Máy biến áp 500kV “Made-in-Vietnam” và câu chuyện nội địa hóa ngành Điện

Lần đầu tiên, một doanh nghiệp trong nước làm chủ công tác thiết kế, chế tạo thành công máy biến áp 500kV có công suất lớn nhất trên lưới điện truyền tải Việt Nam hiện nay, cũng giúp Việt Nam duy trì vị thế là quốc gia duy nhất chế tạo được máy biến áp 500kV trong các nước Đông Nam Á và tiến đến nội địa hóa nhiều hơn nữa các thiết bị chính trên lưới điện.

Xuất phát từ thực tế phát triển của lưới truyền tải điện 500kV Việt Nam những năm gần đây, các máy biến áp (MBA) có gam công suất 3x150MVA, 3x200MVA đã và đang dần được thay thế bằng các MBA có công suất 3x300MVA.

Tổng công ty Thiết bị điện Đông Anh (EEMC) đã đề xuất và được Bộ Khoa học và Công nghệ phê duyệt thực hiện Dự án sản xuất thử nghiệm cấp quốc gia “Hoàn thiện thiết kế, công nghệ chế tạo tổ máy biến áp lực 500kV - 3x300MVA”.

EEMC hiện đang là đơn vị đi đầu trong phát triển ngành cơ khí điện Việt Nam, trong đó 80% máy biến áp 220kV và 50% máy biến áp 110kV trên lưới điện Việt Nam là sản phẩm của EEMC. Tổng số máy biến áp từ 110kV đến 500kV do EEMC chế tạo đang vận hành an toàn trên lưới điện quốc gia là trên 1.100 máy, góp phần giúp ngành Điện chủ động trong công tác đầu tư xây dựng, đảm bảo cung ứng điện cho phát triển kinh tế - xã hội.

Để chuẩn bị cho công tác chế tạo MBA 500kV - 3x300MVA, EEMC đã triển khai nhiều hạng mục công nghiệp, trong đó có xây dựng phòng thí nghiệm 500kV, nâng cấp nhà xưởng, đầu tư thiết bị công nghệ,… Từ tháng 9/2024, quá trình sản xuất MBA được tiến hành khẩn trương nhưng thận trọng dưới sự giám sát chặt chẽ của các kỹ sư thiết kế, công nghệ.

Sau khi hoàn thành chế tạo, máy biến áp 500kV-3x300MVA đã được thử nghiệm và đạt tất cả các hạng mục thử nghiệm xuất xưởng theo tiêu chuẩn IEC (Ủy ban Kỹ thuật Điện Quốc tế - International Electrotechnical Commission).

Ngày 16/12/2024, tại Hà Nội, EEMC đã tổ chức Lễ xuất xưởng và gắn biển công trình “Thiết kế, chế tạo máy biến áp 500kV - 3x300MVA” chào mừng kỷ niệm 70 năm ngày truyền thống ngành Điện lực Việt Nam (21/12/1954 - 21/12/2024).

Thành công của EEMC đánh dấu việc lần đầu tiên một doanh nghiệp trong nước làm chủ công tác thiết kế, chế tạo thành công máy biến áp 500kV có công suất lớn nhất trên lưới điện truyền tải Việt Nam hiện nay, cũng giúp Việt Nam duy trì vị thế là quốc gia duy nhất chế tạo được máy biến áp 500kV trong các nước Đông Nam Á.

Trước đó, EEMC cũng đã chế tạo thành công nhiều thiết bị điện, đặc biệt đã sản xuất thành công MBA các cấp điện áp cao (110kV, 220kV và 500kV) đã giúp cho Ngành điện lực Việt Nam chủ động đầu tư, chống quá tải, giảm nhập khẩu.

Còn nhớ, năm 2010, Tổ máy biến áp 1 pha 3x150 MVA-500kV đầu tiên do EEMC nghiên cứu, thiết kế, chế tạo đã được gắn biển Công trình chào mừng kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Tháng 11/2011, máy biến áp này đã được đóng điện và đưa vào vận hành thành công tại trạm 500kV Nho Quan (Ninh Bình), hiện nay đang vận hành an toàn tại trạm 500kV Nghi Sơn. Thành công này đã đưa Việt Nam trở thành quốc gia đầu tiên trong các nước Đông Nam Á và là một trong số ít quốc gia trên thế giới chế tạo được máy biến áp 500kV lúc bấy giờ.

