Ngày 11/9 năm 2025 tại Hà Nội với sự hỗ trợ của Chính phủ Na Uy, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam và Đại sứ quán Na Uy tại Hà Nội đã phối hợp cùng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam - Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tổ chức hội thảo về các giải pháp sáng tạo nhằm giảm ô nhiễm nhựa đại dương tại Việt Nam và khu vực ASEAN.
Hội thảo là sự kiện đánh dấu việc chính thức kết thúc Dự án Thách thức Đổi mới Sáng tạo Giảm ô nhiễm Nhựa (EPPIC). Qua đó nhìn lại hành trình 5 năm của Dự án (từ năm 2020-2025), chia sẻ những thành tựu, bài học kinh nghiệm đồng thời thảo luận tìm cách nhân rộng đổi mới sáng tạo cho nền kinh tế tuần hoàn nhựa. Cùng sự tham gia các nhà hoạch định chính sách, nhà đổi mới sáng tạo, nhà ươm tạo, nhà đầu tư và các đối tác phát triển…theo đó Hội thảo hướng đến duy trì động lực và mở rộng tiềm năng hợp tác trong tương lai cho những giải pháp hiệu quả.
“Thách thức Đổi mới Sáng tạo Giảm ô nhiễm Nhựa”: Ngăn chặn, xử lý khoảng 3.500 tấn nhựa không để xâm nhập vào môi trường
Bắt đầu vào năm năm 2019, EPPIC được khởi xướng nhằm tìm kiếm và hỗ trợ các ý tưởng sáng tạo để ngăn chặn ô nhiễm nhựa ngay từ nguồn. Trong suốt 5 năm, Dự án đã thu hút gần 350 hồ sơ từ các nước ASEAN. 47 đội lọt vào vòng chung kết, và 12 đội xuất sắc giành được tài trợ hạt giống, đào tạo và hỗ trợ tăng tốc. Các giải pháp này đã góp phần ngăn chặn và xử lý khoảng 3.500 tấn nhựa không để xâm nhập vào môi trường.
Từ các giải pháp, ý tưởng được vinh danh như: ống hút cỏ GreenJoy tại Việt Nam, công nghệ tái chế không dung môi CIRAC tại Thái Lan, các trạm nạp lại Siklus tại Indonesia, đến nền tảng tái chế kỹ thuật số TrashCash tại Philippines – EPPIC đã chứng minh sức mạnh của đổi mới sáng tạo trong việc thúc đẩy kinh tế tuần hoàn. Tại Campuchia và Lào, các bạn trẻ cũng đã phát triển sản phẩm thân thiện môi trường, sáng kiến tái chế và thiết bị chạy bằng năng lượng mặt trời để giữ nhựa ngoài sông biển.
Theo UNDP, ngoài việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, Dự án EPPIC còn đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ xây dựng chính sách và thúc đẩy cách tiếp cận bao trùm trong quản lý rác thải nhựa. Một trọng tâm lớn là thúc đẩy Trách nhiệm Mở rộng của Nhà sản xuất (EPR) mang tính bao trùm, đảm bảo lợi ích cho khu vực lao động phi chính thức – những người giữ vai trò quan trọng trong chuỗi thu gom và tái chế;
Bên cạnh đó, Dự án đã cung cấp hỗ trợ cần thiết cho Việt Nam trong quá trình chuẩn bị và tham gia đàm phán hiệp ước toàn cầu về ô nhiễm nhựa, qua đó khẳng định vai trò lãnh đạo của Việt Nam trên trường quốc tế. Lồng ghép giới và thúc đẩy hòa nhập xã hội, Quy trình lựa chọn của EPPIC đã ưu tiên các sáng kiến do phụ nữ lãnh đạo, với 22 trong số 46 đội vào chung kết là do phụ nữ đứng đầu. Hơn nữa, nhóm Dự án cũng đã làm việc tích cực để đảm bảo các đổi mới sáng tạo mới không ảnh hưởng đến sinh kế của lao động phi chính thức, trong đó phần lớn là phụ nữ…
Giải quyết ô nhiễm nhựa: Đẩy mạnh chuyển đổi hệ thống quản lý nhựa, thúc đẩy đầu tư vào giải pháp tuần hoàn và đổi mới sáng tạo
Tham dự và phát biểu tại Hội thảo ông Nguyễn Đức Toàn - Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam cho rằng xuất phát từ yêu cầu thực tiễn, Dự án "Thách thức đổi mới sáng tạo chấm dứt ô nhiễm nhựa" (EPPIC) được Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) triển khai từ 2020 đến nay nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo giảm thiểu ô nhiễm rác thải nhựa đại dương tại khu vực ASEAN đã thu được nhiều kết quả tích cực.
