Những bước tiến đáng kể trong lĩnh vực kinh tế số của Việt Nam
Việt Nam xác định chủ đề chuyển đổi số năm 2025 là "Chuyển đổi số toàn diện để phát triển kinh tế số, tạo động lực mới cho tăng trưởng kinh tế." Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số sẽ triển khai định hướng này trong kế hoạch hành động năm 2025 với phương pháp tiếp cận mới, nhằm thúc đẩy chuyển đổi số trên diện rộng, góp phần phát triển kinh tế số và nâng cao hiệu quả quản lý, điều hành.
Việt Nam ghi nhận tốc độ phát triển kinh tế số nhanh nhất Đông Nam Á trong 2 năm liên tiếp 2022, 2023 (năm 2022 đạt 28%, năm 2023 đạt 19%), gấp 3 lần tốc độ phát triển GDP quốc gia.Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2025, kinh tế số sẽ đóng góp 20% GDP và nâng lên 30% GDP vào năm 2030. Theo đó, tỷ trọng kinh tế số trong từng ngành, lĩnh vực đạt tối thiểu 10% vào năm 2025, tăng lên gấp đôi vào năm 2030. Cùng với đó, Việt Nam cũng đặt mục tiêu lọt top 30 quốc gia dẫn đầu về công nghệ thông tin, chỉ số cạnh tranh - đổi mới sáng tạo vào cuối thập kỷ này.
Những năm qua, thương mại điện tử tại Việt Nam đã khẳng định được vai trò tiên phong trong nền kinh tế số. Mặc dù kinh tế toàn cầu và khu vực vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức song thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng ấn tượng.
Tỷ trọng về thương mại điện tử chiếm 2/3 giá trị của nền kinh tế số Việt Nam. Theo báo cáo của Bộ Công Thương, thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng ấn tượng, đạt mức 18 - 25% mỗi năm. Năm 2023, thương mại điện tử Việt Nam ghi nhận tốc độ tăng trưởng 25%, với quy mô doanh thu B2C đạt 20,5 tỷ USD. Năm 2024, quy mô thị trường thương mại điện tử sớm vượt mốc 25 tỷ USD, tăng 20% so với năm 2023, chiếm tỷ trọng khoảng 9% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước.
Lĩnh vực bán buôn, bán lẻ vẫn tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng, hỗ trợ sự lưu thông hàng hóa từ sản xuất đến tiêu dùng, tạo công ăn việc làm cho người lao động và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế. Theo số liệu khảo sát, trung bình 1 người tiêu dùng Việt Nam mua hàng trực tuyến tới 4 lần/ tháng. Với thị trường gần 100 triệu dân, chiếm 1,23% dân số thế giới, lại nằm cạnh các thị trường lớn như Trung Quốc, Ấn Độ, ASEAN… cho thấy tiềm năng phát triển thương mại điện tử của Việt Nam còn rất lớn. Bên cạnh thương mại điện tử, phát triển công nghiệp bán dẫn được coi là mục tiêu chiến lược, không chỉ là động lực thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp khác như chế biến chế tạo, logistics, mà còn là yếu tố nền tảng cho sự phát triển của nền kinh tế số và xã hội số tại Việt Nam.
Hiện nay, Việt Nam có khoảng 30 nghìn doanh nghiệp phần cứng, phần mềm, nội dung số, các dịch vụ viễn thông và công nghệ thông tin, 10 nghìn doanh nghiệp công nghệ phần mềm với tốc độ tăng trưởng cao khoảng 15 - 20%/năm, hơn 50 công ty công nghệ tài chính cung cấp dịch vụ thanh toán tiền gửi và tiền điện tử.
Các doanh nghiệp vận tải cũng ra mắt nhiều ứng dụng để cạnh tranh như Grab, Uber, FastGo, Be, VATO... Về du lịch, có sự tham gia của một loạt các doanh nghiệp khởi nghiệp Việt Nam như Mytour, Luxstay... cạnh tranh cùng với những tên tuổi lớn như Booking, Agoda hay AirB&B. Ngoài ra, Việt Nam có hàng chục nghìn doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực số hằng năm, trong đó, nhiều doanh nghiệp đã chứng tỏ được năng lực, thực hiện nhiều dự án công nghệ cao.
