Nguồn gen quý xoài tròn Yên Châu

Tuy không phổ biến như xoài Cát Hòa Lộc hay xoài Cát Chu, giống xoài tròn Yên Châu đã gắn bó với bà con người Thái từ nhiều đời nay. Đây là giống xoài bản địa duy nhất tại miền Bắc Việt Nam được liệt kê trong danh mục cần giữ gìn và phát triển.

Yên Châu là huyện miền núi, biên giới, nằm ở phía Đông Nam tỉnh Sơn La. Theo những người dân trồng xoài lâu năm, cây xoài Yên Châu đã được trồng ở nơi này từ rất lâu đời với 2 loại xoài chính là xoài tròn (tiếng địa phương gọi là muồng kẻo) và xoài hôi (tiếng địa phương gọi là muồng khăm), trong đó giống xoài tròn được bà con ưa chuộng vì đặc tính thơm ngon hơn hẳn các loại xoài khác.

Đặc điểm nổi bật trái xoài tròn Yên Châu

Xoài tròn Yên Châu là giống cây mang nguồn gen quý, đã gắn bó với bà con người Thái từ nhiều đời nay. Đây là giống xoài bản địa duy nhất tại miền Bắc Việt Nam được liệt kê trong danh mục của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp quốc cần được giữ gìn và phát triển, đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý và hệ thống nhận diện thương hiệu.

Khác với các giống xoài khác, xoài tròn Yên Châu chuẩn có đặc điểm quả nhỏ, tròn, vỏ có màu xanh thường nhám, có các vết đốm nâu đen chứ không láng bóng. Khi còn non, quả có màu vỏ xanh nhạt, thịt màu xanh trắng. Khi đã chín, xoài có vỏ màu xanh bạc ngà kết hợp với các đốm nâu đen lấm tấm, cùi dày, thịt mịn có màu vàng cam.

Người dân nơi đây còn đặt tên quả xoài tròn Yên Châu là "xoài trứng" để người tiêu dùng dễ phân biệt với các giống xoài của các địa phương khác. Xoài chín rộ khoảng tháng 6 hàng năm và mùa thu hái chỉ vỏn vẹn trong 1 tháng.

Xoài tròn Yên Châu - Sơn La ngon nhất là ở ᴠùng Viêng Lán, Sặp Vạt, Chiềng Pằn,… Mỗi quả nặng khoảng 200-250g, 1kg tầm khoảng 6-8 trái. Một điểm đặc biệt là Xoài Yên Châu “xanh vỏ đỏ lòng”, nên xoài chín mà vỏ vẫn xanh. Quả chín là khi vỏ nhăn lại, vàng đầu hoặc chuyển màu vàng xanh (chứ không vàng ươm).

Mặᴄ dù ngoại hình không đượᴄ đẹp nhưng хoài tròn lại ѕở hữu hương ᴠị thơm ngon đặc biệt. Quả không quá nhiều thịt nhưng lại mang đến mùi thơm đặc trưng dịu nhẹ ᴠới ᴠị ngọt lịm, đậm đà, nhưng không hề ngọt gắt haу khé ᴄổ. Cáᴄh ăn loại хoài nàу ᴄũng khá thú ᴠị. Vì kíᴄh thướᴄ trái nhỏ nên ᴄó thể lột ᴠỏ хoài bằng taу, rồi thưởng thứᴄ trựᴄ tiếp.

Giá trị dinh dưỡng của xoài tròn Yên Châu

Trong 100g xoài có chứa thành phần dinh dưỡng như: Calo: 59 kcal; Lipid: 0,4 g; Natri: 1 mg; Cacbohydrat: 15 g; Chất xơ: 1,6 g; Đường: 14 g; Protein: 0,8 g; Vitamin C: 36,4 mg; Canxi: 11 mg; Vitamin B6: 0,1 mg; Magnesi: 10 mg; Sắt: 0,2 mg

Lợi ích của xoài tròn Yên Châu

Nhờ chứa nhiều chất dinh dưỡng, xoài Yên Châu mang đến nhiều lợi ích với người dùng, như: Cải thiện thị lực; Làm đẹp da và chống lão hóa; Tốt cho người thiếu máu; Giúp xương chắc khỏe; Tăng cường trí nhớ; Phòng tránh đột quỵ; Cải thiện hệ tiêu hóa.

Hiện toàn huyện Yên Châu hiện có gần 300 ha giống xoài tròn; sản lượng năm 2023 ước đạt trên 1.560 tấn quả. Trước yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường trong và ngoài nước, huyện Yên Châu đã triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ kỹ thuật, quy trình sản xuất, thu hoạch, quản lý chất lượng nông sản, xây dựng, phát triển và hoàn thiện các chuỗi liên kết sản xuất với tiêu thụ.

Bên cạnh đó, huyện Yên Châu đẩy mạnh thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn; tích cực tuyên truyền, vận động thành lập hợp tác xã. Đến nay, toàn huyện có 53 hợp tác xã nông nghiệp; một số hợp tác xã đã tham gia liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm cây ăn quả với người dân, áp dụng quy trình sản xuất VietGAP, theo mã số vùng trồng, như hợp tác xã Phương Nam, hợp tác xã nông nghiệp an toàn Chiềng Hặc, hợp tác xã nông nghiệp Hoa Mơ…

Các hợp tác xã liên kết với nhau trồng đảm bảo theo tiêu chuẩn VietGAP để đưa quả xoài cũng như các sản phẩm nông sản khác vào được các siêu thị lớn trên toàn quốc và xuất sang thị trường khó tính nhất trên thế giới.

