Đây là một trong những nội dung chính được chia sẻ tại Tọa đàm “Thực trạng ngành Mía đường Việt Nam sau khi áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại” do Tạp chí Công Thương phối hợp với Cục Phòng vệ thương mại – Bộ Công Thương tổ chức, phát trực tuyến trên nền tảng Tạp chí Công Thương điện tử và Fanpage Tự hào hàng Việt Nam ngày 30/12/2021.
Chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế là chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước để phát huy tối đa nội lực, nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế. Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng, đặc biệt đang trong quá trình thực thi các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới. Điều này giúp các doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội tiếp cận và mở rộng thị trường, gia tăng giá trị xuất khẩu.
Tuy nhiên, cùng với cơ hội đi kèm những thách thức rất lớn cho các ngành, doanh nghiệp khi áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng. Trong bối cảnh đó, phòng vệ thương mại (PVTM) là công cụ hữu hiệu để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp và các ngành sản xuất trong nước trước hành vi cạnh tranh không lành mạnh của hàng hóa nhập khẩu.
Mía đường là ngành có liên quan tới đời sống của nhiều người dân nên nhận được sự quan tâm sâu sắc của Chính phủ trong quá trình đàm phán hội nhập với lộ trình cắt giảm thuế quan dài nhất. Đây cũng là ngành cho thấy tác động hiệu quả, tích cực của biện pháp PVTM khi được sử dụng hợp lý, phù hợp với thông lệ và cam kết quốc tế.
Theo ông Nguyễn Văn Lộc - Tổng Thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam, Việt Nam bắt đầu thực thi cam kết Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) đối với đường từ thời điểm ngày 01/01/2020 và ngay sau khi chúng ta bắt đầu thực thi hiệp định bắt đầu từ tháng 02/2020 đã có một lượng đường nhập khẩu rất lớn tràn vào Việt Nam.
Lượng đường này gấp đôi lượng đường trong nước sản xuất vào vụ ép năm 19/20, lượng thì lớn mà giá rất rẻ, giá đường chỉ xấp xỉ giá các nhà máy mua mía. Với lượng lớn, giá rẻ như thế thì lượng đường nhập khẩu này hoàn toàn làm chủ thị trường, khiến giá đường trong nước xuống rất thấp.
Đường không bán được, chuỗi sản xuất nhà máy - nông dân đứt, nhà máy không có tiền trả cho nông dân, nông dân buộc phải giảm trồng mía, chuyển trồng cây trồng khác dẫn đến diện tích mía thu hẹp, nhà máy đóng cửa, ngành mía đường Việt Nam đứng trước nguy cơ “xóa sổ”.
Ông Nguyễn Hồng Minh, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Mía đường Sơn Dương - thành viên Tổng Công ty Mía đường I cho biết: Từ năm 2018 đến năm 2020, công ty gặp rất nhiều khó khăn. Nguyên nhân chính là đường nhập vào Việt Nam rất nhiều và giá rẻ dẫn đến giá đường trong nước giảm xuống, đường sản xuất ra không tiêu thụ được dẫn đến công ty gặp nhiều khó khăn về tài chính, không có tiền để trả tiền mía cho nông dân, tiền vận chuyển, tiền lương công nhân lao động và tiền trả nợ ngân hàng, trả nợ thuế...
Ông Võ Văn Út - đại diện các hộ nông dân trồng mía tỉnh Phú Yên cho biết, thời gian qua do phải cạnh tranh với đường nhập khẩu giá rẻ nhập từ Thái Lan vào Việt Nam, đường của các nhà máy trong nước hầu như không bán được hoặc phải bán với giá rẻ nên thu mua cây mía với bà con nông dân với giá thấp hơn. Khó khăn đầu ra của nhà máy đã tác động trực tiếp đến người nông dân trồng mía khi giá thu mua mía của các nhà máy buộc phải giảm thấp, thu nhập của nông dân không được đảm bảo. Việc đầu tư phân bón chăm sóc cây mía của bà con phải giảm bớt dẫn đến năng suất và diện tích trồng mía giảm.
Từ khi thực thi cam kết của ATIGA, đường nhập khẩu từ Thái Lan với khối lượng lớn và giá rẻ đã gây ảnh hưởng đến ngành sản xuất trong nước. Theo thống kê của Hiệp hội mía đường Việt Nam, trước khi ngành đường thực thi ATIGA, Việt Nam có 41 nhà máy sản xuất đường. Đến năm 2020 chỉ có 30 nhà máy còn hoạt động, 11 nhà máy đã buộc phải đóng cửa.
