Giảm thiểu nguy cơ bị điều tra lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại trong ngành gỗ

Ngành gỗ Việt Nam là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực, đóng góp quan trọng cho nền kinh tế quốc gia.

Tháng 12/2024, kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt 1,55 tỷ USD, tăng 6% so với tháng 11/2024 và tăng 15,8% so với 12/2023. Trong đó, riêng sản phẩm gỗ ước đạt 1,1 tỷ USD, tăng 7,5% so với tháng 11/2024 và tăng 15,5% so với tháng 12/2023.

Luỹ kế cả năm 2024, kim ngạch xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ ước đạt khoảng 16,3 tỷ USD, tăng 21% so với năm 2023. Riêng sản phẩm gỗ ước đạt 11,2 tỷ USD, tăng 22% so với năm 2023.

Hầu hết các mặt hàng gỗ và sản phẩm gỗ xuất khẩu đều ghi nhận tốc độ tăng trưởng tích cực trong năm 2024. Dẫn đầu về kim ngạch xuất khẩu cả năm là mặt hàng ghế khung gỗ. Tính đến hết tháng 11/2024, mặt hàng này đạt 3,1 tỷ USD, tăng 24% so với cùng kỳ năm 2023. Tiếp theo là đồ nội thất phòng khách và phòng ăn đạt; dăm gỗ; đồ nội thất phòng ngủ; gỗ, ván và ván sàn; đồ nội thất nhà bếp. Tất cả nhóm sản phẩm này đều đạt kim ngạch vượt 1 tỷ USD.

Về thị trường, Hoa Kỳ vẫn là thị trường xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ lớn nhất của Việt Nam, chiếm hơn 55% tổng kim ngạch xuất khẩu. Ngoài ra, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc tiếp tục là những thị trường xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ chính của Việt Nam.

Tuy nhiên, ngành gỗ Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức lớn trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, đặc biệt là từ sự cạnh tranh toàn cầu và áp lực từ các biện pháp phòng vệ thương mại mà các nước nhập khẩu áp dụng, bao gồm thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp, hoặc các biện pháp tự vệ được thiết lập nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước của họ trước sự cạnh tranh từ các sản phẩm nhập khẩu. Đối với ngành gỗ Việt Nam, việc Hoa Kỳ và Hàn Quốc liên tục điều tra các vụ kiện về lẩn tránh thuế chống bán phá giá hay chống trợ cấp đã tạo ra không ít khó khăn cho doanh nghiệp xuất khẩu. Những biện pháp này làm gia tăng chi phí xuất khẩu, gây ảnh hưởng đến lợi nhuận và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Theo Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), đối với ngành gỗ, một trong những vấn đề nổi cộm là hiện tượng lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại, qua việc thay đổi nguồn gốc xuất xứ, sử dụng nước thứ ba để tái xuất, hay khai thác những lỗ hổng trong quy định. Những hành vi này không chỉ gây ảnh hưởng xấu đến hình ảnh của ngành gỗ mà còn đẩy Việt Nam vào nguy cơ bị áp dụng các biện pháp trừng phạt thương mại nghiêm ngặt hơn.

Những phương thức phổ biến của việc lẩn tránh là thông qua việc thay đổi mã HS (mã số hàng hóa), thay đổi tên gọi sản phẩm, chuyển tải qua nước thứ ba hoặc chỉ thực hiện một phần nhỏ gia công tại Việt Nam để sản phẩm mang nhãn xuất xứ Việt Nam dù thực tế nguyên liệu và quá trình sản xuất chính có thể đến từ các quốc gia bị áp dụng phòng vệ thương mại.

Ngoài ra, việc sử dụng thương mại điện tử để bán sản phẩm ra thị trường quốc tế cũng đang trở thành một xu hướng mới. Một số doanh nghiệp lợi dụng sự phát triển của công nghệ để tiếp cận thị trường một cách dễ dàng mà không cần phải tuân thủ những quy định nghiêm ngặt về phòng vệ thương mại.

Một trong những trường hợp điển hình về các vụ điều tra chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại tại Hoa Kỳ liên quan đến sản phẩm gỗ Việt Nam là vụ việc của Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) vào năm 2020. Trong vụ điều tra này, Hoa Kỳ cáo buộc rằng nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã thực hiện hành vi lẩn tránh thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với các sản phẩm gỗ dán và tủ bếp bằng cách nhập khẩu gỗ từ Trung Quốc và chế biến lại trước khi xuất khẩu sang Hoa Kỳ. Việc này nhằm né tránh các mức thuế cao mà Hoa Kỳ đã áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc từ năm 2018, trong bối cảnh cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc đang diễn ra.

