Tại Việt Nam, than vẫn giữ vai trò quan trọng trong cung cấp nhiên liệu cho nhà máy nhiệt điện và một số ngành công nghiệp lớn. Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) là đầu tàu sản xuất than trong nước, với sản lượng và hoạt động sản xuất chiếm tỷ trọng lớn trong ngành.

Trung bình mỗi năm, TKV sản xuất khoảng 40 - 45 triệu tấn than, với mức tiêu thụ trên 700 triệu kWh điện.

Số liệu này cho thấy quy mô tiêu thụ và chuyển hóa năng lượng rất lớn, phản ánh cả tiềm năng lẫn thách thức khi cải thiện hiệu suất năng lượng trong toàn chuỗi (khai thác - chế biến - vận tải - sử dụng).

Những nguyên nhân chính khiến tiêu thụ năng lượng cao trong ngành than gồm: công nghệ khai thác và tuyển cũ, hệ thống bơm/quạt/động cơ chưa tối ưu, tổn thất năng lượng trong quá trình vận chuyển và sàng tuyển, cùng với quản trị năng lượng chưa đồng bộ trong nhiều đơn vị thành viên. Ở nhiều mỏ hầm lò, hệ thống thông gió, bơm nước và thiết bị khai thác chiếm tỷ trọng lớn trong tổng tiêu thụ điện.

Chính vì vậy, thời gian qua, nhiều đơn vị của TKV đã triển khai đồng bộ các giải pháp tiết kiệm năng lượng, bước đầu mang lại kết quả rõ nét, giúp hạn chế lãng phí và gia tăng lợi ích cho doanh nghiệp.

Điển hình, Công ty CP Than Vàng Danh đã xây dựng và triển khai kế hoạch sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả ngay từ đầu năm 2025, với các chỉ thị và quy trình cụ thể áp dụng đến từng bộ phận. Công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức được thực hiện thường xuyên, coi đây là yếu tố then chốt để biến tiết kiệm năng lượng thành hành động tự giác hằng ngày.

Song song với tuyên truyền, công ty áp dụng nhiều biện pháp kỹ thuật: Bố trí vận hành hợp lý, hạn chế thiết bị công suất lớn vào giờ cao điểm, không để máy móc chạy non tải hoặc không tải, duy trì hệ số cosφ ổn định. Đặc biệt, hầu hết máy bơm trung tâm đã được lắp khởi động mềm phòng nổ 6kV, các trạm quạt gió, tuyến băng tải lò giếng, thượng trục tải đều được trang bị biến tần và khởi động mềm. Hơn 200 biến tần và khởi động mềm hạ thế đã lắp đặt cho thiết bị trong hầm lò và nhà máy tuyển, giúp giảm tổn thất điện năng và ổn định lưới điện.

Hệ thống điện mặt trời đưa vào vận hành từ tháng 9/2023 cũng tiếp tục phát huy hiệu quả. Năm 2024, hệ thống cung cấp 75.272kWh; 8 tháng năm 2025 đạt gần 50.000kWh. Công ty dự kiến mở rộng lắp đặt tại trụ sở và khu sản xuất Lán Tháp trong năm 2026, khẳng định định hướng phát triển gắn với năng lượng tái tạo.

Với các giải pháp đồng bộ, tiết kiệm năng lượng tại Than Vàng Danh đạt nhiều kết quả khả quan. Năm 2024, tổng điện năng tiêu thụ đạt 86,59 triệu kWh, thấp hơn kế hoạch; tỷ suất tiêu hao điện đạt 26,64 kWh/tấn, tiết kiệm gần 1,93 triệu kWh (tương đương 3,3%). 07 tháng năm 2025, công ty tiết kiệm thêm 1,52 triệu kWh. Cùng với đó, việc kiểm soát chặt nhiên liệu dầu DO và xăng mang lại hiệu quả rõ rệt.

Là một trong những mỏ khai thác lộ thiên quy mô lớn nhất cả nước, Công ty CP Than Cao Sơn hàng năm bốc xúc trên 50 triệu m³ đất đá và khai thác hơn 3 triệu tấn than nguyên khai. Hiện Công ty đang quản lý, vận hành hơn 400 thiết bị xe máy chuyên dùng chạy dầu diesel, cùng hệ thống băng tải, máy bơm thoát nước, máy xúc điện và giàn khoan điện công suất lớn. Khối lượng thiết bị đồ sộ khiến mỗi năm Công ty phải tiêu thụ trên 80 triệu lít dầu diesel và khoảng 40-50 triệu kWh điện. Riêng chi phí năng lượng đã chiếm tới 65% trong cơ cấu giá thành sản phẩm, vì vậy tiết kiệm năng lượng được xem là “chìa khóa” để nâng cao hiệu quả sản xuất - kinh doanh của đơn vị.

