Từ sự đảo lộn…
Giá trị dân tộc là một khái niệm khó đo lường, và chỉ hiển hiện rõ nét khi toàn dân tộc phải ứng phó với tình huống khẩn cấp như chiến tranh, thiên tai hay dịch bệnh. Đại dịch Covid-19, cuộc xung đột giữa Nga - Ucraina, giữa Israel và Hamas và đang làm đảo lộn trái đất chúng ta. Đảo lộn thương mại, đảo lộn sản xuất, đảo lộn cảm xúc và đảo lộn mọi toan tính của mỗi doanh nghiệp, mỗi cá nhân.
Khi tôi gõ những dòng chữ này, chưa có bất kỳ ai khẳng định thời điểm kết thúc của những biến động trên khắp hành tinh chúng ta; mọi thứ đều bất định. Chỉ có một điều chắc chắn: Sau những biến động nói trên, nhiều điều sẽ không quay trở lại như trước nữa, như cách nhìn, cách hành xử của chúng ta trong thế giới này.
Sau cuộc khủng hoảng tài chính Đông Á 1997-1998, người ta nhận thức rõ ràng rằng, phải có một hệ thống tài chính - ngân hàng vững mạnh. Nhận thức này đưa tới những thỏa thuận phát triển một hệ thống phòng ngừa khủng hoảng tái diễn, điển hình như Sáng kiến Chiang Mai.
Sau cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu 2007-2008, giới quan sát đưa ra kết luận là bất kể những quốc gia, dù lớn hay nhỏ, đều không nên trông chờ vào xuất khẩu mà phải dần chuyển đổi, đẩy mạnh tiêu thụ nội địa, hướng tới một nền kinh tế linh hoạt.
Đại dịch Covid-19, cuộc xung đột giữa Nga - Ucraina, giữa Israel và Hamas sẽ kéo theo sự khủng hoảng kinh tế, hiện được đánh giá là gây nên cơn địa chấn lớn hơn so với 2 cuộc khủng hoảng 1997-1998 và 2007-2008. Hai cuộc khủng hoảng nói trên không tác động đến vận tải hàng không; cũng không có chuyện đóng cửa biên giới, hay phong tỏa, cách ly.
Hệ lụy của nó tất nhiên lớn hơn rất nhiều. Chỉ bằng quan sát thông thường cũng thấy, những biến động trên thế giới từ năm 2020 đến nay đang tác động đến cả những khu vực kinh tế phi chính thức, mà 2 cuộc khủng hoảng trước đây không chạm tới, như tạm dừng kinh doanh nhà hàng, quán bia, CLB bida, phòng tập thể hình, cơ sở làm đẹp…
… đến khơi dậy giá trị dân tộc
Ở 2 cuộc khủng hoảng trước, để giải quyết những thách thức ở quy mô toàn cầu, người ta nói nhiều đến những mô hình, những xu hướng, những giải pháp. Còn với đại dịch, các cuộc xung đột địa chính trị đang kéo theo cuộc khủng hoảng kinh tế sắp tới, lần đầu tiên người ta đề cập đến giá trị dân tộc khi nói đến khả năng ứng phó với tình trạng khẩn cấp toàn cầu.
Những lúc bình thường, nếu được hỏi: Giá trị dân tộc Việt Nam là gì? Chắc hẳn nhiều người lúng túng. Nhưng khi đối mặt với tình huống nguy cấp như đại dịch Covid-19, hệ trị của dân tộc Việt, tích cực lẫn tiêu cực đều “bung” ra, hiện diện đầy đủ.
Đại dịch phơi ra tính kỷ luật lỏng lẻo của người Việt. Thời điểm ngày 25/3/2020, khi Hà Nội đã có 42 ca nhiễm Covid-19 và trên địa bàn có những ổ dịch bệnh rất phức tạp thì vẫn có những người không đeo khẩu trang, vẫn còn tụ tập đông người, cúng lễ mùng 1 âm lịch.
Đại dịch phơi ra tính mê tín của người Việt. Những “đồng cô, thánh cậu”, những “thần y, thánh dược” nổ ầm ầm trên mạng về khả năng siêu phàm chống virus corona. Đại dịch cũng phơi ra tính ham vui của “anh Hai Sài Gòn” với 8 ca dương tính tại quán nhậu Buddha.
Nhưng bao trùm lên tất cả, là năng lượng tích cực của hệ giá trị Việt. Hơn 11.000 cán bộ, chiến sỹ ngủ bạt, ngủ lều để nhường chăn, gối, giường, đệm cho những người bị cách ly; gần 300 bác sĩ, y tá về hưu tại Hà Nội đăng ký trở lại bệnh viện tham gia phòng, chống dịch dù biết rằng đang ở trong độ tuổi nhạy cảm đối với dịch bệnh Covid-19; nhiều khách sạn tư nhân đề nghị cung cấp miễn phí toàn bộ tiền phòng, tiền ăn cho những người nước ngoài bị cách ly.