Trong 30 nhà máy đang hoạt động, 17 nhà máy bị thua lỗ. Khoảng 3.300 người lao động đã bị mất việc làm và 93.225 hộ nông dân bị ảnh hưởng do khó khăn của ngành sản xuất đường trong nước. Diện tích trồng mía bị thu hẹp đáng kể do thu nhập từ cây mía không đảm bảo cuộc sống của người nông dân. Có những dấu hiệu cho thấy đường Thái Lan bán với giá rất rẻ do bán phá giá và nhận được trợ cấp từ Chính phủ Thái Lan.
Trước tình hình đó, 06 nhà máy đường với đại diện là Hiệp hội mía đường Việt Nam đã nộp Hồ sơ yêu cầu áp dụng biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với sản phẩm đường mía xuất xứ từ Thái Lan.
Sau quá trình điều tra kỹ lưỡng, ngày 15 tháng 6 năm 2021, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 1578/QĐ-BCT, áp dụng mức thuế PVTM là 47,64% đối với một số sản phẩm đường mía có xuất xứ từ Thái Lan nhập khẩu vào Việt Nam.
Do bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại, lượng đường nhập khẩu Thái Lan từ tháng 3/2021 giảm tới 75%. Điều này làm giảm tác động cạnh tranh không bình đẳng của đường Thái Lan đối ngành sản xuất trong nước, từ đó giúp giá đường sản xuất trong nước tăng lên, giá thu mua mía của nông dân cũng tăng thêm từ 100.000 đến 200.000 đồng/tấn. Đây được ví như biện pháp hiệu quả giúp “hồi sức” cho ngành mía đường nước ta, từng bước phục hồi vùng nguyên liệu của người nông dân và các doanh nghiệp sản xuất mía đường, đồng thời giảm áp lực cho các doanh nghiệp mía đường trong nước.
Ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại: PVTM đảm bảo môi trường cạnh tranh công bằng
Trong bối cảnh tự do hóa và toàn cầu hóa như hiện nay, các cam kết cắt giảm thuế của các quốc gia ngày càng giảm xuống, đặc biệt khi Việt Nam và một số nước tham gia các FTA, thuế nhập khẩu nhiều mặt hàng thậm chí còn được xóa bỏ hoàn toàn. Điều đó khiến mức độ cạnh tranh giữa hàng nhập khẩu với hàng hóa sản xuất trong nước ngày một tăng lên.
Chúng ta cần nhận thức và ủng hộ những hành vi cạnh tranh lành mạnh, công bằng giữa hàng nhập khẩu với hàng hóa sản xuất trong nước, làm sao để sử dụng tốt nhất các nguồn lực của quốc gia. Tuy nhiên có một số trường hợp hàng hóa nhập khẩu có hành vi cạnh tranh không công bằng, gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước. Khi đó những chính sách thuế nhập khẩu truyền thống sẽ khó điều chỉnh do bị ràng buộc bởi các cam kết cắt giảm thuế và các cam kết tự do hóa thương mại khi tham gia hội nhập.
Với những trường hợp này, Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) đã cho phép các quốc gia thành viên được sử dụng công cụ PVTM để đưa ra các biện pháp ngăn ngừa những hành vi cạnh tranh không lành mạnh, để đảm bảo cho hàng hóa nhập khẩu và hàng hóa sản xuất trong nước được cạnh tranh trong sân chơi bình đẳng.
Những biện pháp này bao gồm chống bán phá giá, chống trợ cấp và biện pháp tự vệ, được thực hiện thông qua quy trình điều tra và kết quả là nước nhập khẩu có thể có quyền áp dụng mức thuế suất cao hơn nhằm đảm bảo cho hàng hóa nhập khẩu phản ánh đúng mức giá thực tế của hàng hóa đó và có sự cạnh tranh công bằng với hàng hóa sản xuất trong nước.
Vì vậy, ý nghĩa của biện pháp PVTM đối với một quốc gia, trong đó có Việt Nam là nhằm đảm bảo cho hàng hóa sản xuất trong nước có được sự cạnh tranh công bằng, lành mạnh đối với hàng hóa nhập khẩu và trên cơ sở đó thúc đẩy sự phát triển của ngành sản xuất trong nước cũng như bảo vệ được ngành sản xuất trong nước trước tác động không mong muốn từ bên ngoài.
Ông Nguyễn Văn Lộc – Tổng thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam: 3 tác động tích cực từ PVTM tới ngành mía đường
Biện pháp PVTM mà Bộ Công Thương vừa qua đã triển khai trong lĩnh vực mía đường, từ góc nhìn của ngành mía đường có 3 tác động đều rất tích cực.
