Làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu (Nghệ An) đang ngày càng phát triển, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho đồng bào Thái nơi đây. Bằng óc sáng tạo, đôi bàn tay khéo léo, sự tỉ mỉ, bà con đã làm ra những sản phẩm thổ cẩm Hoa Tiến đặc trưng, vừa tinh tế vừa phù hợp với nhu cầu của thị trường.
Nằm ở phía Tây tỉnh Nghệ An. Hoa Tiến là bản người Thái cổ có đến 98% đồng bào dân tộc Thái sinh sống. Nghề dệt thổ cẩm nơi đây đã có hàng trăm năm lịch sử, mang trong mình những giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái.
Người Thái xem thổ cẩm là những vật phẩm không thể thiếu trong cuộc sống thường ngày, đặc biệt trong những ngày lễ, ngày hội của bản làng hay trong ngày vui của đôi lứa. Các cô gái Thái đều được mẹ truyền cho nghề dệt vải.
Từ những khung cửi giản dị làm bằng tre, nứa, người phụ nữ Thái đã tạo nên những sản phẩm thổ cẩm mang đậm bản sắc dân tộc. Mỗi tấm vải là kết quả của sự khéo léo và cảm nhận tinh tế - bởi sản phẩm được dệt hoàn toàn bằng tay, đòi hỏi sự điều chỉnh linh hoạt về độ chặt, độ mềm, sao cho sản phẩm vừa bền chắc, vừa mềm mại, sinh động.
Những sản phẩm thổ cẩm thủ công, đủ hoa văn, mang đậm sắc màu đã như một phần không thể tách rời trong cuộc sống thường ngày của bà con, của lịch sử lâu đời ở vùng đất nơi non cao.
Mỗi tấm thổ cẩm đều bắt đầu từ trồng bông, nuôi tằm, kéo sợi cho đến nhuộn màu, thêu thùa. Nguyên liệu sợi và bông được những bà con Hoa Tiến sản xuất tại địa phương bằng việc tự trồng dâu nuôi tằm, trồng bông. Sau khi có sợi, họ sẽ dệt thành vải rồi tạo hoa văn, màu sắc theo sở thích.
Điều đặc biệt làm nên sức hấp dẫn của các sản phẩm dệt thổ cẩm Hoa Tiến chính là nghệ thuật nhuộm màu độc đáo. Tất cả các sợi vải đều được nhuộm bằng cây cỏ thiên nhiên. Để tạo ra được những gam màu đẹp và bền, người phụ nữ Thái ở Hoa Tiến hái những lá cây cỏ như cà phê, cỏ mực... rồi đem rửa sạch cắt nhỏ, nấu sôi lên để nước màu ra.
Với cách thức pha chế, tỷ lệ khác nhau, người Thái nơi đây đã cho ra các màu sắc tươi tắn như đỏ tím, xanh rêu, màu vàng cam, xanh nõn chuối, xanh lá cây... Đến nay, Hoa Tiến đã chế được 52 màu để nhuộm cho nhiều chất liệu (vải tằm thô, lụa, vải bông, vải linen). Chính sự độc đáo này đã nâng tầm giá trị của những sản phẩm thổ cẩm.
Ở Hoa Tiến, người Thái không chỉ dệt các loại vải thô, vải sọc, vải ô vuông đơn giản mà còn kết hợp thêu hoa văn. Các sản phẩm thổ cẩm như váy, áo thái, khăn piêu đều sử dụng các kỹ thuật dệt độc đáo như dệt kết hoa văn trên khung; dệt ikat; dệt thảm… Hoa văn được thêu qua các thao tác cài, đan trực tiếp trên khung dệt, tạo nên những sản phẩm đẹp mắt và đầy tinh xảo.
Sản phẩm dệt thổ cẩm Hoa Tiến chủ yếu là các loại khăn, váy và tấm treo. Trung bình mỗi chiếc khăn bán ra ngoài thị trường có giá từ 100.000 - 300.000 đồng/chiếc và tấm treo khoảng 500.000 đồng - 1 triệu đồng tùy theo sự lựa chọn của khách hàng. Để làm ra một sản phẩm dệt thổ cẩm hoàn thiện, người phụ nữ Thái cần khoảng 3 ngày, đối với những sản phẩm tinh tế, kỳ công thì cần thời gian lâu hơn (10 ngày trở lên).