Anh Lò Văn Đào, Giám đốc HTX xã Sặp Vạt cho biết: “HTX chúng tôi có 10 thành viên trồng 20,6ha xoài tròn ghép cành từ giống đầu dòng đã qua tuyển chọn. Tất cả đều nằm trong vùng chỉ dẫn địa lý, sản lượng 125 tấn/năm. Chúng tôi tiêu thụ sản phẩm xoài tại Hà Nội, Thái Nguyên, Nam Định, Thanh Hóa, Bắc Giang... Các xã viên luôn tuân thủ quá trình chăm sóc, áp dụng quy trình VietGAP. Năm 2022, xoài tròn của HTX bán giá trung bình từ 20.000 - 50.000 đồng/kg.

Bên cạnh đó, huyện Yên Châu cũng hỗ trợ các doanh nghiệp, hợp tác xã về bao bì, quảng bá và giới thiệu sản phẩm ra thị trường, truy xuất nguồn gốc, xây dựng điểm thu mua, ứng dụng công nghệ sơ chế sau thu hoạch. Liên kết, ký hợp đồng với các doanh nghiệp thu mua nông sản... Qua đó, góp phần gia tăng giá trị cho sản phẩm.

Đối với thị trường trong nước, xoài Sơn La đã tham gia vào chuỗi cung ứng của các hệ thống phân phối lớn trong nước như Big C, Winmart, Mega Market, Hapro Mart… và các chợ đầu mối, chợ truyền thống khu vực Bắc bộ, Bắc Trung bộ; tiêu thụ trên sàn giao dịch thương mại điện tử Sendo, Voso, Postmart, Shopee…

Ngoài tiêu thụ nội địa và xuất khẩu quả tươi, hiện nay, xoài Sơn La đã có thêm hướng đi mới đó là các doanh nghiệp hợp tác xã thu mua chế biến xoài sấy dẻo, nước ép xoài, góp phần tạo thêm việc làm cho lao động địa phương, tăng giá trị thương mại cho trái xoài Sơn La.

HTX Nông nghiệp Xuân Tiến bản Sai (xã Sặp Vạt, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La) thành lập năm 2017, với 24 thành viên, sau 5 năm, đến nay HTX đã phát triển lên 38 thành viên, quy mô sản xuất 100 ha cây ăn quả, trong đó, 60 ha cây xoài tròn bản địa.

HTX nông nghiệp Xuân Tiến là đơn vị duy nhất của huyện được chọn làm điểm xoài sấy dẻo, nằm trong 20 sản phẩm tham gia OCOP của tỉnh. Thị trường tiêu thụ sản phẩm rất ổn định.

Sau khi học tập kinh nghiệm ở nhiều nơi, HTX nông nghiệp Xuân Tiến, xã Sặp Vạt đã bắt tay sản xuất sản phẩm xoài sấy dẻo, với nguyên liệu là những quả xoài tròn có xuất xứ địa phương.

Công đoạn sản xuất xoài sấy dẻo cũng khá đơn giản. Sau khi thu mua xoài tròn của các thành viên HTX và người trồng xoài trong huyện, HTX tiến hành lựa chọn những quả xoài phù hợp, chín tự nhiên làm xoài sấy dẻo. Sau khi chọn lựa xong, những quả xoài tròn được gọt sạch vỏ, thái miếng, cho vào xay thành nước, rồi đổ ra khay đem đi sấy.

"Sản phẩm xoài sấy dẻo được làm hoàn toàn từ những quả xoài tròn, không có chất phụ gia hay chất bảo quản nên vẫn giữ được hương vị thơm ngon đặc trưng của xoài tròn. Xoài sấy dẻo không chỉ dẻo mà còn ngọt đậm hơn so với xoài tươi, HTX sản xuất tới đâu bán hết đến đó" - Ông Quàng Văn Xuân, Giám đốc Hợp tác xã Nông nghiệp Xuân Tiến chia sẻ.

Ngoài ra, HTX cũng sản xuất thêm sản phẩm xoài sấy dẻo cắt miếng, xoài tẩm đường, xoài tẩm gia vị. Từ sản phẩm xoài nguyên bản ban đầu là xoài sấy nguyên chất, việc đa dạng sản phẩm góp phần đáp ứng được nhu cầu thị trường với nhiều mức giá khác nhau tùy thuộc vào trọng lượng sản phẩm.

Trung bình mỗi mẻ sấy, HTX sử dụng 300 kg thịt xoài. Việc chế biến xoài sấy dẻo không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn giải quyết vấn đề “dội chợ” khi xoài vào vụ thu hoạch. Đây cũng là điều kiện cần thiết để đưa HTX phát triển, thích ứng với nhu cầu thị trường. So với quả xoài tươi thì xoài sấy dẻo giá trị kinh tế tăng từ 20-30%.

Không chỉ đóng vào túi zip, HTX còn chuyển sang đóng gói hút chân không và đựng trong hộp giấy để kéo dài thời gian bảo quản. Sản phẩm xoài sấy dẻo bán chạy nhất trong năm là vào thời điểm mùa hè và Tết Nguyên đán.

Năm 2019, khi tỉnh Sơn La, huyện Yên Châu triển khai chương trình mỗi xã một sản phẩm OCOP, HTX đã mạnh dạn đăng ký sản phẩm xoài sấy dẻo. Tham gia chương trình OCOP, HTX được hỗ trợ thiết kế nhãn hiệu, mẫu mã, bao bì đóng gói sản phẩm và quảng bá giới thiệu sản phẩm, xúc tiến thương mại, vì thế sản phẩm xoài sấy dẻo được nhiều người biết đến và đặt hàng.

Hiện nay, các thành viên đang tận dụng tốt các mạng xã hội để tiếp cận khách hàng và đối tác. Song song với đó là đẩy mạnh tham gia các hội thảo, hội chợ trong và ngoài nước để đưa sản phẩm xoài sấy dẻo đến với nhiều người.