Quốc hội thảo luận về dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi): Rà soát điều kiện cấp phép hoạt động báo chí và cấp thẻ nhà báo

Chiều 24/11, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật Báo chí (sửa đổi). Theo Cổng thông tin điện tử Quốc hội, tại phiên thảo luận, nhiều đề xuất quan trọng đã được nêu, tập trung vào bảo vệ an toàn tác nghiệp cho nhà báo, làm rõ các hành vi bị nghiêm cấm, quản lý đội ngũ cộng tác viên và hoàn thiện điều kiện cấp phép, cấp thẻ nhà báo.

Quy định rõ bảo vệ an toàn tác nghiệp cho nhà báo

Nhấn mạnh đến quyền tác nghiệp của nhà báo, đại biểu Lê Thu Hà, đoàn ĐBQH tỉnh Lào Cai đề nghị bổ sung vào Điều 9 quy định về an toàn tác nghiệp. Cần thiết lập cơ chế phối hợp rõ ràng giữa cơ quan báo chí, chính quyền địa phương và lực lượng chức năng. “Nhà báo là những người đi vào các điểm nóng của sự thật, và pháp luật cần bảo vệ họ một cách tương xứng. Nhà báo được bảo vệ thì báo chí mới mạnh, và báo chí mạnh thì nền dân chủ mới vững”, đại biểu nhấn mạnh.

Cho rằng dự thảo Luật còn quy định thiếu quyền được đảm bảo an toàn của nhà báo, đại biểu Đoàn Thị Lê An, đoàn ĐBQH tỉnh Cao Bằng kiến nghị xem xét bổ sung quy định về quyền được bảo vệ an toàn của nhà báo khi tác nghiệp trong các tình huống rủi ro, bao gồm thiên tai, cháy nổ, hiện trường tai nạn, khu vực có nguy cơ mất an toàn hoặc các bối cảnh nhạy cảm về an ninh trật tự.

“Thực tiễn thời gian qua cho thấy nhiều nhà báo khi tác nghiệp tại điểm nóng đã đối diện rủi ro cao về tính mạng, sức khỏe, bị cản trở hoặc thiếu sự hỗ trợ kịp thời. Dự thảo luật hiện chưa có quy định đầy đủ trách nhiệm bảo vệ nhà báo trong các tình huống này. Tôi cho rằng việc bổ sung quy định trên là cần thiết nhằm bảo đảm quyền tiếp cận thông tin của nhân dân, bảo vệ an toàn tính mạng và sức khỏe của lực lượng làm nhiệm vụ báo chí. Việc này cũng tạo cơ sở pháp lý thống nhất để lực lượng chức năng phối hợp hỗ trợ nhà báo tại hiện trường, phù hợp thông lệ quốc tế về bảo vệ phóng viên khi tác nghiệp tại các khu vực nguy hiểm”, đại biểu Đoàn Thị Lê An phân tích.

Cụ thể, đại biểu Đoàn Thị Lê An kiến nghị sửa đổi bổ sung thêm tại khoản 2 như sau:

+ Nhà báo khi tác nghiệp tại khu vực xảy ra thiên tai, thảm họa, cháy nổ, sự cố khẩn cấp, hiện trường tai nạn hoặc các khu vực có nguy cơ mất an toàn, khu vực nhạy cảm về an ninh trật tự được bảo đảm an toàn về tính mạng, sức khỏe, phương tiện tác nghiệp và trang thiết bị trong phạm vi điều kiện cho phép.

+ Cơ quan chức năng tại hiện trường có trách nhiệm hướng dẫn khu vực an toàn, hỗ trợ nhà báo tác nghiệp phù hợp, thực hiện các biện pháp bảo vệ cần thiết và không được cản trở trái pháp luật hoạt động báo chí. Cơ quan báo chí có trách nhiệm trang bị phương tiện bảo hộ và huấn luyện kỹ năng an toàn cho nhà báo khi tác nghiệp tại môi trường nguy hiểm.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung vào dự thảo Luật quy định về chính sách hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng đối với nhà báo đang công tác tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, hải đảo và vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn với một số nội dung sau:

Một là, bảo đảm nhà báo tại các vùng đặc thù được tiếp cận bình đẳng với các chương trình đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp và kỹ năng số. Đồng thời, xem xét hỗ trợ chi phí học tập, đi lại và tài liệu.

Hai là, tổ chức hình thức đào tạo phù hợp, bao gồm đào tạo lưu động tại địa phương, đào tạo trực tuyến linh hoạt nhằm khắc phục hạn chế về hạ tầng và điều kiện di chuyển.