Năm 2009, Hoa Tiến đã được UBND tỉnh Nghệ An công nhận là “Làng nghề dệt thổ cẩm”. Thổ cẩm không chỉ là nghề mà còn là di sản văn hóa sống động của người Thái nơi đây.
Đại diện UBND xã Châu Tiến, chia sẻ: "Chúng tôi rất tự hào khi những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc vẫn được đồng bào duy trì và gìn giữ qua nhiều thế hệ. Chính quyền địa phương luôn chú trọng công tác tuyên truyền và vận động người dân tiếp tục bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa quý báu này."
Trên chất liệu mềm, mát, mượt của những sản phẩm thổ cẩm, không khó nhận ra màu xanh của cây rừng, màu hồng, màu đỏ của những cánh hoa rừng, màu vàng rực rỡ của ánh nắng mặt trời... ở từng khuôn vải. Mỗi hoa văn, mỗi gam màu đều mang trong mình một câu chuyện riêng.
Với mong muốn lưu giữ và phát triển bản sắc văn hóa truyền thống của người Thái, đồng thời, góp phần tăng thu nhập cho những người phụ nữ nơi đây, năm 2010 bà Sầm Thị Bích đã thành lập HTX làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến.
Ban đầu thành viên HTX chỉ là những hộ gia đình sản xuất nhỏ lẻ, thị trường chủ yếu là trong dân cư và không ổn định. Sau này, nhờ sự hỗ trợ của chính quyền địa phường, các hộ dân đã liên kết với nhau thành chuỗi để hỗ trợ sản xuất và tiêu thụ.
Các hộ dân tham gia HTX được trang bị kiến thức qua các buổi tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật trồng dâu, thu hoạch và nhuộm tự nhiên, giúp cải thiện năng suất và chất lượng sản phẩm. Đặc biệt, HTX đã đầu tư vào máy móc hiện đại và chuyển giao công nghệ nhuộm tiên tiến cho các thành viên, giúp sản phẩm thổ cẩm giữ được độ bền màu, vừa thân thiện với môi trường, vừa an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng.
Không dừng lại ở việc cải tiến quy trình sản xuất, HTX Hoa Tiến còn không ngừng sáng tạo và phát triển các mẫu mã mới, phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại. HTX cũng tích cực tham gia các hội chợ thủ công mỹ nghệ. Điều này mở ra cơ hội kết nối với nhiều đối tác, doanh nghiệp trong và ngoài nước, giúp mở rộng đầu ra và nâng cao giá trị thương mại cho sản phẩm.
Đến nay, HTX Hoa Tiến đã xây dựng thành công được một chuỗi giá trị bền vững, thu hút sự quan tâm và hỗ trợ từ nhiều doanh nghiệp, tổ chức trong và ngoài nước Những tháng gần Tết Nguyên năm 2024, mỗi tháng HTX xuất được hàng trăm chiếc khăn cho khách hàng châu Âu. Ở lễ hội Hang Bua, Thẩm Ồm... những sản phẩm này đã trở thành món quà lưu niệm hấp dẫn, được khách du lịch ưa chuộng. Hiện nay, các sản phẩm của HTX không chỉ được bán ra thị trường trong nước, mà còn mở rộng ra thị trường quốc tế, nhất là tại một số nước như Lào, Đức, Pháp, Australia...
Chị Lô Thị Luân, một người dân bản Hoa Tiến chia sẻ, từ khi tham gia HTX, phụ nữ trong bản đã có thêm việc làm và thu nhập trong thời gian nông nhàn. Mỗi tháng, gia đình chị có thể kiếm từ 2 - 3 triệu đồng từ nghề dệt, tùy thời gian và công sức dành cho công việc này.
Hiện, HTX đã thu hút 150 xã viên cùng hơn 50 hộ dân gắn bó với nghề trồng dâu, nuôi tằm. Không chỉ gìn giữ văn hóa truyền thống, nghề dệt nơi đây còn mang lại nguồn thu nhập ổn định, góp phần đáng kể trong công cuộc xóa đói giảm nghèo cho bản làng.
Năm 2019, HTX Làng nghề Thổ cẩm Hoa Tiến có 3 sản phẩm gồm (khăn, chân váy, khăn trải bàn) đạt chuẩn OCOP 4 sao.
