Nức danh gạo Séng Cù Mường Lò

Cánh đồng Mường Lò rộng hơn 3000 ha, là cánh đồng lớn thứ hai khu vực miền núi phía Bắc. Đây là nơi đã gieo trồng ra sản phẩm gạo Séng cù nức tiếng, trở thành một trong những loại gạo mang lại giá trị kinh tế cao nhất vùng.

Cánh đồng Mường Lò nằm ở phía Tây tỉnh Yên Bái, là vùng đất dốc tụ được kiến tạo từ nhiều năm do suối Ngòi Thia, Nặm Đông, Nặm Tộc và nhiều dòng suối nhỏ khác mang phù sa từ các sườn núi bồi đắp nên.

Khu vực địa lý nằm trong vùng đất cổ, được bao bọc bởi dãy núi Hoàng Liên Sơn, có kiểu địa hình là thung lũng hình lòng chảo, địa hình khá bằng phẳng và nằm ở  độ cao dưới 250 mét so với mực nước biển. Biên độ nhiệt ngày và đêm từ  8 - 14oC. Biên độ nhiệt độ ngày đêm ảnh hưởng rất lớn đến quá trình quang hợp của cây và tích lũy chất khô của hạt lúa. Chỉ số này cao sẽ thúc đẩy cho quá trình tích lũy protein, chuyển hóa và tích lũy phenol thơm trong hạt thóc. Vì vậy, gạo Séng Cù có mùi thơm mạnh và hàm lượng protein cao.

Trải qua quá trình định cư lâu dài tại Mường Lò, người Thái Đen đã có một hệ thống các tri thức bản địa quý giá trong sản xuất lúa, kết hợp với các luật tục trong việc bảo vệ nguồn nước, môi trường, bảo vệ nguồn giống quý hiếm để phát triển nông nghiệp bền vững như hiện nay.

Bên cạnh kỹ thuật trồng và chăm sóc được tích lũy từ lâu đời, người dân Mường Lò đã tích cực tiếp thu và ứng dụng có hiệu quả các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong chăm sóc, thu hoạch và chế biến để tạo ra sản phẩm có chất lượng tốt. Trong cơ cấu giống lúa của Mường Lò, Séng Cù là một trong các giống hàng hóa chủ lực cho năng suất và chất lượng cao, được canh tác từ lâu và người dân có thể chủ động nguồn giống... đã tạo nên danh tiếng của gạo Séng Cù - đặc sản Mường Lò.

Hạt gạo Séng Cù có hình dáng thon dài, hạt chắc, đều, ít bị gãy vỡ. Hạt gạo màu trắng ngà, hơi bóng có mùi thơm đậm hơn các loại gạo thông thường. Khi nấu chín cơm có vị ngọt đậm và bùi, rất dẻo (giống như xôi) nhưng không dính tay khi nắm, hương thơm đậm, đặc trưng. Gạo Séng Cù chứa nhiều hàm lượng Vitamin và có giá trị dinh dưỡng cao, tốt cho cơ thể.

Gạo Séng Cù được đưa vào trồng thử nghiệm tại cánh đồng Mường Lò từ năm 1998. Cùng với giống lúa Hương Chiêm, giống Séng Cù là giống lúa hàng hóa chủ lực chiếm trên 45% diện tích của Mường Lò.

Nhìn thấy tiềm năng của hạt gạo Mường Lò, trong năm 2016 - 2017, thị xã Nghĩa Lộ đã triển khai thực hiện Dự án "Xây dựng Chỉ dẫn địa lý  "Gạo Mường Lò” cho sản phẩm gạo của cánh đồng Mường Lò, tỉnh Yên Bái”.

Đến tháng 1/2018, sản phẩm gạo Séng cù (cùng với gạo Hương chiêm) Mường Lò đã được Cục Sở hữu trí tuệ - Bộ Khoa học và Công nghệ cấp Chứng nhận bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Khu vực mang chỉ dẫn địa lý “Gạo Mường Lò” gồm 13 xã, phường thuộc thị xã Nghĩa Lộ và huyện Văn Chấn.

