Loại bỏ túi ni-lông, nhựa dùng một lần - Từ chính sách tới thực tiễn

Thực tế túi ni-lông và sản phẩm nhựa dùng một lần đang được sử dụng ngày càng phổ biến do có giá thành thấp và tiện lợi. Tuy nhiên, việc tiêu dùng các sản phẩm này đang gây ra tác hại lớn đến môi trường và kinh tế và xã hội. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng ô nhiễm nhựa gây hại cho động vật hoang dã, làm gián đoạn hệ sinh thái và thậm chí xâm nhập vào chuỗi thức ăn, đe dọa sức khỏe con người. Vi nhựa đã được phát hiện trong máu người và động vật nuôi, làm dấy lên lo ngại về nguy cơ sức khỏe như tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ. Dù có nhiều nỗ lực nhằm giảm rác thải nhựa, xã hội vẫn phụ thuộc rất nhiều vào loại vật liệu đa năng này, đặc biệt là trong lĩnh vực bao bì, chiếm khoảng 40% tổng sản lượng nhựa toàn cầu. Thống kê gần đây cho thấy ước tính tổng phát sinh rác thải nhựa tại Việt Nam hiện ở khoảng 1.8–3.8 triệu tấn/năm và chỉ khoảng 25–30% được đưa vào vòng tái chế; phần lớn còn lại bị chôn lấp, đốt hoặc rò rỉ ra môi trường.

Thực tế để quyết liệt giải quyết vấn đề ô nhiễm nhựa Việt Nam đã có nhiều quy định nhằm hạn chế rác thải nhựa loại bỏ nhựa dùng một lần không thân thiện môi trường. Cụ thể như: Điểu 54, 55 - Luật Bảo vệ môi trường 2020 luật hóa Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR): quy định Trách nhiệm thu gom, xử lý chất thải, tái chế của tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu sản phẩm, bao bì; Nghị định 08/2022/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật BVMT- định nghĩa “sản phẩm nhựa sử dụng một lần”, “vi-nhựa”, và nêu lộ trình hạn chế/dừng sản xuất-nhập khẩu; Nghị định 45/2022/NĐ-CP (xử phạt) thiết lập chế tài mạnh cho hành vi tiếp tục lưu hành/tiêu thụ sản phẩm nhựa bị hạn chế; Nghị định 05/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 08/2022/NĐ-CP - làm rõ cơ chế thực thi EPR (tỷ lệ thu gom/tái chế, thủ tục đăng ký, báo cáo) qua đó tăng nghĩa vụ hành chính cho doanh nghiệp sản xuất/nhập khẩu bao bì; Chỉ thị 20/CT-TTg (12/07/2025) yêu cầu thí điểm “không sử dụng đồ nhựa dùng một lần” tại khu vực Vành đai 1 (Hà Nội) từ Quý IV/2025 và nhân rộng — là chỉ đạo hành chính mạnh, thúc đẩy thực thi tại địa phương.

Cùng với đó là nhiều văn bản pháp luật nhằm kiểm soát rác thải nhựa và thúc đẩy sản xuất - tiêu dùng bền vững. Cụ thể như: Chiến lược quốc gia về quản lý tổng hợp chất thải rắn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2050; Chỉ thị số 33/CTTTg về tăng cường quản lý rác thải nhựa; và Quyết định số 1316/QĐ-TTg phê duyệt Đề án tăng cường quản lý rác thải nhựa…Theo đó lộ trình về nhựa dùng một lần cũng được quy định chi tiết cụ thể với quyết tâm loại bỏ hoàn toàn sản phẩm này.

Theo đó từ năm 2025, Doanh nghiệp sản xuất/nhập khẩu bao bì, nhựa dùng một lần phải đăng ký EPR; Thực hiện tỷ lệ thu gom/tái chế bắt buộc hoặc nộp tiền hỗ trợ xử lý; Báo cáo, lưu trữ hồ sơ minh chứng theo định kỳ hàng năm. Sau năm 2025: Không lưu hành và sử dụng sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy sinh học tại các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn, khu du lịch. Từ ngày 01/01/2026: Không được sản xuất và nhập khẩu túi ni lông khó phân hủy sinh học nếu có kích thước nhỏ hơn 50 cm x 50 cm và độ dày một lớp màng nhỏ hơn 50 µm, trừ trường hợp sản xuất để xuất khẩu hoặc để đóng gói hàng hóa bán ra thị trường. Sau ngày 31/12/2030: Dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần (trừ sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam); Dừng sản xuất, nhập khẩu bao bì nhựa khó phân hủy sinh học và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa, với ngoại lệ tương tự (xuất khẩu hoặc bao bì nhựa khó phân hủy để đóng gói sản phẩm hàng hóa bán ra thị trường).

