TÓM TẮT:
Vận tải khách du lịch bằng đường thủy đóng vai trò quan trọng trong hệ thống giao thông du lịch của Việt Nam, đặc biệt tại các khu vực có mạng lưới sông ngòi dày đặc như đồng bằng sông Cửu Long, vịnh Hạ Long, sông Hồng và các tuyến ven biển. Tuy nhiên, công tác quản lý hoạt động này vẫn còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ, an toàn giao thông và môi trường du lịch. Bài viết này phân tích thực trạng quản lý hoạt động vận tải khách du lịch bằng đường thủy tại Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo an toàn và phát triển bền vững ngành vận tải du lịch đường thủy.
Từ khóa: tăng cường quản lý vận tải, giải pháp, du lịch đường thủy, khách du lịch, an toàn giao thông, phát triển bền vững.
1. Đặt vấn đề
Với hơn 2.360 con sông lớn nhỏ và đường bờ biển dài hơn 3.260 km, Việt Nam có lợi thế đặc biệt để phát triển vận tải khách du lịch bằng đường thủy. Các khu vực nổi bật như đồng bằng sông Cửu Long, vịnh Hạ Long, Sông Hồng, sông Đồng Nai và khu vực miền Trung đều có tiềm năng lớn trong khai thác du lịch đường thủy. Tuy nhiên, so với vận tải đường bộ và hàng không, vận tải khách du lịch đường thủy tại Việt Nam vẫn chưa phát huy hết tiềm năng, do những hạn chế về hạ tầng, quản lý an toàn, chất lượng dịch vụ và chính sách hỗ trợ.
Hiện nay, nhiều phương tiện vận tải khách du lịch bằng đường thủy vẫn chưa đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật và an toàn giao thông. Theo báo cáo "Đánh giá thực trạng và định hướng phát triển vận tải khách du lịch đường thủy năm 2023" của Cục Đường thủy nội địa Việt Nam, năm 2023, có đến 30% phương tiện chở khách du lịch chưa được kiểm định đầy đủ, đặc biệt là các tàu du lịch hoạt động trên sông và vịnh biển. Ngoài ra, công tác giám sát hoạt động vận tải du lịch vẫn còn lỏng lẻo, dẫn đến tình trạng phương tiện không phép, chở quá tải và không đảm bảo an toàn hoạt động phổ biến.
Để đảm bảo sự phát triển bền vững và nâng cao chất lượng dịch vụ vận tải du lịch đường thủy, việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp quản lý hiệu quả là rất cần thiết. Bài viết này nhằm phân tích thực trạng quản lý vận tải du lịch đường sông hiện nay, chỉ ra những thách thức và đưa ra các giải pháp phù hợp.
2. Thực trạng quản lý hoạt động vận tải khách du lịch bằng đường thủy tại Việt Nam
Vận tải khách du lịch bằng đường thủy tại Việt Nam có sự phát triển đáng kể trong những năm gần đây. Theo báo cáo "Tình hình phát triển du lịch đường thủy Việt Nam năm 2024" của Tổng cục Du lịch, lượng khách du lịch sử dụng phương tiện đường thủy đạt khoảng 5,8 triệu lượt, chiếm khoảng 14% tổng lượng khách du lịch nội địa, tăng 11,5% so với năm 2023. Riêng khu vực đồng bằng sông Cửu Long chiếm gần 52% số lượng khách du lịch đường thủy, do đặc điểm sông ngòi chằng chịt và hệ sinh thái đặc trưng.
Mặc dù có sự tăng trưởng, hoạt động vận tải khách du lịch đường thủy vẫn còn gặp nhiều hạn chế, cụ thể:
Thứ nhất là hệ thống hạ tầng chưa phát triển đồng bộ. Hiện nay, nhiều bến tàu du lịch còn tạm bợ, không đảm bảo tiêu chuẩn an toàn và tiện nghi cho du khách. Theo khảo sát "Đánh giá và định hướng phát triển giao thông đường thủy năm 2024" của Viện Quy hoạch giao thông vận tải, khoảng 42% bến tàu du lịch tại các địa phương có đầy đủ cơ sở hạ tầng như nhà chờ, bến đỗ an toàn và hệ thống kiểm soát an toàn phương tiện, tăng nhẹ so với 40% năm 2023.
