Mô hình tiêu thụ nông sản và cung ứng vật tư nông nghiệp: Nông dân được hưởng nhiều lợi ích

Hiệu quả từ mô hình
Tại các buổi tổng kết mô hình ở hai địa phương được tổ chức vào đầu tháng 7 vừa qua đã cho thấy người nông dân được hưởng nhiều lợi ích thiết thực từ dự án như: được cung ứng vật tư nông nghiệp, con giống, giống cây trồng, thuốc trừ sâu có uy tín; được đi tham quan học hỏi mô hình sản xuất chăn nuôi ở nhiều tỉnh khác nhau; được tập huấn hướng dẫn cách chăm sóc cây trồng vật nuôi theo quy định cho năng suất cao. Điều quan trọng hơn cả là nông dân được tiếp cận với cách kinh doanh mới, kinh doanh qua thương mại điện tử thông qua các trang website của HTX cũng như doanh nghiệp mà mình tham gia, từ đó nắm bắt được thông tin thị trường, biết cách đàm phán giá với doanh nghiệp theo mức giá hợp lý nhất với thị trường. Đặc biệt là nông dân không còn phải lo đầu ra cho sản phẩm của mình như trước vì được doanh nghiệp bao tiêu toàn bộ sản phẩm với giá tương đối cao. Hộ kinh doanh, HTX là khâu trung gian ở giữa, ít tham gia sản xuất tạo ra sản phẩm nhưng được doanh nghiệp hỗ trợ về vốn, vật tư nông nghiệp để cung ứng cho bà con, lợi nhuận của doanh nghiệp tăng, vai trò của HTX được khẳng định. Đơn cử như HTX Quý Hiền ở Bảo Thắng (Lào Cai) rất được “dân yêu, dân quý”. Ông Phan Quốc Ân - Chủ nhiệm HTX Chăn nuôi Quý Hiền (Lào Cai) tham gia mô hình Doanh nghiệp – HTX - Hộ nông dân cho biết, khi được tham gia dự án, bà con xã viên bước đầu được làm quen với mô hình buôn bán qua thương mại điện tử. Dự án đã hỗ trợ HTX thành lập một trang website có địa chỉ: contact@htxquyhien.com để quảng bá thương hiệu sản phẩm. Thông qua website này, HTX đã thực hiện thành công một số hợp đồng dịch vụ như dịch vụ cung ứng con giống, dịch vụ tư vấn lắp đặt thiết bị chuồng trại cho một số khách hàng và một số dịch vụ khác, có logo riêng và đăng ký mẫu nhãn hiệu hàng hóa của HTX. Tham gia vào mô hình, các xã viên còn được hỗ trợ cải tạo chuồng trại theo công nghệ tiên tiến. Doanh số bán ra ngày càng tăng, năm 2011 là trên 50 tỷ đồng, trừ chi phí mỗi hộ lãi bình quân từ 200 - 350 triệu đồng/hộ. Chất lượng sản phẩm tốt, được thị trường chấp nhận. 

Chị Mai Thị Sợi - chủ hộ nuôi gà thịt ở xã Sơn Hải, huyện Bảo Thắng cho biết: Trước đây gia đình tôi nuôi nhiều gà, nhưng giá cả bấp bênh, gà hay gặp dịch bệnh, có khi mất trắng. Từ ngày được tham gia mô hình chúng tôi ký hợp đồng với Ban chủ nhiệm HTX, HTX đưa chúng tôi đi tham quan nhiều mô hình chăn nuôi, sản xuất kinh doanh tiên tiến trong nước, học hỏi kinh nghiệm, gia đình tôi còn được cung ứng thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y với giả rẻ hơn giá thị trường và có thể trả chậm khi chưa có khả năng trả ngay”. Khi lấy giống mới, gà được các cán bộ thú y theo dõi đến khi thấy chúng bắt đầu quen được với môi trường và không bị bệnh mới thôi. Trong suốt thời gian nuôi, các cán bộ còn hướng dẫn chăm sóc gà theo một phác đồ điều trị bệnh như thời gian tiêm chủng, chế độ cho ăn, vệ sinh chuồng trại, mật độ thả giống..., nhờ đó, đàn gà của gia đình chị Sợi rất ít khi bị dịch bệnh, nếu có dịch bệnh cũng được các cán bộ thú ý của chăm sóc theo dõi rất tận tình. Điều đó khiến chị Sợi và những hộ gia đình tham gia mô hình rất yên tâm. 