Sau vụ điều tra, nhiều công ty xuất khẩu Việt Nam phải đối mặt với mức thuế cao hơn và các yêu cầu chứng minh nguồn gốc nguyên liệu. Một số doanh nghiệp đã gặp khó khăn trong việc xuất khẩu sản phẩm sang Hoa Kỳ, trong khi những doanh nghiệp khác phải đầu tư thời gian và nguồn lực để cải thiện quy trình sản xuất, nhằm đảm bảo tuân thủ các quy định mới. Những thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu mà còn đặt ra thách thức trong việc duy trì và phát triển thương hiệu.

Đặc biệt, các doanh nghiệp trong ngành tủ bếp cũng chịu ảnh hưởng nặng nề. Nhu cầu tiêu thụ tủ bếp tại Hoa Kỳ rất cao, và thị trường này là một trong những nguồn thu lớn cho các doanh nghiệp gỗ Việt Nam. Tuy nhiên, sự nghi ngờ từ phía Hoa Kỳ đã làm giảm niềm tin của người tiêu dùng vào sản phẩm Việt Nam. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu mà còn có thể làm giảm vị thế cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam so với các đối thủ khác trên thị trường quốc tế.

Để ứng phó với tình hình này, nhiều doanh nghiệp đã phải nhanh chóng điều chỉnh chiến lược kinh doanh. Họ bắt đầu tập trung vào việc minh bạch hóa quy trình sản xuất và nguồn gốc nguyên liệu, từ đó tạo ra sự tin tưởng đối với khách hàng và đối tác. Một số công ty đã đầu tư vào công nghệ mới để cải thiện quy trình sản xuất, giảm thiểu khả năng bị cáo buộc lẩn tránh thuế. Họ cũng tăng cường các hoạt động marketing nhằm nâng cao nhận thức của khách hàng về chất lượng và tính hợp pháp của sản phẩm.

Ngoài ra, việc thiết lập chuỗi cung ứng minh bạch cũng trở thành một ưu tiên hàng đầu. Nhiều doanh nghiệp đã liên kết với các nhà cung cấp và đối tác trong nước để đảm bảo nguồn nguyên liệu hợp pháp và có xuất xứ rõ ràng. Sự hợp tác này không chỉ giúp cải thiện tính minh bạch mà còn góp phần vào việc phát triển bền vững của ngành gỗ tại Việt Nam.

Năm 2022, Hoa Kỳ bắt đầu điều tra xem xét tủ gỗ nhập khẩu từ Việt Nam và Malaysia vào Hoa Kỳ sử dụng các bộ phận nhập khẩu từ Trung Quốc có thuộc phạm vi áp dụng của biện pháp phòng vệ thương mại mà Hoa Kỳ đang áp dụng với sản phẩm tương tự của Trung Quốc không (điều tra xem xét phạm vi sản phẩm).

Đến ngày 17/3/2023, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đã ban hành kết luận sơ bộ về điều tra xem xét phạm vi sản phẩm đối với tủ gỗ nhập khẩu từ Việt Nam vào Hoa Kỳ. Theo đó:

- Sản phẩm có thành phần cửa, mặt hộc và khung gỗ sản xuất tại Trung Quốc, sau đó được lắp ráp tại Việt Nam và được kết hợp với hộp ván tủ và hộp hộc kéo sản xuất ở Việt Nam: thuộc phạm vi lệnh áp thuế gốc với Trung Quốc;

- Sản phẩm có cửa, mặt hộc và khung gỗ là bán thành phẩm được sản xuất tại Trung Quốc, sau đó tiếp tục gia công tại Việt Nam và được kết hợp với hộp ván tủ và hộp hộc kéo sản xuất ở Việt Nam; và sản phẩm có các chi tiết bán thành phẩm của cửa, mặt hộc và khung gỗ (bao gồm đai, trụ, ván) được sản xuất tại Trung Quốc, sau đó tiếp tục gia công tại Việt Nam và được kết hợp với hộp ván tủ và hộp hộc kéo sản xuất ở Việt Nam: chưa đủ thông tin để kết luận;

- Ván đá chân được sản xuất tại Trung Quốc, và được kết hợp tại Việt Nam với các cấu phần cần thiết khác để tạo thành một tủ gỗ hoàn chỉnh tại Việt Nam: không thuộc phạm vi lệnh áp thuế gốc với Trung Quốc.