Ngoài ra, nhiều tuyến đường thủy quan trọng chưa được nạo vét thường xuyên, gây khó khăn cho việc di chuyển và tăng nguy cơ tai nạn. Đặc biệt, tại các vùng sông ngòi như đồng bằng sông Cửu Long, việc bồi lắng lòng sông khiến nhiều tuyến du lịch bị gián đoạn trong mùa khô, làm giảm hiệu quả khai thác du lịch.
Thứ hai là chất lượng phương tiện chưa đảm bảo an toàn. Theo thống kê từ báo cáo "Kiểm định và quản lý an toàn phương tiện du lịch đường thủy năm 2024" của Cục Đăng kiểm Việt Nam, tính đến tháng 6/2024, có khoảng 1.600 tàu du lịch đang hoạt động, nhưng gần 22% trong số đó không đạt tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật. Dù tỷ lệ này đã giảm so với 25% năm 2023, tuy vậy vẫn còn nhiều phương tiện không được trang bị đầy đủ phao cứu sinh, hệ thống báo hiệu và kiểm soát khí thải, gây nguy hiểm cho hành khách và môi trường.
Đặc biệt, tại các điểm du lịch nổi tiếng như vịnh Hạ Long, sông Hồng và các tuyến du lịch ven biển miền Trung, tình trạng tàu du lịch hoạt động không có giấy phép, không tuân thủ quy trình an toàn vẫn diễn ra phổ biến. Trong năm 2024, Cục Đường thủy nội địa Việt Nam đã phát hiện hơn 180 trường hợp vi phạm liên quan đến hoạt động tàu du lịch không phép và chở quá số người quy định, giảm so với 200 trường hợp năm 2023 nhưng vẫn ở mức đáng lo ngại.
Thứ ba là vấn đề quản lý và giám sát hoạt động vận tải chưa chặt chẽ. Hệ thống giám sát hoạt động vận tải khách du lịch bằng đường thủy hiện nay vẫn còn nhiều lỗ hổng. Các quy định về cấp phép, kiểm tra an toàn và giám sát hoạt động tàu du lịch chưa được thực hiện đồng bộ tại các địa phương. Điều này dẫn đến tình trạng mỗi địa phương áp dụng các quy định khác nhau, gây khó khăn cho doanh nghiệp và làm giảm chất lượng dịch vụ.
Ngoài ra, các biện pháp xử phạt đối với hành vi vi phạm trong lĩnh vực vận tải khách du lịch đường thủy còn chưa nghiêm minh. Theo báo cáo "Thanh tra và kiểm soát hoạt động du lịch đường thủy năm 2024" của Thanh tra Giao thông Đường thủy, có khoảng 950 vụ vi phạm liên quan đến vận tải khách du lịch - giảm 5% so với năm 2023, nhưng chỉ khoảng 62% số vụ được xử lý triệt để.
Thứ tư là ảnh hưởng của biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường. Biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường đang là những yếu tố tác động mạnh đến hoạt động vận tải khách du lịch đường thủy. Tình trạng nước biển dâng, xâm nhập mặn và sạt lở bờ sông tại các khu vực như ở đồng bằng sông Cửu Long đã làm ảnh hưởng lớn đến các tuyến du lịch đường thủy. Theo nghiên cứu "Tác động của biến đổi khí hậu đối với giao thông đường thủy Việt Nam năm 2024" của Viện Khoa học Môi trường và Biến đổi Khí hậu, hơn 32% tuyến du lịch đường thủy tại đồng bằng sông Cửu Long có nguy cơ bị ảnh hưởng nghiêm trọng do sạt lở và biến đổi dòng chảy, tăng 2% so với năm 2023.
Bên cạnh đó, tình trạng ô nhiễm nước sông tại nhiều khu vực du lịch như sông Hồng, sông Sài Gòn và các vịnh biển làm giảm đáng kể sức hút của loại hình du lịch này. Việc sử dụng nhiên liệu kém chất lượng, xả thải không kiểm soát từ tàu thuyền du lịch cũng là nguyên nhân gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái nước. Theo khảo sát "Chất lượng nước và tác động đến du lịch đường thủy năm 2024" của Viện Môi trường và Phát triển bền vững, có tới 68% du khách đánh giá chất lượng nước sông tại các điểm du lịch không đạt tiêu chuẩn, tăng 65% so với năm 2023, làm giảm đáng kể sự hài lòng của du khách và ảnh hưởng trực tiếp đến doanh thu du lịch đường thủy.