Kinh tế số ở Việt Nam đang có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển như mạng lưới hạ tầng viễn thông, công nghệ thông tin và internet phát triển nhanh, bao phủ rộng khắp và hiện đại; mật độ người dùng cao, hiện có khoảng 72% dân số sử dụng điện thoại thông minh, 68% số người Việt Nam xem video và nghe nhạc mỗi ngày trên thiết bị di động, 70% số thuê bao di động đang sử dụng 3G hoặc 4G…
Với đà tăng trưởng mạnh mẽ và những yếu tố thuận lợi cho sự phát triển, thị trường kinh tế số Việt Nam được dự báo sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ hơn nữa trong năm 2025 và các năm tiếp theo. Sự phát triển này không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại và đầu tư, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập khu vực ASEAN.
Việt Nam - điểm sáng trong Cộng đồng kinh tế số ASEAN
Năm 2023, GDP khu vực ASEAN đạt 3.800 tỷ USD, đứng thứ 5 trên thế giới và Việt Nam được xem là một điểm sáng trong bức tranh kinh tế số Đông Nam Á. Việt Nam cũng tham gia tích cực vào các sáng kiến và chương trình hợp tác trong khu vực, nhằm thúc đẩy chuyển đổi số và phát triển kinh tế số bền vững. Việc chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác với các quốc gia ASEAN khác đã giúp Việt Nam nâng cao năng lực và đóng góp vào sự phát triển chung của khu vực.
Một số doanh nghiệp và tập đoàn công nghệ lớn của Việt Nam đã vươn tầm khu vực và toàn cầu, đóng vai trò tiên phong trong chuyển đổi số và phát triển kinh tế số ASEAN. Là một trong những tập đoàn viễn thông hàng đầu khu vực, Viettel đã mở rộng hoạt động sang nhiều quốc gia ASEAN như Lào, Campuchia, Myanmar, Đông Timo với các thương hiệu Metfone, Unitel, Mytel. Đáng chú ý, sau gần 15 năm kinh doanh, Unitel là nhà cung cấp dịch vụ viễn thông và dịch vụ số lớn nhất, một trong những doanh nghiệp đóng góp ngân sách lớn nhất ở Lào, góp phần phổ cập viễn thông tới 100% dân số nào chỉ sau 6 năm cung cấp dịch vụ, giúp Lào trở thành một trong các nước có tỷ lệ người dân được tiếp cận 4G và Internet tốc độ cao tốt nhất Đông Nam Á. Unitel là nhà mạng đầu tiên thử nghiệm 5G tại Lào. Viettel không chỉ cung cấp dịch vụ viễn thông mà còn đẩy mạnh phát triển hạ tầng số, điện toán đám mây, AI và an ninh mạng, đóng góp quan trọng vào nền tảng kinh tế số chung của ASEAN.
FPT cũng là một đại diện nổi bật của Việt Nam trong bức tranh kinh tế số tại ASEAN. Với chiến lược toàn cầu hóa, FPT đã có mặt tại nhiều quốc gia trong khu vực, cung cấp giải pháp công nghệ thông tin, phần mềm và dịch vụ chuyển đổi số cho các doanh nghiệp ASEAN. Các sản phẩm và dịch vụ của FPT, đặc biệt trong lĩnh vực AI, blockchain, và IoT, đang giúp nhiều doanh nghiệp trong khu vực cải thiện năng suất và vận hành hiệu quả hơn. Đáng chú ý, FPT và Đại học Quốc gia Singapore (NUS) đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác phát triển trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI), bao gồm thành lập một phòng nghiên cứu hiện đại, đầu tư thúc đẩy đổi mới sáng tạo và đào tạo các chuyên gia trong lĩnh vực AI. Với kì vọng đồng hành cùng doanh nghiệp khác trong hệ sinh thái AI của Singapore và khu vực châu Á Thái Bình Dương, FPT dự kiến huy động khoản đầu tư 50 triệu USD trong vòng 5 năm tới cho các hoạt động tiên phong nghiên cứu và phát triển các tài năng trong lĩnh vực AI.
Trong lĩnh vực công nghệ tài chính (Fintech), VNG và MoMo là hai ví dụ tiêu biểu. VNG – một trong những công ty công nghệ hàng đầu Việt Nam – đang đẩy mạnh phát triển các dịch vụ số như thanh toán trực tuyến, lưu trữ đám mây và giải trí số, góp phần thúc đẩy kinh tế số ASEAN. Trong khi đó, “kì lân” Fintech Việt Nam MoMo đã trở thành ví điện tử phổ biến tại Việt Nam và đang mở rộng ảnh hưởng trong khu vực. Vừa qua, MoMo và nền tảng công nghệ đa dịch vụ theo yêu cầu hàng đầu Đông Nam Á Gojek vừa công bố hợp tác chiến lược, theo đó MoMo là ví điện tử đầu tiên được tích hợp trên ứng dụng Gojek tại Việt Nam.