Bà mẹ Việt Nam anh hùng Lê Thị Chi 91 tuổi ở Đà Nẵng rút 5 triệu đồng từ những đồng tiền con, cháu biếu vào những dịp lễ tết để ủng hộ chống dịch; Phụ nữ phường Bình Hưng Hòa A may tặng 5.000 khẩu trang cho 300 phòng trọ ở Quận Tân Bình, TP.Chí Minh…
Những năng lượng tích cực của hệ giá trị Việt không phải là thứ duy nhất giải quyết tất cả vấn đề liên quan đến dịch bệnh, nhưng một quốc gia biết tận dụng tối đa các nguồn lực từ những giá trị dân tộc mình thì dường như nhanh chóng hơn trong việc tìm được cách ứng phó. Bộ Công Thương được đánh giá là Bộ đi đầu thực hiện “mục tiêu kép” phòng, chống, khống chế dịch bệnh và hỗ trợ sản xuất kinh doanh. Ngày 28/1/2020, tức ngày mùng 4 Tết, Bộ đã có công văn hỏa tốc gửi Sở Công Thương các tỉnh biên giới phía Bắc cảnh báo Trung Quốc phong tỏa Vũ Hán có thể ảnh hưởng tới tốc độ thông quan hàng hóa giữa hai nước. Tiếp đến là hàng loạt công văn gửi Sở Công Thương cả nước, các doanh nghiệp bán lẻ, các doanh nghiệp sản xuất vật tư y tế, yêu cầu đánh giá nguồn hàng, lên kịch bản cung ứng trong các cấp độ dịch bệnh.
Sự chuẩn bị lớp lang với từng kịch bản, theo đúng phương châm tại chỗ đã hỗ trợ đắc lực khi dịch bệnh xuất hiện ở nhiều nơi nhưng các địa phương vẫn đảm bảo cung ứng những hàng hóa thiết yếu và trang bị y tế, ngay cả khi phong tỏa 11 nghìn người dân xã Sơn Lôi từ 13/2 đến 4/3. Hay trong tình huống Hà Nội thông báo ca đầu tiên dương tính với virus SARS-CoV-2 vào đêm 6/3, dẫn đến người dân đổ xô mua hàng tích trữ ngày 7/3, đã nhanh chóng chấm dứt vào ngày 8/3.
Hai diễn biến trên cho thấy sự chỉ đạo thông suốt từ Bộ Công Thương tới các Sở Công Thương và doanh nghiệp phân phối. Sự “thông suốt” này là biểu hiện của tận dụng năng lượng tích cực từ hệ giá trị dân tộc Việt. Đó là tình thương, là trách nhiệm cộng đồng, và là dòng chảy xuyên suốt được khơi lên từ Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”; Chương trình “Hành động vì an toàn thực phẩm”; Chương trình “Kết nối các sản phẩm OCOP vào các điểm giới thiệu và bán sản phẩm OCOP”… trong những năm qua.
… nghĩ về giá trị dân tộc
Thế giới chưa thời điểm nào có đủ lực làm chệch tiến trình toàn cầu hóa. Nhưng ngược lại, thế giới lúc nào cũng níu kéo làm chậm tiến trình này bởi các lực lượng bảo hộ thương mại.
Nhưng trận đại dịch hay các cuộc xung đột địa chính trị đã và đang kết nối cảm xúc của chúng ta bất chấp những đường biên giới quốc gia và khác biệt văn hóa. Chưa bao giờ chúng ta cảm thấy những con người trên trái đất này lại thân thuộc (và phụ thuộc) nhau đến thế. Người Việt lo lắng đếm những ca dương tính ở chân trời Âu - Mỹ, cũng như hồi hộp ngồi đếm những ca dương tính trên đất nước mình. Người Việt phỏng đoán bao giờ cuộc chiến Nga - Ucraina kết thúc.
Bởi một điều hết sức đơn giản, dịch bệnh ở Italia, Tây Ban Nha, Hoa Kỳ, Malaysia, Indonesia, hay những cuộc nã pháo lên nhau giữa Nga và Ucraina… rốt cuộc cũng sẽ gây ảnh hưởng đến nền kinh tế hay túi tiền thu nhập của mỗi người dân nước Việt. Nói cách khác, trận đại dịch và các cuộc xung đột đã mang đến thông điệp “chúng ta là một” hết sức trực quan, sinh động.
Chính vì thế, tại Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế ASEAN hẹp lần thứ 26, đại biểu các nước Asean nhất trí cao với những sáng kiến của Việt Nam trong thúc đẩy thương mại và đầu tư nội khối, tạo nền tảng gắn kết các quốc gia thành viên, chung tay ứng phó tốt hơn với những tác động từ bên ngoài. Từ đó, Tuyên bố chung cấp Bộ trưởng đã được đưa ra về tăng cường khả năng phục hồi kinh tế của ASEAN để đối phó với Covid-19. Bà Donna Glutom - Thành viên đoàn quan chức Indonesia khẳng định: “Tôi đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam trong việc đưa ra các sáng kiến nhằm ứng phó với các thách thức của thời kỳ mới, ví dụ như dịch bệnh Covid-19”.