Thứ nhất, khi áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại và trong mía đường là biện pháp điều tra, biện pháp chống bán phá giá, chống trợ cấp thì phải thực hiện điều tra. Việc thực hiện điều tra nhiều đối tượng, nhiều thành phần bởi một cơ quan độc lập mang đến kết quả có nhiều ý nghĩa, trong đó làm rõ, “minh oan” cho ngành mía đường về nhận định lâu nay là ngành mía đường trông chờ vào bảo hộ, không nâng cao năng lực cạnh tranh, năng suất thấp…
Tác động thứ hai là chặn đứng sự suy thoái của ngành mía đường. Ngay từ khi bắt đầu công bố điều tra vụ việc vào tháng 9/2020, đã có những tác động tích cực trong ngành với việc giá đường trong nước bắt đầu nâng dần lên. Hiệp hội cũng khuyến cáo các nhà máy nâng giá thu mua mía lên, ngăn chặn việc giảm diện tích trồng mía, chặn đà suy thoái của cả một ngành sản xuất.
Tác động tích cực thứ ba là sau khi chúng ta chính thức áp dụng biện pháp PVTM đối với sản phẩm đường xuất xứ Thái Lan nhập khẩu vào Việt Nam thì giá đường của Việt Nam bắt đầu tiệm cận giá đường của các nước trong khu vực. Riêng giá mía mà ngành mía đường Việt Nam đang thu mua cho nông dân Việt Nam đã bằng, thậm chí cao hơn giá mua mía của nông dân Indonesia, Philippines, Thái Lan được hưởng.
Ông Nguyễn Hồng Minh - Tổng giám đốc Công ty cổ phần Mía đường Sơn Dương: Doanh nghiệp phục hồi sản xuất và phát triển sau khi được bảo vệ từ biện pháp PVTM
Ngay từ cuối năm 2020, vào đầu niên vụ ép 2020/21 khi bắt đầu có thông tin khởi xướng điều tra chống bán phá giá chống trợ cấp đối với đường có xuất xứ Thái Lan, sức ép từ đường giá rẻ đã bắt đầu giảm bớt, giá đường trên thị trường đã có dấu hiệu cải thiện.
Khi giá đường tăng lên, sản lượng sản xuất ra được tiêu thụ tạo nguồn doanh thu, nguồn vốn để trang trải trong hoạt động sản xuất kinh doanh, từ đó giảm bớt những khó khăn cho công ty. Đến năm 2021 sau khi có kết luận điều tra chống bán phá giá chống trợ cấp và Bộ Công Thương có quyết định áp thuế chính thức đối với đường có xuất xứ Thái Lan, cùng với diễn biến giá đường tăng trên thị trường quốc tế, giá đường trong nước được nâng cao ổn định.
“Đây là thời gian để cho các công ty đường duy trì ổn định và phục hồi sản xuất. Từ đó Công ty Công ty có cơ sở thực hiện những chính sách đầu tư phát triển vùng nguyên liệu, tăng giá thu mua mía cho người dân, để làm sao để người dân yên tâm và phục hồi vùng nguyên liệu. Với tình hình thị trường ổn định như hiện nay, trong vòng 3-4 năm nữa chắc chắn các nhà máy đường sẽ phục hồi ổn định và phát triển”, ông Minh nhận định.
Ông Võ Văn Út - Đại diện nông dân trồng mía ở Phú Yên: Nông dân yên tâm trồng mía và thu nhập được cải thiện
Ngay từ đầu niên vụ 2020/21 khi bắt đầu có thông tin khởi xướng điều tra chống bán phá giá chống trợ cấp đối với đường có xuất xứ Thái Lan, nhà máy đã tăng giá mua mía của nông dân cao hơn 150.000 đồng/tấn mía so với vụ 2019/20, thu nhập của nông dân được cải thiện hơn hẳn.
Sau khi đã có kết luận điều tra chống bán phá giá chống trợ cấp và quyết định áp thuế chính thức đối với đường có xuất xứ Thái Lan, giá đường trong nước được nâng cao, nhà máy tiếp tục nâng giá mía niên vụ 2021/22 cao hơn 100.000 đồng/tấn mía so với vụ trước.
Nếu giá mía này được duy trì trong thời gian sắp đến, chắc chắn chúng tôi sẽ mở rộng diện tích trồng mía hơn nữa, giúp cho nông dân có thu nhập ổn định từ cây mía, ổn định đầu ra cho cây mía.