Hưởng ứng ngày Quốc tế không sử dụng túi ni-lông (Bag Free World – ngày 3/7 hàng năm), tại Việt Nam chiến dịch “Ngày không sử dụng túi ni-lông tại Việt Nam” được phát động từ năm 2023. Trong khuôn khổ đó, Liên minh các nhà bán lẻ giảm tiêu thụ túi ni-lông dùng một lần (gồm 16 nhà bán lẻ lớn), đã tích cực triển khai các sáng kiến giảm nhựa dùng một lần, đồng thời tích hợp các nguyên tắc của Kinh tế tuần hoàn vào hoạt động kinh doanh. mang lại nhiều kết quả cụ thể trong việc nâng cao nhận thức, định hướng tiêu dùng, giảm thiểu và từng bước loại bỏ, nhựa, túi ni-lông dùng một lần .Các thông tin liên quan đến sự kiện trên các nền tảng mạng xã hội được lan tỏa đến gần 136.000 người trên toàn quốc; hơn 500 câu chuyện chia sẻ truyền cảm hứng cộng đồng về chủ đề “Phân loại nhanh, mua sắm xanh, giảm rác thải”…

LOTTE Mart với Chiến dịch “Tôi hành động – Bạn cũng thế” , góc “Sống xanh”, đặt máy thu hồi tái chế tái sử dụng chai nhựa... và cải tiến nổi bật trong việc triển khai tính năng phiếu thanh toán điện tử từ đầu năm 2025, thay thế cho phiếu thanh toán giấy truyền thống. Cam kết xanh vì môi trường, Central Retail Việt Nam luôn nỗ lực phân loại, thu gom, tái chế rác thải nhựa hiệu quả nhằm giảm tải gánh nặng cho môi trường. Đồng thời, Tập đoàn cũng luôn khuyến khích khách hàng mang theo túi cá nhân hoặc tái sử dụng túi sinh thái, bán túi Lohas với giá không lợi nhuận và hỗ trợ miễn phí thùng carton để đóng gói hàng hóa thay vì dùng túi ni-lông.

AEON Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh hoạt động “Ngày không túi ni-lông” – diễn ra vào Thứ Hai đầu tiên mỗi tháng tại quầy thanh toán nhanh (SSC) và được mở rộng áp dụng trên toàn hệ thống Trung tâm Bách hóa tổng hợp và Siêu thị AEON; cùng với đó là chương trình “Rent-a-Bag” – khách hàng mượn túi môi trường với phí 5.000 đồng và được hoàn 100% khi trả lại túi; Duy trì và mở rộng các hoạt động như quầy Greenline cho khách sử dụng túi cá nhân, tăng cường sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường tại khu ẩm thực tự chọn Delica và 100% túi bao gói sản phẩm là túi phân hủy sinh học.

MM Mega Market là chuỗi bán lẻ duy nhất tại Việt Nam ngừng phát túi ni-lông tại quầy thu ngân từ năm 2019, MM Mega Market đã và đang kiên định theo đuổi mục tiêu tiêu dùng bền vững. Thay cho túi ni-lông, MM Mega Market cung cấp thùng carton tái sử dụng và tích cực khuyến khích khách hàng mang theo túi cá nhân. Nỗ lực này đã góp phần giảm trung bình khoảng 10 triệu túi ni-lông mỗi năm thải ra môi trường. MM Mega Market còn lan tỏa mạnh mẽ ý thức phân loại rác tại nguồn đến cộng đồng thông qua việc hợp tác với các đối tác uy tín để lắp đặt các máy thu gom vỏ hộp sữa, lon nhôm, vỏ chai nhựa tự động, triển khai điểm tiếp nhận rác thải điện tử... tại các trung tâm lớn ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