Từ khi được cấp Chứng nhận bảo hộ chỉ dẫn địa lý, thị trường tiêu thụ sản phẩm gạo mang nhãn hiệu Séng cù được mở rộng về thành phố Hà Nội và một số tỉnh khác, giá bán cũng tăng hơn trước.

Nhằm nâng cao giá trị và thương hiệu gạo Séng Cù Mường Lò, Tháng 7/2021, tỉnh Yên Bái giao cho UBND thị xã Nghĩa Lộ thực hiện Dự án khoa học Quản lý, phát triển Chỉ dẫn địa lý "Gạo Mường Lò” cho sản phẩm gạo của cánh đồng Mường Lò, nhằm phát huy được giá trị của Chỉ dẫn địa lý "Gạo Mường Lò” trong sản xuất lúa hàng hóa chất lượng cao của thị xã Nghĩa Lộ.

Trong 2 năm thực hiện dự án, UBND thị xã, đơn vị chủ trì dự án đã thực hiện nghiên cứu hoàn thiện mô hình quản lý chỉ dẫn địa lý xây dựng mô hình điểm về sản xuất lúa Séng cù chất lượng cao cho chỉ dẫn địa lý gạo Mường Lò.

Dự án đã xây dựng mô hình điểm về sản xuất lúa Séng Cù nguyên chủng chất lượng cao tại thôn An Sơn, xã Hạnh Sơn với 80 hộ thí điểm, quy mô 40 ha/2 vụ. Giống lúa Séng Cù nguyên chủng được đưa vào gieo trồng đạt chuẩn là 60kg/ha. Qua 2 vụ triển khai năng suất ước đạt 60 tạ/ha.

Là đơn vị trực tiếp tham gia mô hình sản xuất lúa Séng cù chất lượng cao cho Chỉ dẫn địa lý “Gạo Mường Lờ”, Hợp tác Dịch vụ tổng hợp nông nghiệp An Sơn đã  lựa chọn các hộ nông dân đủ điều kiện tham gia Dự án như: diện tích, nhân lực, có khả năng tiếp thu kỹ thuật... Hợp tác xã thường xuyên hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch, chế biến, bảo quản sản phẩm gạo Séng cù Mường Lò cho các hộ.

Dự án đã hình thành quy trình khép kín từ khâu chọn giống đến liên kết sản xuất, thu mua sản phẩm để chế biến, đóng gói, bán đến tay người tiêu dùng. Qua hai vụ triển khai mô hình, năng suất đạt khoảng 60 tạ/ha. Giá gạo Séng cù Mường Lò hiện có giá bán 32.000 đồng/kg, tăng 30% so với trước đây.

Hiện nay, gạo Séng Cù được trồng nhiều ở các xã, phường thuộc thị xã Nghĩa Lộ và huyện Văn Chấn của tỉnh Yên Bái như: Phường Trung Tâm, phường Tân An, phường Pú Trạng, phường Cầu Thia, xã Nghĩa An, xã Nghĩa Phúc, xã Nghĩa Lợi, xã Thanh lương, xã Thạch Lương, xã Sơn A, xã Hạnh Sơn, xã Phúc Sơn, xã Phù Nham.

Thời gian tới, để phát triển thương hiệu gạo Séng Cù Mường Lò, thị xã Nghĩa Lộ tiếp tục triển khai các hoạt động xúc tiến thương mại cho sản phẩm gạo mang chỉ dẫn địa lý như quảng bá, giới thiệu trên các phương tiện thông tin truyền thông; đặt biển quảng bá, cửa hàng giới thiệu sản phẩm... tạo thêm danh tiếng, uy tín sản phẩm gạo của cánh đồng Mường Lò đến khách hàng ở các thị trường tiềm năng.