Trong bối cảnh chi phí năng lượng chiếm tỷ trọng lớn, Công ty CP Than Cao Sơn xác định tiết kiệm là giải pháp then chốt để hạ giá thành, nâng sức cạnh tranh. Xuất phát từ quan điểm đó, những năm qua, Công ty đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp: Lắp đặt tủ khởi động mềm, biến tần cho động cơ bơm và máy xúc điện; áp dụng chế độ vận hành tiết kiệm bằng cách tận dụng tối đa giờ thấp điểm; cải tiến hệ thống bù công suất phản kháng; hạ vị trí xả thải của hệ thống bơm thoát nước để giảm điện năng tiêu thụ.

Song song với giải pháp kỹ thuật, Than Cao Sơn đặc biệt chú trọng đến việc nâng cao ý thức tiết kiệm trong toàn thể cán bộ, công nhân. Chính sự thay đổi từ nhận thức đến hành động ấy đã mang lại những kết quả rõ rệt. Giai đoạn 2023-2024, Công ty tiết kiệm được hơn 3,2 triệu kWh điện, tương đương trên 5 tỷ đồng. Bước sang năm 2025, mục tiêu được đặt ra là tiếp tục giảm tối thiểu 2% sản lượng điện tiêu thụ theo chỉ đạo chung của TKV.

Đáng chú ý, Than Cao Sơn luôn gắn công tác tiết kiệm năng lượng với đổi mới công nghệ quản lý. Hệ thống điều hành sản xuất hiện đại, giám sát online 24/24 kết hợp mạng lưới camera toàn mỏ không chỉ giúp kiểm soát chặt chẽ thiết bị, nhiên liệu mà còn nâng cao an toàn, an ninh khai trường.

Nhờ đó, hoạt động tiết kiệm năng lượng của Công ty không chỉ đem lại lợi ích về kinh tế mà còn góp phần quan trọng vào mục tiêu phát triển bền vững, tạo nên “lợi ích kép” từ mô hình “3 giảm”: giảm chi phí, giảm tiêu hao và giảm phát thải.

Ngày 17/3/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 625/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược phát triển Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) đến năm 2030, định hướng đến năm 2045.

Mục tiêu là phát triển TKV thành tập đoàn kinh tế mạnh, đóng góp vai trò quan trọng vào sự phát triển của kinh tế nhà nước; duy trì vị trí then chốt là một trong ba trụ cột về năng lượng, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng của quốc gia; khai thác bền vững, có kế hoạch đầu tư bền vững dài hạn và phù hợp với cam kết của Việt Nam phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Một trong những trụ cột quan trọng được xác định là ứng dụng mạnh mẽ khoa học công nghệ, cơ giới hóa, tự động hóa và chuyển đổi số nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh, tiết kiệm năng lượng và phát triển bền vững. Đồng thời đảm bảo khai thác công nghiệp nhưng vẫn hướng đến tiêu chí "Mỏ xanh, Mỏ hiện đại, Mỏ sản lượng cao, Mỏ an toàn".

Theo đó, công nghệ sạch, cơ giới hóa, tự động hóa, thu hồi nhiệt, sử dụng khí mỏ để phát điện và tăng cường quản lý năng lượng tập trung được nhấn mạnh như những công cụ trọng yếu để giảm tiêu hao năng lượng trên đơn vị sản phẩm và giảm phát thải trong quy trình sản xuất than -  khoáng sản.

Ông Nguyễn Văn Tuân - Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, cho biết, để hiện thực hóa mục tiêu này, TKV triển khai đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết là quản lý chặt chẽ từ gốc: các công ty phải xây dựng kế hoạch tiết kiệm năng lượng hằng năm, khoán chi phí đến từng công trường, phân xưởng, giám sát và nghiệm thu định kỳ, gắn với cơ chế thưởng phạt minh bạch. Song song, TKV chú trọng đổi mới công nghệ, thiết bị, điều hành thông minh để tăng năng suất và giảm tiêu hao nhiên liệu.

Bên cạnh đó, TKV cũng đẩy mạnh chuyển đổi số, tập trung xây dựng hạ tầng năng lượng bền vững, đẩy mạnh nội địa hóa thiết bị cơ khí.

Song hành với kỹ thuật, TKV xây dựng văn hóa tiết kiệm năng lượng trong toàn bộ cán bộ, công nhân viên, coi ý thức và thói quen tiết kiệm là nền tảng để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng xanh, phát triển bền vững.

Đặc biệt, TKV nghiêm túc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Các đơn vị tiến hành kiểm toán năng lượng định kỳ ba năm một lần để đưa ra giải pháp phù hợp nhằm giảm tổn thất điện năng, đảm bảo chất lượng điện, nâng cao hệ số công suất, tiết kiệm chi phí vận hành.

Thực hiện: Hạ Vĩ - Lan Anh