Mô hình Refillables tại Hội An, một cửa hàng nhỏ zero-waste (tạm dịch: không rác thải) với mục tiêu đem đến vòng đời mới cho những bao bì sản phẩm đã qua sử dụng, hạn chế tối đa việc bị thải bỏ. Sau 5 năm hoạt động tại Hội An, Refillables được chuyển ra Hà Nội để tiếp tục gieo mầm hy vọng cho một tương lai ít rác hơn, xanh hơn. Tại đây, khách hàng có thể tìm thấy các loại bột giặt, nước rửa chén, xà phòng thủ công, dầu gội, sữa tắm, cùng nhiều loại thực phẩm khô như gạo, mì, ngũ cốc, đậu, trái cây sấy dẻo và các loại trà thảo mộc Việt Nam. Tất cả sản phẩm đều được trưng bày trong các bình lớn, khách hàng sẽ mang theo chai lọ cá nhân hoặc dùng những chai lọ đã qua sử dụng được làm sạch ở cửa hàng để đựng sản phẩm. Phương thức mua-bán này sẽ hạn chế việc sản xuất ra chai lọ mới cũng như tận dụng được những chai lọ sẵn có. 

Tại Unilever kinh tế tuần hoàn là vấn đề doanh nghiệp đặt ra từ nhiều năm trước, và những việc làm chính trong việc tuần hoàn nhựa và giảm thiểu nhựa theo đó Doanh nghiệp tập trung vào thiết kế bao bì bền vững đồng hành cùng người tiêu dùng trong hành trình phân loại – tái chế – tái sử dụng. Unilever đầu tư khâu cải thiện bao bì sản phẩm có khả năng tái chế thứ hai là tăng cường thu gom bao bì sau sử dụng. Theo đó các bao bì nhựa có thể tái chế (vỏ chai nhựa, bao bì nhựa..) hầu như đều được thu gom. Hiện tại có đến 65% bao bì của Unilever có thể tái chế được và doanh nghiệp cũng cho biết đang tiếp tục cải thiện tỷ lệ này nâng lên 100% vào năm 2030.

Bên cạnh các nỗ lực từ khu vực bản lẻ, phát triển giải pháp thay thế nhựa dùng một lần cũng được nhiểu doanh nghiệp triển khai thành công. BUYO (một starup khởi nghiệp từ năm 2022), đã nghiên cứu tái chế lại chất thải hữu cơ từ các ngành thực phẩm, đồ uống, nông nghiệp và biến chúng thành sản phẩm thay thế nhựa, có nguồn gốc hữu cơ, không chứa hóa chất độc hại và hạt vi nhựa, có khả năng phân hủy sinh học trong môi trường tự nhiên (tính năng tương đương như nhựa thông thường nhưng an toàn cho sức khỏe và môi trường với giá cả hợp lý), Vật liệu của BUYO có thể ứng dụng đa dạng trong nhiều lĩnh vực, từ sản phẩm tiêu dùng, trong sản xuất công nghiệp tới y tế, mỹ phẩm, dệt sợi…

Chia sẻ tại phiên thảo luận về chủ đề "Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong ngành bán lẻ", tổ chức cuối tháng 7 vừa qua, bà Đỗ Hồng Hạnh, Đồng sáng lập, CEO Buyo Bioplastics - đề xuất cần có cơ chế, giám sát quản lý với những sản phẩm tự công bố là xanh, thân thiện môi trường tránh hiện tượng tẩy xanh, giả xanh, tránh việc cạnh tranh không lành mạnh, gây rối thị trường người tiêu dùng tạo sự công bằng cho các doanh nghiệp làm ăn nghiêm túc và thúc đẩy đầu ra cho các sản phẩm bao bì thân thiện môi trường đúng nghĩa.

Theo bà Hạnh thực tế hiện nay có hiện tượng lưu hành túi ni-lông đươc gọi là phân hủy sinh học nhưng thực tế lại không phải là sản phẩm phân hủy sinh học đúng nghĩa mà chỉ túi ni-lông phân rã, phân mảnh (có thể phân rã thành các hạt vi nhựa, đây là loại vật chất thậm chí còn gây hại lớn hơn cho môi trường so với túi ni-lông thông thường). Người tiêu dùng không có các kiến thức chuyên môn để nhận biết vì thế nếu chỉ nhìn bằng mắt thường sẽ họ sẽ không thể phân biệt được đâu là sản phẩm thực sự thân thiện môi trường. Đồng thời theo bà Hạnh cũng cần thêm các chính sách ưu đãi rõ ràng cụ thể dễ áp dụng trong phát triển các sản phẩm phân hủy sinh học, thân thiện môi trường thay thế nhựa dùng một lần qua đó tạo sức cạnh tranh công bằng cho sản phẩm này.