Điều này cũng khẳng định chủ trương đúng đắn của Đảng, Chính phủ trong việc phát triển sản phẩm cơ khí trọng điểm trong nước, từng bước nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Theo Quy hoạch điện VIII, giai đoạn 2021 - 2030, Việt Nam sẽ xây dựng mới 49.350MVA trạm biến áp 500kV và 12.300km đường dây 500kV. Định hướng giai đoạn 2031 - 2050, xây dựng mới 90.900MVA trạm biến áp 500kV và 9.400 - 11.152km đường dây 500kV. Ước tính tổng vốn đầu tư phát triển lưới điện truyền tải tương đương khoảng 14,9 tỷ USD cho giai đoạn 2021 - 2030; và khoảng 34,8-38,6 tỷ USD giai đoạn 2031 - 2050.

Với quy mô lưới điện phát triển như vậy, nội địa hóa các thiết bị điện trên lưới là câu chuyện cần tính đến để doanh nghiệp trong nước thực sự “hưởng lợi”.

Tại Luật Điện lực (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 8, Ứng dụng khoa học, công nghệ và phát triển công nghiệp chế tạo trong lĩnh vực điện lực cũng là một trong những nội dung được đề cập: “Các hạng mục, thiết bị và dịch vụ tư vấn quan trọng để duy trì cung cấp điện liên tục, bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia phải được sản xuất và cung cấp trong nước ở một số công đoạn. Khuyến khích và hỗ trợ phát triển nghiên cứu công nghệ, công nghiệp thiết kế, chế tạo, lắp đặt và dịch vụ trong lĩnh vực điện lực đáp ứng tối đa nhu cầu trong nước, hướng đến xuất khẩu. Ưu tiên phát triển các ngành chế tạo thiết bị điện, dịch vụ điện. Bảo đảm thực hiện tốt các yêu cầu, chỉ tiêu cụ thể về tỷ lệ nội địa hoá trong công nghiệp điện. Khuyến khích phát triển các doanh nghiệp trong nước có quy mô lớn, đạt trình độ công nghệ tiên tiến, có khả năng thực hiện những dự án phức tạp, đòi hỏi kỹ thuật cao trong lĩnh vực điện lực, đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng quốc tế”.

Đại diện EEMC chia sẻ, việc thiết kế, chế tạo thành công MBA 500kV - 3x300MVA giúp EEMC đào tạo được đội ngũ kỹ sư thiết kế, kỹ sư công nghệ, quản lý và công nhân kỹ thuật lành nghề để làm chủ dây chuyền thiết bị công nghệ chế tạo máy biến áp 500kV.

Thành công này cũng là tiền đề để EEMC tiếp tục phấn đấu nghiên cứu phát triển sản phẩm mới như: biến dòng điện, biến điện áp, kháng điện 500kV, trạm GIS cách điện bằng khí sạch, dao cách ly… góp phần nội địa hóa các thiết bị điện chính trên lưới điện Việt Nam.

Không chỉ dừng lại ở việc cung cấp thiết bị, phát triển thị trường trong nước, năm 2024, EEMC đã có được hợp đồng đầu tiên xuất khẩu máy biến áp 70MVA 132kV cho thị trường Australia.

Mới đây, Hitachi Energy - nhà sản xuất máy biến áp lớn nhất thế giới - đã đưa ra cảnh báo ngành công nghiệp này đang “quá tải” và không đủ khả năng đáp ứng kịp nhu cầu thiết bị lưới điện đang tăng trưởng mạnh. Trong khi đó, theo một nhà phân tích chuỗi cung ứng cấp cao tại Công ty Tư vấn năng lượng Rystad Energy, tình trạng thiếu hụt máy biến áp toàn cầu sẽ kéo dài ít nhất đến năm 2026.

Bối cảnh này mở ra cơ hội “vàng” cho EEMC nói riêng và ngành công nghiệp thiết bị điện của Việt Nam nói chung vươn ra toàn cầu.