Từ HTX Làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến, nghệ nhân trẻ dân tộc Thái Sầm Thị Tình đã gìn giữ và nâng tầm, đưa sản phẩm có mặt trong nước và trên thế giới, góp phần lan toả bản sắc văn hóa riêng của dân tộc Thái ra cộng đồng và tạo sinh kế cho lao động nữ tại địa phương.
Tiếp nối niềm đam mê của mẹ là nghệ nhân Sầm Thị Bích, nghệ nhân Sầm Thị Tình (phụ trách mảng kinh doanh và marketing tại HTX Làng nghề thổ cẩm Hoa Tiến) đã dành nhiều tâm sức để nâng cao giá trị thổ cẩm thông qua việc mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường.
Nhận thấy sự phát triển của mạng xã hội, chị Tình mạnh dạn quảng bá các sản phẩm trên các nền tảng Facebook, Zalo, Tiktok, các sàn thương mại điện tử… Mỗi lần nhuộm vải hay thêu dệt, chị đều tranh thủ livestream để giới thiệu sản phẩm thổ cẩm của địa phương. Đây được xem là bước đột phá mới trong việc đưa sản phẩm thổ cẩm tiếp cận gần hơn với khách hàng, sức tiêu thụ của sản phẩm cũng dần dần tăng lên so với thời điểm chưa áp dụng phương thức bán hàng mới.
Đặc biệt, khi có các hội chợ kết nối cung cầu, các triển lãm về thổ cẩm, trang phục đồng bào các dân tộc, chị Tình đều chủ động xin tham gia, đưa các sản phẩm của thổ cẩm Hoa Tiến giới thiệu tại những buổi triển lãm ở nước ngoài. Những sản phẩm độc đáo đã thuyết phục được khách hàng khó tính là một nhà thiết kế người Úc, chuyên tìm sản phẩm thổ cẩm của Việt Nam để thiết kế cho những bộ trang phục hiện đại tìm đến hợp tác xã để đặt mua hàng.
Năm 2015, chị Tình mở cửa hàng thổ cẩm tại Hà Nội, với tên giao dịch tiếng Anh là "Hoa Tien Brocade". Đây là bước quan trọng trong quá trình khởi nghiệp với mục tiêu quảng bá các sản phẩm của bà con quê nhà, tìm đầu ra cho sản phẩm truyền thống quê hương, giúp bà con có thêm thu nhập. Ngoài ra, chị Tình còn liên kết với các hợp tác xã thổ cẩm ở nhiều địa phương khác, giúp thương hiệu thổ cẩm Hoa Tiến vươn xa hơn. Mỗi năm, có hàng nghìn sản phẩm đã được bán ra thị trường trong nước và quốc tế.
Chị cũng kết nối với các nhà thiết kế thời trang bền vững, các kiến trúc sư để ứng dụng những sản phẩm của Hoa Tiến Brocade. Hiện nay, các sản phẩm thổ cẩm mang thương hiệu Hoa Tien Brocade đã có mặt ở nhiều thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hạ Long… và được bán ở các nước như Pháp, Đức, Nhật, Lào… Thu nhập bình quân của các chị em trong HTX từ 2,5 đến 3,5 triệu đồng/tháng. Doanh thu ước tính cả năm của HTX khoảng 600 triệu đồng”, chị Sầm Thị Tình cho biết.
Hoa Tiến Brocade do chị Tình điều hành có hơn 20 thành viên cùng tham gia vào sản xuất thổ cẩm và tạo công ăn việc làm thường xuyên cũng như lao động thời vụ cho nhiều phụ nữ tại địa phương. Tại đây, tất cả các sản phẩm đều có những nét đặc trưng riêng, không có sản phẩm nào giống nhau 100%.
Không chỉ dừng lại ở thị trường trong nước, tháng 9/2022, chị Sầm Thị Tình đăng ký tham gia trưng bày một gian hàng giới thiệu sản phẩm thổ cẩm bên lề Hội thảo nghề dệt may truyền thống các nước ASEAN (TTAS), do nước chủ nhà Malaysia đăng cai, tổ chức tại thủ đô Putrajaya. Cũng từ đây, các sản phẩm thổ cẩm Hoa Tiến đã bắt đầu xuất ngoại tới nhiều nơi hơn trên thế giới.