Trong lĩnh vực thương mại điện tử, Tiki và Sendo đang nỗ lực cạnh tranh với các nền tảng quốc tế bằng cách xây dựng hệ sinh thái thương mại số nội địa vững mạnh, thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư trong khu vực.
Bên cạnh việc đóng góp vào sự phát triển chung của kinh tế số ASEAN, Việt Nam cũng là điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư công nghệ từ các nước trong khu vực. Một số quốc gia ASEAN đang tích cực đầu tư vào lĩnh vực kinh tế số tại Việt Nam thông qua các nền tảng thương mại điện tử, dịch vụ số và công nghệ tài chính. Là một trong những nhà đầu tư lớn nhất vào Việt Nam, Singapore đã đẩy mạnh hợp tác trong lĩnh vực kinh tế số. Các tập đoàn lớn như Grab, Sea Group (chủ sở hữu Shopee) và Lazada đều có mặt tại Việt Nam, góp phần thúc đẩy thị trường thương mại điện tử và dịch vụ số. Ngoài ra, các quỹ đầu tư công nghệ từ Singapore như GIC, Temasek cũng đang rót vốn vào các startup Việt Nam trong lĩnh vực AI, Fintech và blockchain.
Bên cạnh đó, các công ty công nghệ lớn của Thái Lan như Central Group (chủ sở hữu GO! và Big C Việt Nam) và Ascend Money (đơn vị vận hành TrueMoney) đang mở rộng hoạt động tại Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại điện tử và thanh toán số. Điều này góp phần nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính số cho người tiêu dùng và doanh nghiệp Việt Nam.
Với sự phát triển mạnh mẽ của hệ sinh thái startup, Indonesia cũng đang tích cực đầu tư vào Việt Nam. Các công ty như Gojek đã gia nhập thị trường Việt Nam, cung cấp dịch vụ gọi xe, giao hàng và thanh toán số, góp phần thay đổi thói quen tiêu dùng và thúc đẩy nền kinh tế số.
Thúc đẩy kinh tế số Việt Nam trong bối cảnh hội nhập ASEAN: Hạ tầng - Nhân lực - Doanh nghiệp - Hợp tác quốc tế
Để tiếp tục thúc đẩy môi trường kinh tế số thông minh, an toàn, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập sâu rộng với ASEAN, Việt Nam cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm. Trước hết, việc phát triển hạ tầng số là yếu tố then chốt, bao gồm đầu tư mạnh mẽ vào mạng lưới viễn thông, cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin và truyền thông nhằm đảm bảo kết nối ổn định, nhanh chóng trên toàn quốc. Tăng cường an ninh mạng thông qua xây dựng và triển khai các chính sách bảo mật thông tin, bảo vệ dữ liệu cá nhân và doanh nghiệp, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về các rủi ro an ninh mạng.
Đào tạo nguồn nhân lực số cũng là một trong những ưu tiên hàng đầu. Theo đó, tập trung phát triển các chương trình giáo dục, đào tạo chuyên sâu về công nghệ thông tin và kỹ thuật số để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường lao động.
Ngoài ra, hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi số là một nhiệm vụ quan trọng, đặc biệt đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, thông qua các chương trình tư vấn, hỗ trợ ứng dụng công nghệ mới.
Cuối cùng, Việt Nam cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế, tăng cường kết nối với các quốc gia ASEAN và đối tác toàn cầu nhằm chia sẻ kinh nghiệm, công nghệ và nguồn lực để phát triển kinh tế số bền vững, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia trong khu vực.
Trước xu hướng đẩy mạnh kinh tế số tại các quốc gia đang phát triển, ASEAN đang hướng tới việc hiện thực hóa Hiệp định khung về kinh tế số trong ASEAN (DEFA). Sự tham gia tích cực của Việt Nam vào DEFA không chỉ thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc thúc đẩy chuyển đổi số mà còn đánh dấu một bước tiến quan trọng trong hành trình hội nhập sâu rộng với nền kinh tế số toàn cầu.
Trong kỷ nguyên vươn mình mạnh mẽ, Việt Nam đang khẳng định vị thế mới - một quốc gia không chỉ theo kịp xu hướng công nghệ mà còn chủ động kiến tạo tương lai số, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh, phát triển hợp tác thương mại, đầu tư trên trường quốc tế nói chung và trong khu vực ASEAN nói riêng.