Những năm gần đây, với ưu thế vượt trội về giá trị kinh tế, được người tiêu dùng đánh giá là dẻo thơm, đậm đà, nhiều dinh dưỡng, gạo Séng cù đã được đưa vào danh sách các sản phẩm tham gia chương trình OCOP của tỉnh. Năm 2019, sản phẩm gạo Séng cù Mường Lò của Công ty TNHH Dịch vụ kỹ thuật Nông lâm, thủy sản TNĐ đã được xếp hạng 3 sao.

Ngay từ năm đầu 2019, sau khi được công nhận là sản phẩm OCOP, Công ty đã sản xuất được 100 tấn thóc, đưa ra thị trường 70 tấn gạo. Giá bán gạo Séng Cù tại địa phương đã có giá 30.000 đồng/1kg doanh số 2,1 tỷ đồng.

Để phát triển thị trường, năm 2020, Công ty TNHH Dịch vụ kỹ thuật Nông, Lâm, Thủy sản TNĐ đã ký kết hợp đồng với các hộ nông dân để gieo cấy thêm vụ mùa. Để hiện thực hóa mục tiêu chinh phục người tiêu dùng trong nước, năm 2020, Công ty đã đưa sản phẩm đến các siêu thị lớn ở Hà Nội, như: Trung tâm Thương mại BigC Thăng Long; tại siêu thị Hapromart C13, Thành Công… để giới thiệu và tham gia hội thảo hội chợ, triển lãm ở Hà Nội và các tỉnh phía Bắc để tìm kiếm thị trường.

Từ thành công này, lượng tiêu thụ sản phẩm tăng nhanh, thị trường được mở rộng. Trong năm 2021, gạo Séng cù Mường Lò là một trong 3 sản phẩm được nâng cấp từ 3 sao lên 4 sao.

Theo Giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ kỹ thuật Nông lâm, thủy sản TNĐ Phạm Thị Đông, để nâng hạng sản phẩm gạo Séng cù Mường Lò lên 4 sao,  Hợp tác xã đã triển khai hỗ trợ 70% chi phí mua giống lúa và 50% chi phí mua phân bón, hướng dẫn kỹ thuật sản xuất lúa theo quy trình VietGAP tới 88 hộ dân tham gia. Qua đó, giúp người nông dân thay đổi tư duy sản xuất để tạo vùng nguyên liệu có sản lượng lớn, chất lượng, bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm và truy xuất nguồn gốc.

Sản phẩm gạo Séng cù mang Chỉ dẫn địa lý "Gạo Mường Lò” đã được UBND tỉnh Yên Bái công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao. Sản phẩm đạt chất lượng, được đóng gói cẩn thận, có truy xuất nguồn gốc đã tạo được niềm tin và được người tiêu dùng đón nhận, góp phần nâng cao danh tiếng, uy tín, thương hiệu của gạo Mường Lò cũng như bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, người sản xuất. Hiện nay, sản phẩm gạo Séng cù Mường Lò của thị xã Nghĩa Lộ được bày bán, giới thiệu tại Gian hàng trưng bày sản phẩm OCOP thị xã Nghĩa Lộ và được nhiều doanh nghiệp trong, ngoài tỉnh đăng ký bao tiêu.

Hiện, công ty đang cung cấp giống và phối hợp với Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp An Sơn trồng gần 30ha ở cánh đồng Mường Lò, cho thu hoạch hai vụ vào tháng 5, 6 và 9, 10 hàng năm với sản lượng khoảng 150 tấn thóc/vụ, bán gạo khoảng 40 tấn/vụ với giá bán 35 nghìn/kg. Năm 2020 sản lượng là 120 tấn thóc, năm 2021 là 150 tấn, năm 2022 là 200 tấn, doanh thu hàng năm trong 5 năm đầu cao nhất đạt 5 tỷ đồng, góp phần tạo công ăn việc làm và thu nhập ổn định cho các thành viên trong hợp tác xã.