Ba là, bổ sung nội dung bồi dưỡng đặc thù như kiến thức về văn hóa, xã hội, dân tộc thiểu số, kỹ năng tiếp cận cộng đồng, kỹ năng an toàn tác nghiệp tại khu vực rủi ro và an toàn thông tin trong môi trường số.

Theo đại biểu, việc bổ sung những chính sách này sẽ góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ nhà báo ở vùng trọng yếu, bảo đảm dòng thông tin chính xác, kịp thời đến người dân. Đồng thời, nó phát huy vai trò của báo chí trong phát triển kinh tế xã hội tại khu vực khó khăn.

Đề xuất bổ sung một số hành vi bị nghiêm cấm

Nhấn mạnh quy định hành vi bị nghiêm cấm tại Điều 9 là điều khoản then chốt, tác động trực tiếp đến hoạt động tác nghiệp đại biểu Hà Sỹ Đồng, đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị cho rằng nội dung này phải quy định thật rõ ràng và tránh khái niệm mở. Cũng theo đại biểu, một số cụm từ như “ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh uy tín quốc gia” (Khoản 5) và “làm biến dạng, lai căng tiếng Việt” (Khoản 7) vẫn còn mang tính định tính. “Đề nghị rà soát, giải thích và lượng hóa trong văn bản dưới luật để tránh các cách hiểu khác nhau. Việc này cũng nhằm bảo vệ nhà báo khi gặp rủi ro pháp lý trong quá trình tác nghiệp đúng pháp luật”, đại biểu Hà Sỹ Đồng đề nghị.

Cùng quan tâm nội dung này, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng, đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng bên cạnh quy định về các hành vi bị nghiêm cấm tại Khoản 9, Điều 9 dự thảo Luật, Ban soạn thảo cần xem xét, bổ sung rõ hành vi cung cấp thông tin suy đoán, không có nguồn gốc. Bởi theo đại biểu, thông tin suy đoán lan truyền nhanh, dễ gây thiệt hại lớn về thị trường và trật tự an toàn xã hội. Quy định chặt chẽ sẽ tăng tính răn đe và củng cố nguyên tắc thông tin trung thực.

Góp ý về các hành vi bị nghiêm cấm, đại biểu Nguyễn Hữu Thông, đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng nhận thấy, Điều 9 dự thảo Luật quy định 14 nhóm hành vi bị cấm, nhưng chưa đề cập hành vi đe dọa, tấn công, khủng bố nhà báo trên không gian mạng. Đại biểu cho rằng đây là một tình trạng ngày càng phổ biến và gây ảnh hưởng rất lớn đến an toàn nghề nghiệp của đội ngũ nhà báo, do đó đề nghị bổ sung hành vi này vào Điều 9 để bảo vệ đội ngũ làm báo.

Cũng theo đại biểu Nguyễn Hữu Thông, tại điểm c khoản 1 quy định: “Gây chiến tranh tâm lý.” Đây là một thuật ngữ có nội hàm rộng, chưa có cơ sở xác định thế nào là hành vi “gây chiến tranh tâm lý”, mức độ, cách thức và hậu quả ra sao. Việc thiếu định nghĩa có thể dẫn đến lúng túng trong áp dụng pháp luật. Do đó, đề nghị Ban soạn thảo làm rõ hoặc định nghĩa “chiến tranh tâm lý” trong phần giải thích từ ngữ của Luật để đảm bảo tính minh bạch.

Về quy định cấm thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân, cũng như quy kết tội danh khi chưa có bản án của tòa án, đại biểu Nguyễn Ngọc Xuân, đoàn ĐBQH Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng đây là nội dung cử tri đặc biệt quan tâm trong bối cảnh đa dạng thông tin, có nhiều thông tin xấu độc, thông tin giả chưa được kiểm chứng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các tổ chức và cá nhân. Do đó, cần có hướng dẫn chi tiết để các cơ quan báo chí và cá nhân thực hiện. Đồng thời, cần thiết lập cơ chế giám sát chủ động và xử lý nghiêm minh nhằm đảm bảo quyền con người, quyền công dân, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của các tổ chức, cá nhân.