Theo Cục trưởng Cục Biển và Hải đảo Việt Nam, triển khai trong giai đoạn 2020 - 2022 Dự án đã đưa ra các mục tiêu phù hợp với khung thể chế, chính sách về quản lý rác thải nhựa đại dương của Việt Nam, đồng thời góp phần khẳng định vai trò của Việt Nam trong việc tích cực tham gia đề xuất và thực hiện các sáng kiến hợp tác trong khu vực ASEAN. Trong khuôn khổ Dự án, UNDP đã phối hợp với Cục Biển và Hải đảo Việt Nam triển khai nhiều hoạt động có ý nghĩa thiết thực như phát động Cuộc thi Ý tưởng sáng tạo chống rác thải nhựa tại một số nước ASEAN, trong đó có Việt Nam; tổ chức Vòng Chung kết và Lễ Trao giải Cuộc thi…
Với mục tiêu tăng cường hợp tác nhiều bên nhằm giải quyết ô nhiễm nhựa theo chuỗi giá trị, theo ông Nguyễn Đức Toàn, cần đẩy mạnh chuyển đổi hệ thống quản lý nhựa, thúc đẩy đầu tư vào giải pháp tuần hoàn và đổi mới sáng tạo theo đúng chủ trương, đường lối của Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đồng thời, nghiên cứu thiết lập và phát triển khuôn khổ cơ chế hợp tác tài chính đại dương, huy động nguồn lực từ các ngành kinh tế biển để tái đầu tư cho môi trường và cộng đồng ven biển, hướng tới mục tiêu quản lý đại dương bền vững…
Bày tỏ vinh dự có mặt tại hội thảo để cùng nhìn lại hành trình đáng ghi nhớ, cũng như những thành tựu quan trọng mà Dự án đã đạt được, bà Francesca Nardini, Phó Trưởng Đại diện UNDP tại Việt Nam chia sẻ: “Năm năm trước, chúng ta đã bắt đầu một hành trình đầy tham vọng với việc ra mắt Thách thức Đổi mới Sáng tạo Giảm ô nhiễm Nhựa lần đầu tiên. Sáng kiến này được triển khai vào thời điểm quan trọng khi cuộc chiến toàn cầu chống ô nhiễm nhựa đang ngày càng gia tăng, và tại Việt Nam, Chính phủ Việt Nam vừa mới phê duyệt Kế hoạch Hành động Quốc gia về Rác thải nhựa đại dương vào tháng 12/2019”
Theo Phó Trưởng Đại diện UNDP tại Việt Nam, nỗ lực này không chỉ dành cho riêng Việt Nam, đây là một cam kết mang tính khu vực, với sự hợp tác chặt chẽ giữa Việt Nam và 5 quốc gia ASEAN khác. “Chúng ta đã cùng nhau nỗ lực để thúc đẩy các giải pháp đổi mới sáng tạo chống ô nhiễm nhựa trong toàn khu vực ASEAN. Dù chính thức đánh dấu lễ bế mạc của Dự án EPPIC, tuy nhiên, đây không phải là điểm kết thúc mà là sự tiếp nối và mở rộng những công việc mà dự án đã khởi xướng. Trong bối cảnh hiệp ước toàn cầu về nhựa sắp tới, chúng tôi tin tưởng rằng Việt Nam và các quốc gia ASEAN sẽ tiếp tục đi đầu trong những nỗ lực này, dựa trên nền tảng vững chắc mà EPPIC đã xây dựng” bà Francesca Nardini bày tỏ.
Tại Hội thảo ông Erlend Skutlaberg, Bí thư thứ nhất Đại sứ quán Na Uy tại Hà Nội bày tỏ, Na Uy tự hào đã hỗ trợ EPPIC ngay từ những ngày đầu, “EPPIC đã tiếp cận đa chiều, kết hợp đổi mới sáng tạo, xây dựng chính sách và hợp tác khu vực nhằm tăng cường phản ứng tại địa phương trước một trong những thách thức môi trường cấp bách nhất hiện nay. Những nỗ lực này cũng được củng cố thông qua Quan hệ Đối thoại Khu vực giữa Na Uy và ASEAN. EPPIC là minh chứng rõ ràng cho thấy hợp tác khu vực có thể dẫn đến đổi mới và tạo ra tác động thực sự, góp phần giảm rác thải nhựa và quản lý bền vững đại dương – ở cấp địa phương, khu vực và quốc tế.”
