp phần bảo vệ môi trường, giảm lượng phát thải CO2.

Tính đến hết 30/6/2025, sản lượng phát điện của Nhà máy nhiệt điện thuộc Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát Dung Quất đạt 1,45 tỷ kWh, giúp chủ động trên 90% nhu cầu điện cho sản xuất của toàn Khu liên hợp.

Từ tháng 7/2019, một năm sau khi lắp đặt tổ máy phát đầu tiên, sản lượng phát điện của nhà máy đã đáp ứng nhu cầu sản xuất gang thép của toàn Khu liên hợp. Lũy kế sản lượng điện cũng tăng nhanh qua từng năm và đạt mốc 5 tỷ kWh vào tháng 9/2022, tiếp sau là mốc 10 tỷ kWh tháng 02/2025.

Khi triển khai dự án Hòa Phát Dung Quất 2, công ty tiếp tục đầu tư mạnh mẽ vào dây chuyền phát điện nhiệt dư thứ hai. Theo đó, Nhà máy Nhiệt điện số 2 sở hữu công suất 240MW, gồm 04 tổ máy phát 60MW, nâng tổng công suất phát điện của toàn khu liên hợp lên 600MW. Qua đó đảm bảo 90% lượng điện cho sản xuất thép của dự án HPDQ 1 và HPDQ2.

Cùng giải pháp tương tự, nửa đầu năm nay, sản lượng phát điện tự dùng cung cấp cho Khu liên hợp gang thép Hòa Phát Hải Dương đạt 358 triệu kWh. Vừa qua, Thép Hòa Phát Hải Dương đã đầu tư cải tạo thay thế tủ hòa đồng bộ của 3 tổ máy phát tua bin số 1, 2, 3, để thiết bị đảm bảo phát điện ổn định khi hòa vào lưới điện.

Hạng mục phát điện nhiệt dư không chỉ giúp tiết kiệm năng lượng hiệu quả mà còn góp phần quan trọng trong chiến lược giảm phát thải khí nhà kính, hướng đến mục tiêu trung hòa carbon. Đây là giải pháp bền vững, tận dụng nguồn nhiệt dư trong quá trình sản xuất gang thép để tạo ra điện mà không cần sử dụng nhiên liệu hóa thạch, góp phần giảm tải áp lực điều độ hệ thống điện lưới quốc gia, nhất là trong những tháng nắng nóng cao điểm.

Để quá trình chuyển đổi xanh trong ngành thép diễn ra thực chất và bền vững, cần có sự đồng hành của cả Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng.

Trước hết, chính sách hỗ trợ từ Chính phủ đóng vai trò then chốt trong việc tạo động lực cho doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ. Các chính sách ưu đãi thuế, tín dụng xanh, trợ cấp cho công nghệ tiết kiệm năng lượng và phát triển hạ tầng năng lượng sạch sẽ giúp giảm chi phí chuyển đổi. Bên cạnh đó, việc thiết lập các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật về sản xuất thép bền vững cũng là công cụ quan trọng để định hướng toàn ngành phát triển theo hướng thân thiện môi trường.

Tăng cường hợp tác quốc tế là một giải pháp mang tính dài hạn. Việc chia sẻ công nghệ, kinh nghiệm và nguồn lực giữa các quốc gia, các tổ chức quốc tế không chỉ giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận công nghệ xanh tiên tiến mà còn tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng khi các quy định về phát thải được áp dụng thống nhất. Thực tế, nhiều quốc gia đã thành công khi cùng hợp tác nghiên cứu, chuyển giao công nghệ sản xuất thép xanh và phát triển thị trường tín chỉ carbon.

Song song đó, nâng cao nhận thức và vai trò của cộng đồng doanh nghiệp là yếu tố không thể thiếu. Việc truyền thông về lợi ích của sản xuất thép bền vững, minh bạch dữ liệu phát thải, chia sẻ kết quả tiết kiệm năng lượng sẽ giúp doanh nghiệp củng cố niềm tin thị trường và tạo dựng hình ảnh tích cực trong mắt người tiêu dùng.

Theo ông Nghiêm Xuân Đa - Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA), Việt Nam đang từng bước xây dựng lộ trình trung hòa carbon cho ngành thép. Giai đoạn 2025-2030, ngành sẽ ưu tiên sử dụng nguyên liệu carbon thấp, tăng tỷ lệ khí hydro (H₂) trong các nhà máy sắt xốp lên 30%, phù hợp với xu hướng thế giới. Song song đó, việc hình thành thị trường tín chỉ carbon trong nước được kỳ vọng sẽ tạo thêm động lực xanh hóa cho doanh nghiệp thép và các ngành phát thải lớn khác.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp thép Việt Nam đã chủ động chuyển đổi số, đầu tư công nghệ hiện đại, tận dụng nhiệt dư để phát điện, đáp ứng phần lớn nhu cầu năng lượng cho nhà máy, qua đó giảm chi phí sản xuất và phát thải CO₂. Những kết quả này cho thấy ngành thép Việt Nam đang từng bước thích ứng với yêu cầu mới của thị trường và cam kết phát triển bền vững.

Trong 5 năm tới, Hiệp hội Thép Việt Nam đặt mục tiêu xây dựng ngành thép theo định hướng tăng trưởng xanh, phù hợp với lộ trình Net Zero đến năm 2050 mà Việt Nam đã cam kết. Hiệp hội sẽ tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp thành viên đổi mới công nghệ, cải tiến quy trình sản xuất, đẩy mạnh quản lý số, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, đồng thời xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường xuất khẩu và chủ động ứng phó với các biện pháp phòng vệ thương mại quốc tế.

Chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu để ngành thép Việt Nam duy trì vị thế cạnh tranh, bảo vệ môi trường và hướng tới phát triển kinh tế carbon thấp trong tương lai.