Tháng 9/2023, DOC ban hành thông báo điều chỉnh kết luận sơ bộ tháng 3/2023, theo đó liệt kê 3 trường hợp tủ gỗ nhập khẩu từ Việt Nam có các bộ phận sản xuất tại Trung Quốc thuộc phạm vi của lệnh áp thuế gốc với Trung Quốc.

Mới đây nhất, tháng 7/2024, Hoa Kỳ đã ban hành kết luận cuối cùng của vụ việc điều tra xem xét phạm vi sản phẩm và chống lẩn tránh với tủ gỗ nhập khẩu từ Việt Nam.

Theo đó, về điều tra xem xét phạm vi sản phẩm, DOC giữ nguyên kết luận sơ bộ điều chỉnh vào tháng 9/2023.

DOC sẽ gửi thông báo cho Cơ quan Hải quan và Biên phòng Hoa Kỳ (CBP) hướng dẫn áp dụng Cơ chế tự xác nhận (Certificate Regime) với tủ gỗ nhập khẩu từ Việt Nam. Cơ chế này cho phép các doanh nghiệp xuất khẩu tủ gỗ của Việt Nam không thuộc 03 trường hợp nêu trên được loại trừ, không phải nộp thuế chống bán phá giá/chống trợ cấp khi xuất khẩu sang Hoa Kỳ.

Các nhà xuất khẩu Việt Nam cần hoàn thành mẫu tờ khai tự xác nhận dành cho nhà xuất khẩu và cung cấp một bản sao cùng các tài liệu chứng minh (hóa đơn, đơn đặt hàng, biên bản sản xuất…) cho nhà nhập khẩu Hoa Kỳ, đồng thời nhà nhập khẩu phải hoàn thành mẫu tờ khai tự xác nhận dành cho nhà nhập khẩu trước ngày vận chuyển hàng hóa.

Bên cạnh việc có đơn tự xác nhận, các doanh nghiệp cần lưu giữ các hồ sơ, chứng từ làm căn cứ chứng minh cho xác nhận đó trong vòng 5 năm kể từ khi lô hàng được xuất khẩu để cơ quan có thẩm quyền của Hoa Kỳ thực hiện việc thẩm tra, xác minh nếu cần thiết.

Về điều tra chống lẩn tránh, DOC đã hủy bỏ toàn bộ vụ việc điều tra chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá/chống trợ cấp với tủ gỗ nhập khẩu từ Việt Nam.

Trước đó, ngày 12/11/2019, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư số 22/2019/TT-BCT quy định về việc tạm ngừng kinh doanh chuyển khẩu, kinh doanh tạm nhập gỗ dán vào Việt Nam để tái xuất sang Hoa Kỳ. Theo quy định tại khoản 1 Điều 4, Thông tư số 22/2019/TT-BCT có hiệu lực đến hết ngày 31/12/2024.

Sau hơn 4 năm triển khai thực hiện, Bộ Công Thương đã tiến hành tổng kết đánh giá việc thi hành Thông tư số 22/2019/TT-BCT quy định về việc tạm ngừng kinh doanh chuyển khẩu, kinh doanh tạm nhập gỗ dán vào Việt Nam để tái xuất sang Hoa Kỳ.

Trên cơ sở kết quả tổng kết, đánh giá việc thi hành Thông tư số 22/2019/TT-BCT, ngày 8/10/2024, Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư số 17/2024/TT-BCT sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 22/2019/TT-BCT.

Mục đích ban hành Thông tư nhằm tránh lỗ hổng về pháp lý khi Thông tư số 22/2019/TT-BCT hết hiệu lực; Nâng cao hiệu quả công tác quản lý rừng và quản lý lâm sản không chỉ đối với Việt Nam, mà còn đối với các nước trong khu vực, phù hợp với các quy định quốc tế mà Việt Nam đã tham gia; đồng thời bảo vệ sản phẩm gỗ dán, doanh nghiệp sản xuất gỗ dán của Việt Nam ngay tại thị trường trong nước trước những hành vi cạnh tranh không lành mạnh của doanh nghiệp nước ngoài, hướng tới mục tiêu xuất khẩu bền vững; Tăng cường công tác quản lý xuất khẩu gỗ dán sang Hoa Kỳ, giảm thiểu nguy cơ Hoa Kỳ có thể áp dụng các biện pháp siết chặt hơn nữa đối với gỗ dán xuất khẩu của Việt Nam; Phòng tránh gian lận thương mại về xuất xứ hàng hóa, chuyển tải bất hợp pháp, dẫn tới nguy cơ Hoa Kỳ điều tra, áp dụng các biện pháp siết chặt quản lý đối với gỗ dán xuất khẩu của các Doanh nghiệp tại Việt Nam, tác động tiêu cực đến sản xuất trong nước và đặc biệt làm ảnh hưởng đến quyền lợi của các Doanh nghiệp; Thúc đẩy phát triển sản xuất và xuất khẩu sản phẩm gỗ dán của Việt Nam.