Hoàn thiện cơ chế quản lý đội ngũ cộng tác viên báo chí

Quan tâm đến đội ngũ cộng tác viên báo chí, đại biểu Trương Thị Ngọc Ánh, đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ nhận thấy cộng tác viên ở các báo hoạt động rất tích cực, nhất là trong những lĩnh vực mà báo không bao quát hết. Nhiều cộng tác viên hoạt động như một phóng viên thực thụ và đóng góp quan trọng cho báo. Tuy nhiên, họ chỉ được hưởng nhuận bút, còn các quyền lợi khác như đảm bảo sự an toàn khi hoạt động, lấy tin bài, hay được tham gia các lớp tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ thì họ không được hưởng.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng nhận thấy có nhiều cộng tác viên lợi dụng danh nghĩa hoạt động báo chí, gây phiền hà, bức xúc cho các cơ quan, tổ chức, đồng thời gây ảnh hưởng đến uy tín của các cơ quan báo chí. Do đó, để quản lý chặt chẽ đội ngũ này, cần bổ sung vào dự thảo Luật những quy định về vị trí, hoạt động, nghĩa vụ và quyền lợi của đội ngũ cộng tác viên.

Cụ thể đại biểu Trương Thị Ngọc Ánh đề nghị bổ sung vào Điều 3 giải thích thuật ngữ: “Cộng tác viên là những người làm báo không thường trực, ký hợp đồng làm việc và chịu trách nhiệm trước pháp luật, cũng như trước người đứng đầu cơ quan báo chí về những hoạt động đã cam kết”. Đồng thời, để ghi nhận những đóng góp của đội ngũ cộng tác viên, đặc biệt là những người có đầy đủ tiêu chí, phẩm chất, và năng lực hoạt động, đại biểu đề nghị tại Khoản 1, Điều 29 bổ sung đối tượng được cấp thẻ nhà báo là những cộng tác viên có thời gian ký hợp đồng ổn định ít nhất 2 năm và thường xuyên có tin, bài đảm bảo chất lượng cho báo.

Qua tổng kết thi hành Luật Báo chí, đại biểu Mai Văn Hải, đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hóa chỉ rõ, tình trạng văn phòng đại diện, phóng viên thường trú hoạt động gây bức xúc ở một số địa phương, doanh nghiệp là có thật. Nguyên nhân là do một số cơ quan báo chí buông lỏng quản lý, thiếu kiểm soát, dẫn đến một bộ phận nhà báo, phóng viên, cộng tác viên lợi dụng danh nghĩa báo chí để trục lợi. Mô hình văn phòng đại diện của các cơ quan báo chí rất khác nhau.

Bày tỏ cơ bản thống nhất với dự thảo Luật quy định về việc phân cấp cho Ủy ban nhân dân tỉnh chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về báo chí; Tuy nhiên, đại biểu Mai Văn Hải đề nghị nên quy định rõ: Ủy ban nhân dân cấp tỉnh chỉ chịu trách nhiệm kiểm tra các điều kiện hoạt động của văn phòng đại diện, phóng viên thường trú của các cơ quan báo chí là đơn vị sự nghiệp ngoài công lập. Đồng thời, đối với các cơ quan thường trú của các cơ quan báo chí là đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Trung ương, Chính phủ, Bộ, ngành hoặc các đoàn thể trên địa bàn tỉnh, nên giao trách nhiệm kiểm tra cho cơ quan báo chí chủ quản, và Ủy ban nhân dân tỉnh chỉ thực hiện trách nhiệm phối hợp.

Rà soát điều kiện cấp phép hoạt động báo chí và cấp thẻ nhà báo

Góp ý quy định về điều kiện cấp phép hoạt động báo chí và cấp thẻ nhà báo (Điều 17 và Điều 20), đại biểu Hà Sỹ Đồng, đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị cho rằng các quy định hiện nay tương đối chặt, nhưng có nguy cơ tạo thêm tầng nấc thủ tục, nhất là đối với báo chí địa phương. Do đó, đề nghị chuyển hướng đánh giá theo mức độ tuân thủ pháp luật, chất lượng nội dung, và hiệu quả phục vụ nhiệm vụ chính trị, xã hội, thay vì nặng về các điều kiện kỹ thuật. Điều đáng lưu ý, đại biểu đề nghị bỏ quy định bắt buộc phải tham gia lớp bồi dưỡng nghiệp vụ trước khi cấp thẻ lần đầu.

“Thực tiễn cho thấy vi phạm đạo đức nghề nghiệp không xuất phát từ việc thiếu lớp học, mà từ sự buông lỏng quản lý của người đứng đầu cơ quan báo chí. Nếu duy trì quy định này, luật sẽ vô hình tạo thêm giấy phép con, tăng chi phí và thủ tục, đi ngược lại tinh thần cải cách hành chính. Luật cần tập trung quy định rõ trách nhiệm của cơ quan báo chí trong tuyển dụng, đào tạo, đánh giá định kỳ và đề nghị cấp thẻ. Đây mới là giải pháp căn cơ để nâng cao chất lượng đội ngũ và phòng ngừa vi phạm”, đại biểu phân tích.