Cùng chung ý kiến với chị Sợi, anh Trần Văn Cảnh - hộ nông dân huyện Giao Thuỷ (Nam Định) vui vẻ chia sẻ: “Tham gia mô hình không chỉ được cung ứng vật tư trả chậm, cung ứng các loại giống tốt, mà chúng tôi còn được thu mua với giá cao. 

Còn nhiều vướng mắc
Bên cạnh những kết quả đã đạt được kể trên, trong quá trình triển khai mô hình đã bộc lộ một số hạn chế mà như ông Nguyễn Minh Văn – Phó giám đốc Sở Công Thương tỉnh Nam Định cho biết: Do mô hình mới thí điểm, thời gian chuẩn bị ngắn nên khi triển khai thực hiện còn gặp nhiều lúng túng. Người nông dân chưa hiểu rõ về cơ chế ký kết hợp đồng về tiêu thụ nông sản và cung ứng vật tư nông nghiệp nên bán ra ngoài. Do đó sự gắn kết giữa doanh nghiệp và nông dân chưa cao. Nguyên nhân một phần vì khách quan, nhưng cũng do chủ quan từ phía doanh nghiệp. Doanh nghiệp chưa đảm bảo lợi ích hài hoà cho người nông dân. 

Ông Vũ Văn Bằng - Giám đốc Công ty TNHH Bao bì kim loại CFC (DN ký hợp đồng mua cà chua bi, dưa chuột) tại Nam Định thì nêu ra khó khăn: Công suất chế biến của Công ty là 5.000 tấn/năm, nhưng các hộ tham gia mô hình chỉ mới đáp ứng được 5% nhu cầu của Công ty. Còn hầu hết Công ty phải thu mua nguyên liệu từ bên ngoài như ở Thanh Hoá, Bắc Giang, Hà Nam. Trong điều kiện giá cả thị trường lên xuống, Công ty vẫn chấp nhận cho nông dân phá vỡ hợp đồng bán ra bên ngoài. Khi giá bán ở thị trường không đảm bảo thì Công ty sẽ thu mua sản phẩm cho nông dân theo giá đã ký trong hợp đồng. 

Ngược lại với những hạn chế ở mô hình của Nam Định, bà con nông dân tại Lào Cai lại gặp lao đao, khốn đốn vì giá gà xuống thấp mà HTX không thể can thiệp được như trường hợp của HTX Quý Hiền. Bởi tham gia mô hình, HTX chỉ ký hợp đồng với các doanh nghiệp cung ứng giống, thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y, HTX không ký hợp đồng với doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm cụ thể, toàn bộ sản phẩm tiêu thụ được là do HTX tự tìm kiếm thị trường bên ngoài. Chị Đặng Thị Thanh - xã viên HTX cho biết: “Gia đình tôi đang nuôi 5300 con gà đẻ trứng tính chi phí tiền công nhân lao động, thức ăn chăn nuôi và các chi phí khác, so với giá thành hiện nay, mỗi quả trứng chỉ bán được từ 1200 - 1300 ngàn đồng thì mỗi ngày chúng tôi lỗ nặng”. 

Không riêng hộ gia đình nuôi gà lấy trứng như chị Thanh mà các hộ nuôi gà lấy thịt cũng đang bị lỗ vốn bởi giá thành bán ra quá thấp. Ông Phan Quốc Ân - Chủ nhiệm HTX Chăn nuôi Quý Hiền cho biết: Năm ngoái, vào thời điểm này chúng tôi mua cho xã viên từ 37.000 - 50.000 đồng/kg gà thịt, nhưng năm nay chỉ mua được với giá từ 30.000 - 35.000/kg nên người chăn nuôi rất thiệt thòi, trừ mọi khoản chi phí là lỗ, càng nuôi nhiều càng lỗ nhiều. Nhưng các hộ chăn nuôi vẫn phải duy trì để giữ thị trường, giữ uy tín với khách hàng. Chúng tôi đã tìm nhiều cách đàm phán với các đầu mối nhưng vẫn không tìm được sự đồng thuận cao. Chúng tôi rất mong có sự can thiệp của Nhà nước để giá gà tăng. 