Tóm lại, mặc dù ngành Vận tải khách du lịch đường thủy Việt Nam đang trên đà phát triển, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về hạ tầng, chất lượng phương tiện, công tác quản lý và giám sát, cũng như tác động từ môi trường và biến đổi khí hậu. Để phát triển bền vững, cần có các giải pháp đồng bộ trong việc nâng cấp hạ tầng, cải thiện chất lượng dịch vụ và quản lý chặt chẽ hoạt động vận tải du lịch đường thủy.
3. Giải pháp tăng cường quản lý hoạt động vận tải khách du lịch bằng đường thủy
Để phát triển bền vững và nâng cao hiệu quả quản lý vận tải khách du lịch bằng đường thủy tại Việt Nam, cần có những giải pháp đồng bộ từ chính sách quản lý, nâng cấp hạ tầng, cải thiện chất lượng dịch vụ đến bảo vệ môi trường và ứng dụng công nghệ.
Trước hết, nâng cao hệ thống quy hoạch và chính sách quản lý là yếu tố then chốt. Chính phủ cần xây dựng khung pháp lý hoàn chỉnh, đồng bộ trên cả nước, đảm bảo tính nhất quán giữa các địa phương trong việc cấp phép, kiểm tra và giám sát hoạt động vận tải khách du lịch đường thủy. Theo báo cáo "Định hướng phát triển vận tải du lịch đường thủy Việt Nam năm 2024" của Bộ Giao thông Vận tải. Hiện , vẫn còn nhiều khoảng trống trong các quy định pháp lý về kiểm tra an toàn phương tiện và bảo vệ quyền lợi hành khách. Vì vậy, việc sửa đổi và bổ sung các văn bản pháp luật, đồng thời thiết lập chế tài nghiêm khắc đối với các trường hợp vi phạm là điều cần thiết.
Đầu tư nâng cấp hạ tầng cũng là giải pháp quan trọng để phát triển vận tải du lịch đường thủy. Hiện tại, nhiều bến tàu du lịch chưa đáp ứng tiêu chuẩn an toàn và dịch vụ, cần được nâng cấp và mở rộng để đảm bảo khả năng phục vụ du khách tốt hơn. Theo báo cáo "Quy hoạch phát triển giao thông đường thủy nội địa 2024" của Cục Đường thủy nội địa Việt Nam, tỷ lệ bến tàu đạt tiêu chuẩn mới chỉ chiếm 42%, tăng nhẹ so với năm trước nhưng vẫn chưa đáp ứng nhu cầu phát triển du lịch. Vì vậy, cần có các dự án nâng cấp bến cảng, hệ thống luồng lạch và đầu tư vào phương tiện hiện đại, an toàn hơn.
Bên cạnh đó, cải thiện chất lượng phương tiện vận tải là một yêu cầu cấp thiết. Các tàu du lịch cần được trang bị hệ thống an toàn đầy đủ như áo phao, thiết bị cứu hộ, hệ thống báo hiệu và kiểm soát khí thải. Theo thống kê "Báo cáo kiểm định phương tiện du lịch đường thủy 2024" của Cục Đăng kiểm Việt Nam, có khoảng 22% tàu du lịch chưa đạt tiêu chuẩn kỹ thuật, cần được kiểm định và nâng cấp kịp thời. Vì vậy, Chính phủ cũng cần ban hành quy định bắt buộc về kiểm định định kỳ và xử phạt nghiêm khắc đối với các trường hợp vi phạm tiêu chuẩn an toàn.
Ứng dụng công nghệ trong quản lý và giám sát là một trong những giải pháp tiên tiến giúp nâng cao hiệu quả quản lý vận tải khách du lịch đường thủy. Hệ thống giám sát GPS cần được triển khai rộng rãi trên tất cả các tàu du lịch nhằm kiểm soát tốc độ, lộ trình và phát hiện kịp thời các vi phạm. Theo báo cáo "Ứng dụng công nghệ trong quản lý giao thông đường thủy 2024" của Bộ Giao thông Vận tải, hiện chỉ có 60% tàu du lịch được trang bị hệ thống giám sát hành trình, điều này khiến công tác kiểm soát còn nhiều hạn chế. Vì vậy, việc tích hợp hệ thống cảnh báo tự động và giám sát từ xa sẽ giúp tăng cường an toàn và minh bạch trong hoạt động vận tải du lịch.