Về quy định về đối tượng được cấp giấy phép hoạt động báo chí, đại biểu Phạm Văn Hòa, đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp cho rằng quy định này đã tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan báo chí, đặc biệt là các tạp chí của cơ quan đơn vị. Tuy nhiên trước thực tế xảy ra tiêu cực của một số tạp chí trong thời gian qua; đại biểu đề nghị việc cho phép thành lập và cấp thẻ hoạt động báo chí cho phóng viên cần phải thận trọng, khách quan.

“Cần quy định rõ đối tượng nào được và đối tượng nào không được cấp thẻ hoạt động báo chí. Đồng thời, phải quy trách nhiệm cho cơ quan quản lý nhà nước về báo chí của cơ quan trực thuộc. Nếu phóng viên tác nghiệp không đúng, làm sai trái, cơ quan quản lý phải chịu trách nhiệm chung. Việc này nhằm buộc cơ quan quản lý nhà nước trực tiếp phải có trách nhiệm kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở hoạt động của cơ quan báo chí”, đại biểu Phạm Văn Hòa nhấn mạnh.

Quan tâm tới quy định về thu hồi giấy phép hoạt động báo chí (Điểm a Khoản 1 Điều 20), đại biểu Lý Anh Thư, đoàn ĐBQH tỉnh An Giang chỉ rõ, dự thảo Luật quy định cơ quan báo chí có giấy phép nhưng không hoạt động là căn cứ thu hồi; quy định này tuy hợp lý nhưng chưa xác định rõ thời gian không hoạt động là bao lâu. Báo cáo giải trình dù nêu thời gian sẽ quy định trong Nghị định, nhưng theo đại biểu đây là tiêu chí ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và sự ổn định của cơ quan báo chí, không nên giao toàn bộ cho văn bản dưới luật.

“Trong nhiều lĩnh vực, các tiêu chí xác định tình trạng không hoạt động hoặc ngừng hoạt động đều được luật quy định rõ thời gian tối thiểu để đảm bảo tính minh bạch, khả năng dự báo. Do đó, tôi đề nghị bổ sung ngay trong luật khoảng thời gian cụ thể (ví dụ như 3 tháng hay 6 tháng) để đảm bảo áp dụng thống nhất, tránh tùy tiện, đồng thời bảo vệ quyền chính đáng của cơ quan báo chí”, đại biểu đề nghị.

Giải trình tại hội trường, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng cho biết, sau phiên họp cơ quan soạn thảo sẽ phối hợp chặt chẽ với các Ủy ban của Quốc hội, tiếp thu tối đa những ý kiến hợp lý của các đại biểu để hoàn thiện lại báo cáo, dự thảo luật.

Về nội dung đại biểu quan tâm đến việc bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của các phóng viên, của cơ quan báo chí, và quyền tự do báo chí của nhân dân, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng Khi cho biết xây dựng dự thảo, cơ quan soạn thảo đã xem xét các mối tương thích của dự thảo Luật Báo chí sửa đổi lần này với các Luật hiện hành liên quan. Những gì các Luật khác đã quy định thì không viện dẫn vào trong Luật này, và phải thực hiện tất cả các nội dung đó.

Lý giải vì sao phải đưa vào việc đào tạo, bồi dưỡng về mặt nghiệp vụ vào dự thảo Luật, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng cho biết, quá trình xây dựng luật, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã lấy ý kiến rộng rãi các cơ quan hữu quan, phối hợp chặt chẽ với Hội Nhà báo Việt Nam để thống nhất với hai mục đích: Thứ nhất, việc cấp thẻ lần đầu cho những người mới vào làm báo, khi được qua đào tạo đó chính là bảo vệ uy tín nghề nghiệp, giữ vững chuẩn mực đạo đức để tránh các vi phạm mà phóng viên có thể mắc phải. Thứ hai là tạo điều kiện cho phóng viên có hành trang nghề nghiệp bài bản, đủ bản lĩnh tác nghiệp trong một môi trường phức tạp hiện nay, nếu được đào tạo và cập nhật kiến thức.

“Đây cũng là điều mong muốn làm tốt hơn và khắc phục các bất cập, bởi khi có khuyết điểm, vi phạm thường viện cớ chưa được đào tạo. Với cách này, các đối tượng lần đầu cấp thẻ nhà báo sẽ được tập huấn. Việc này cũng đảm bảo quyền lợi chứ không phải đẻ ra giấy phép con”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng nhấn mạnh.