Nam Định là tỉnh thứ 5 và Lào Cai là tỉnh thứ 6 tổng kết mô hình này, cũng giống như các tỉnh khác đã tổng kết, một trong những mục đích của việc thực hiện mô hình là tìm sự gắn kết giữa 4 nhà, để tạo ra sự đồng thuận và tìm cách tiêu thụ nông sản bền vững cho nông dân, để nông dân không bị tư thương ép giá, qua triển khai mô hình tại Nam Định và Lào Cai cho thấy, phần nào sự liên kết đó đã có kết quả. Tuy nhiên, người nông dân vẫn kinh doanh theo kiểu “nông dân”, vì lợi ích riêng mà phá hợp đồng với doanh nghiệp. Hiện tại, đây mới chỉ là mô hình thí điểm, bà con chưa hiểu hết được sự ràng buộc pháp lý về hợp đồng, nhưng sau này về lâu dài, để việc tiêu thụ nông sản, sản xuất nông nghiệp đạt hiệu quả cao thì bà con nông dân cần phải được trang bị, nâng cao kiến thức và ý thức vai trò, trách nhiệm khi ký kết hợp đồng với doanh nghiệp. Tại Lào Cai, bà con không nên tự dựa vào sức mình trong việc tiêu thụ sản phẩm gà mà cần có doanh nghiệp cụ thể để đảm bảo về giá cả đầu ra cho sản phẩm của mình.
Để có thể duy trì và nhân rộng mô hình nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của chuỗi liên kết tiêu thụ nông sản và cung ứng vật tư nông nghiệp trong thời gian tới, tại các buổi Tổng kết mô hình thí điểm nông sản và cung ứng vật tư nông nghiệp được tổ chức tại hai tỉnh Nam Định và Lào Cai, Thứ trưởng Bộ Công Thương Hồ Thị Kim Thoa đã chỉ đạo Sở Công Thương hai địa phương cần phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan hoàn thiện mô hình tiêu thụ nông sản để tiến hành nhân rộng trên địa bàn các tỉnh. Với Nam Định, cần triển khai thực hiện công tác quy hoạch đã được phê duyệt, trong đó có quy hoạch các vùng trồng lúa trên địa bàn tỉnh. Đồng thời, tiếp tục triển khai có hiệu quả công tác dồn điền đổi thửa trên địa bàn theo chỉ đạo của Uỷ ban Nhân dân tỉnh. 

Thứ trưởng đề nghị Sở Công Thương Nam Định và Lào Cai cần phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan tiếp tục nghiên cứu, tham mưu cho UBND tỉnh ban hành các chính sách, giải pháp để hỗ trợ, khuyến khích các chủ thể tham gia mô hình; tháo gỡ kịp thời những khó khăn cho doanh nghiệp trong sản xuất. Với Lào Cai, cần có biện pháp quy hoạch cho HTX Quý Hiền có được đất để xây dựng chuồng trại khoa học, đảm bảo cho việc chăn nuôi của bà con xã viên được thuận tiện. Theo Thứ trưởng, các địa phương cần chú trọng lồng ghép dự án xây dựng mô hình với các chương trình, dự án khác trên địa bàn để tăng thêm nguồn lực, như chương trình Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền phổ biến về kỹ thuật canh tác, pháp luật... cho bà con nông dân, các hợp tác xã, hộ kinh doanh, nhất là phổ biến chính sách, pháp luật liên quan đến hợp đồng tiêu thụ nông sản nhằm tạo điều kiện cho các chủ thể hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình được các quy định trong các hợp đồng kinh tế, tạo điều kiện để các bên thực hiện đúng các cam kết ghi trong hợp đồng. Tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp không chỉ trong tỉnh mà cả ngoài tỉnh như: Tổng công ty Thương mại Hà Nội (Hapro), Công ty Cổ phần Intimex Việt Nam (Intimex), Liên hiệp Hợp tác xã thương mại TP. Hồ Chí Minh (Sài Gòn Co.op mart), Công ty TNHH MTV Thương mại thời trang Việt Nam (Vinatex mart),… để tăng cường khả năng tiêu thụ hàng nông sản cho nông dân theo hướng ổn định, lâu dài. Bên cạnh đó, chú trọng tăng cường công tác quản lý thị trường, bảo đảm cho các doanh nghiệp hoạt động sản xuất, kinh doanh trên địa bàn tỉnh đạt hiệu quả cao.