Ngoài ra, bảo vệ môi trường và phát triển du lịch bền vững là yếu tố không thể thiếu. Ô nhiễm nước sông đang là vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến trải nghiệm du khách và hệ sinh thái. Theo khảo sát "Tác động của ô nhiễm đến du lịch đường thủy năm 2024" của Viện Môi trường và Phát triển bền vững, 68% du khách đánh giá chất lượng nước tại các điểm du lịch đường thủy không đạt tiêu chuẩn. Để giải quyết vấn đề này, cần có các biện pháp kiểm soát chất lượng nước, yêu cầu tàu thuyền sử dụng nhiên liệu sạch và hạn chế xả thải ra môi trường.
Cuối cùng, tăng cường công tác đào tạo và nâng cao nhận thức là giải pháp quan trọng để đảm bảo chất lượng dịch vụ và an toàn cho du khách. Các doanh nghiệp cần có chương trình đào tạo bắt buộc cho thuyền viên và nhân viên phục vụ, trang bị kiến thức về an toàn giao thông, dịch vụ du lịch và ứng phó với các tình huống khẩn cấp. Theo báo cáo "Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch đường thủy năm 2024" của Hiệp hội Du lịch Việt Nam, có khoảng 40% nhân viên làm việc trong lĩnh vực vận tải khách du lịch đường thủy chưa qua đào tạo bài bản. Việc tổ chức các khóa đào tạo định kỳ sẽ giúp nâng cao chất lượng dịch vụ và đảm bảo sự hài lòng của du khách.
4. Kết luận
Để tăng cường quản lý vận tải khách du lịch đường thủy tại Việt Nam, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng. Việc nâng cao hệ thống quản lý, đầu tư vào hạ tầng, cải thiện chất lượng phương tiện, ứng dụng công nghệ, bảo vệ môi trường và đào tạo nhân lực sẽ giúp vận tải du lịch đường thủy của Việt Nam phát triển bền vững, an toàn và hiệu quả hơn.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
- Cục Đường thủy nội địa Việt Nam (2023), Báo cáo "Đánh giá thực trạng và định hướng phát triển vận tải khách du lịch đường thủy năm 2023".
- Tổng cục Du lịch (2024), Báo cáo "Tình hình phát triển du lịch đường thủy Việt Nam năm 2024".
- Viện Quy hoạch giao thông vận tải (2024), Khảo sát "Đánh giá và định hướng phát triển giao thông đường thủy năm 2024".
- Cục Đăng kiểm Việt Nam (2024), Báo cáo "Kiểm định và quản lý an toàn phương tiện du lịch đường thủy năm 2024".
- Thanh tra Giao thông Đường thủy (2024), Báo cáo "Thanh tra và kiểm soát hoạt động du lịch đường thủy năm 2024".
- Viện Khoa học Môi trường và Biến đổi Khí hậu (2024), Nghiên cứu "Tác động của biến đổi khí hậu đối với giao thông đường thủy Việt Nam năm 2024".
- Viện Môi trường và Phát triển bền vững (2024), Khảo sát "Chất lượng nước và tác động đến du lịch đường thủy năm 2024".
- Bộ Giao thông Vận tải (2024), Báo cáo "Định hướng phát triển vận tải du lịch đường thủy Việt Nam năm 2024".
- Cục Đường thủy nội địa Việt Nam (2024), Báo cáo "Quy hoạch phát triển giao thông đường thủy nội địa 2024".
- Bộ Giao thông Vận tải (2024), Báo cáo "Ứng dụng công nghệ trong quản lý giao thông đường thủy 2024".
- Hiệp hội Du lịch Việt Nam (2024), Báo cáo "Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực du lịch đường thủy năm 2024".
Enhancing the management of waterway tourist transport in Vietnam
Pham Thi Thu Ha
Faculty of Tourism and Hospitality, University of Economics - Technology for Industries
Abstract:
Waterway passenger transport is a vital component of Vietnam's tourism infrastructure, particularly in regions with extensive river networks such as the Mekong Delta, Ha Long Bay, the Red River, and coastal routes. However, inefficiencies in management have led to challenges affecting service quality, traffic safety, and the overall tourism experience. This study examines the current state of waterway passenger transport management in Vietnam, identifies key shortcomings, and proposes strategic solutions to enhance efficiency, improve safety standards, and promote the sustainable development of the waterway tourism industry.
Keywords: strengthening transport management, solutions, waterway tourism, tourists, traffic safety, sustainable development.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 6 tháng 2 năm 2025]