Theo đó, Thông tư số 17/2024/TT-BCT quy định thời gian hiệu lực thi hành của Thông tư số 22/2019/TT-BCT quy định về việc tạm ngừng kinh doanh chuyển khẩu, kinh doanh tạm nhập gỗ dán vào Việt Nam để tái xuất sang Hoa Kỳ kể từ ngày 27/12/2019 đến ngày 31/12/2029.

Thông tư số 17/2024/TT-BCT có hiệu lực thi hành kể từ ngày 25/11/2024.

Để giảm thiểu nguy cơ bị điều tra lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại trong ngành gỗ, Cục Phòng vệ thương mại lưu ý các doanh nghiệp Việt Nam cần triển khai một loạt các đề xuất và giải pháp khả thi nhằm nâng cao tính minh bạch, tuân thủ quy định và cải thiện hình ảnh của ngành gỗ trên thị trường quốc tế.

Thứ nhất, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc nguyên liệu rõ ràng. Các doanh nghiệp cần hợp tác với các nhà cung cấp để thiết lập một chuỗi cung ứng minh bạch, từ đó đảm bảo rằng tất cả nguyên liệu đều có nguồn gốc hợp pháp và được chứng minh rõ ràng. Hệ thống này không chỉ giúp doanh nghiệp tránh khỏi những cáo buộc lẩn tránh phòng vệ thương mại mà còn tạo niềm tin cho khách hàng và đối tác. Việc sử dụng công nghệ blockchain có thể là một giải pháp hiệu quả để theo dõi và ghi lại thông tin về nguồn gốc nguyên liệu, giúp tăng cường tính minh bạch.

Thứ hai, thực hiện đào tạo và nâng cao nhận thức cho cán bộ, nhân viên về các quy định liên quan đến phòng vệ thương mại và yêu cầu từ các thị trường xuất khẩu. Việc này không chỉ giúp họ hiểu rõ hơn về các quy định mà còn nâng cao khả năng tuân thủ trong quá trình sản xuất và xuất khẩu. Các chương trình đào tạo có thể bao gồm các buổi hội thảo, khóa học trực tuyến và các cuộc họp định kỳ để cập nhật thông tin mới nhất về chính sách thương mại quốc tế.

Thứ ba, tham gia vào các hiệp hội ngành nghề và tổ chức các buổi hội thảo với các cơ quan chức năng. Thông qua các hiệp hội, doanh nghiệp có thể kết nối với các nhà sản xuất khác, chia sẻ thông tin và kinh nghiệm trong việc tuân thủ quy định về phòng vệ thương mại. Ngoài ra, việc hợp tác với các cơ quan chính phủ để tổ chức các buổi hội thảo về các quy định thương mại và các biện pháp phòng ngừa cũng giúp các doanh nghiệp nắm bắt thông tin kịp thời và chính xác hơn.

Thứ tư, đầu tư vào công nghệ và quy trình sản xuất hiện đại nhằm tối ưu hóa hiệu suất và giảm thiểu chi phí. Việc áp dụng công nghệ tiên tiến không chỉ giúp cải thiện chất lượng sản phẩm mà còn giúp doanh nghiệp tiết kiệm nguyên liệu và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Đặc biệt, việc sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường sẽ giúp nâng cao giá trị thương hiệu và thu hút khách hàng có ý thức về bảo vệ môi trường.

Cuối cùng, chủ động theo dõi và cập nhật thông tin về các quy định và chính sách của thị trường nhập khẩu. Việc này bao gồm việc theo dõi các thông tin từ các cơ quan thương mại quốc tế, các tổ chức thương mại và các hiệp hội ngành nghề. Các doanh nghiệp cũng nên chuẩn bị sẵn sàng cho các cuộc điều tra bằng cách duy trì hồ sơ tài liệu đầy đủ và minh bạch liên quan đến sản phẩm của họ.