Tại hội thảo, các đại biểu đã cùng nhìn lại hành trình đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực nhựa giai đoạn 2020 – 2025, với những khuyến nghị quan trọng nhằm tăng cường đầu tư cho các cơ hội trong tương lai. Ngoài ra, các phần trình bày, thuyết trình gọi vốn cũng đã giúp các nhà đổi mới tiếp xúc trực tiếp với doanh nghiệp, nhà đầu tư, đồng thời mở ra cơ hội hợp tác và kết nối thông qua nền tảng SEA-MaP tích hợp sàn giao dịch tài chính tích hợp Ai, chương trình tăng tốc và cộng đồng thực hành, nhằm mở rộng các giải pháp từ cấp quốc gia ra toàn khu vực ASEAN.
Một trọng tâm khác của đổi mới và công nghệ là Thị trường minh bạch cho vật liệu thứ cấp. Các chuyên gia từ Viện Chiến lược và Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (ISPAE) thuộc Bộ nông nghiệp và Môi trường, phối hợp với GIZ, đã chia sẻ cách thức giao dịch nhựa và dệt may thứ cấp qua các sàn giao dịch, mở ra cơ hội mới cho kinh tế tuần hoàn. Ông Christian Schiller, Nhà sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Cirplus, đã giới thiệu các thực tiễn toàn cầu về thị trường nhựa minh bạch và hiệu quả, đồng thời gợi ý con đường để Việt Nam tăng cường vai trò trong chuỗi giá trị nhựa khu vực.
Chính sách nhà nước đóng vai trò cốt lõi trong việc định hình hành vi người tiêu dùng và doanh nghiệp đối với Nhựa sử dụng một lần
“Hiện nay, ô nhiễm rác thải nhựa đại dương là một trong những thách thức nghiêm trọng mang tính xuyên biên giới, là mối đe dọa to lớn đối với hệ sinh thái và môi trường ven biển cũng như đại dương. Rõ ràng, giải quyết vấn đề này không phải là trách nhiệm của một quốc gia, một tổ chức hay cộng đồng đơn lẻ.
Khảo sát về Sự chuyển đổi về nhận thức – Hành vi –Thực hành (KAP) ô nhiễm rác thải nhựa từ 2020 – 2025 ( thuộc Dự án EPPIC) tại Hội thảo cho thấy Khoảng cách giữa sự chuyển đổi về nhận thức – Hành vi –Thực hành là hiện hữu và sâu sắc thể hiện trong hành vi tiêu dùng Nhựa sử dụng một lần tại Việt Nam. Cụ thể như: Nhận thức cao, thái độ tích cực nhưng hành vi thực tế còn chậm đổi; Nhận thức cải thiện nhưng chưa đồng đều; Thái độ tích cực nhưng vẫn còn "tâm thế bất lực", Hành vi còn chậm đổi và phụ thuộc yếu tố bên ngoài; Thương mại điện tử là thách thức nhưng cũng là cơ hội vàng; Tiềm năng lớn của (Hệ thống Đặt cọc - hoàn trả) DRS và cần tích hợp vào mô hình kinh doanh…
Khảo sát này chỉ ra rằng: Chính sách nhà nước đóng vai trò cốt lõi trong việc định hình hành vi người tiêu dùng và doanh nghiệp đối với Nhựa sử dụng một lần (NSD1L) như: Nghị định 08/2022/NĐ-CP về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), Luật Bảo vệ Môi trường 2020 (yêu cầu các doanh nghiệp chịu trách nhiệm quản lý bao bì, sau sử dụng), Chính sách EPR tạo cơ hội cho các doanh nghiệp TMĐT như Shopee, Tiki hoặc Lazada...tích hợp các chương trình thu hồi bao bì, chẳng hạn: cung cấp điểm thưởng cho khách hàng trả lại túi nhựa hoặc hộp xốp;
Thương mại điện từ và logistics là động lực chính thúc đẩy sử dụng nhựa một lần, nhưng cũng là cơ hội để triển khai các giải pháp bền vững; Mâu thuẫn trong hành vi người dùng trong lĩnh vưc này: 71% người dùng nhận thấy bao bì nhựa là "không cần thiết" (tăng từ 62%), Tuy nhiên, chỉ 24% yêu cầu đóng gói tối thiểu, do thiếu tùy chọn trên các nền tảng; Thí điểm thành công & Tiềm năng từ giới trẻ trong Thương mại điện từ và logistics: Thương mại điện từ (TMĐT) và logistics