Hội nghị nói trên được nhiều chuyên gia đánh giá sẽ mang lại hiệu ứng tích cực đến tiến trình toàn cầu hóa. Lực lượng bảo hộ thương mại sau đại dịch này không còn nhiều lý do để biện minh cho việc đả phá xu hướng tự do hóa thương mại.
Một ví dụ khác, Hội nghị Cấp cao ASEAN 43 khai mạc vào tháng 9 vừa qua, diễn ra trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực từ đầu năm 2023 đến nay tiếp tục chứng kiến các chuyển động, biến động đa chiều, nhanh chóng, phức tạp, khó lường. Phát biểu tại Hội nghị, Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ, ASEAN cần xác định bảo đảm hòa bình, an ninh và ổn định ở khu vực là trách nhiệm và nỗ lực tự thân của chính ASEAN. Đặc biệt, trước vòng xoáy của cạnh tranh chiến lược gay gắt giữa các nước lớn, xu hướng phân mảnh, tập hợp lực lượng ngày càng rõ nét, kéo theo các nước phải đứng trước những lựa chọn chiến lược hết sức khó khăn, Thủ tướng nhấn mạnh để ASEAN giữ vững vai trò trung tâm, câu trả lời duy nhất là phát huy sức mạnh tự thân, củng cố đoàn kết nội khối để khẳng định giá trị chiến lược của mình. Các nước ASEAN phải nêu cao tinh thần đoàn kết, độc lập, tự chủ và tự cường bằng cả lời nói và hành động; thượng tôn pháp luật, kiên định với các nguyên tắc cơ bản và chuẩn mực ứng xử của ASEAN.
Thủ tướng cũng nhấn mạnh rằng, ở giữa tâm điểm cạnh tranh gay gắt, ASEAN cần giữ vững cân bằng chiến lược với các nước lớn. ASEAN phải thực sự trở thành một cầu nối tin cậy với năng lực điều hòa và cân bằng các mối quan hệ và lợi ích, kiên định mục tiêu xây dựng cấu trúc khu vực rộng mở, minh bạch, bao trùm và quan trọng nhất là thống nhất giữ vững lập trường nguyên tắc của mình trong các vấn đề có liên quan trực tiếp đến môi trường an ninh phát triển của khu vực.
Tuy nhiên, vấn đề toàn cầu hóa sau những biến thiên trên thế giới cũng sẽ thay đổi góc độ tiếp cận. Trước đại dịch, toàn cầu hóa được nhấn mạnh ở chuỗi giá trị, tức là khuyến khích các chính phủ tạo ra môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp hợp tác xuyên biên giới. Đến nay, khi những biến động liên tục xảy ra, người ta dự đoán nhiều khả năng, vai trò của nhà nước sẽ không bị coi nhẹ một cách thái quá.
Sự thực thì ngay trong đại dịch Covid-19, chính phủ Mỹ đã làm một việc vô tiền khoáng hậu là yêu cầu các công ty tư nhân Mỹ phải sản xuất khẩu trang và các vật tư y tế. Hoặc Italia yêu cầu đóng cửa một số doanh nghiệp tư nhân để đảm bảo chống dịch.
Hoặc trong cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa các nước lớn, ngày 9/8 vừa qua, Tổng thống Mỹ Joe Biden ký sắc lệnh cấm đầu tư vào công nghệ cao tại Trung Quốc. Theo sắc lệnh này, Bộ Tài chính Mỹ sẽ cấm hoặc hạn chế một số khoản đầu tư của Mỹ vào các thực thể ở Trung Quốc hoạt động trong ba lĩnh vực: chất bán dẫn và vi điện tử, công nghệ thông tin lượng tử, một số hệ thống trí tuệ nhân tạo.
Cách tiếp cận toàn cầu hóa hiện nay đang đi theo hướng kép, một mặt đẩy nhanh hợp tác xuyên biên giới, giúp doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị; một mặt chọn lọc ra những ngành, lĩnh vực thiết yếu phải đảm bảo sản xuất trong nước nhằm tránh những tác động “sốc” từ bên ngoài.
Trong giai đoạn dịch Covid-19, Bộ Công Thương đã kịp thời hỗ trợ các doanh nghiệp phân phối giải quyết các khó khăn, vướng mắc trong quá trình vận chuyển, lưu thông hàng hóa thiết yếu, giúp MM Mega Market kịp thời cung ứng hàng hóa phục vụ nhu cầu của người tiêu dùng trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp; hướng dẫn thực hiện đúng các quy định về phòng chống dịch; kết nối với các nhà cung cấp tại địa phương nhằm giảm thiểu việc thiếu hụt hàng hóa, đảm bảo nguồn cung và tiêu thụ nông sản tại các khu vực chịu ảnh hưởng của dịch COVID-19.
Đặc biệt, nhờ đề xuất kiến nghị của Bộ Công Thương lên Thủ tướng Chính phủ về việc tạo mọi điều kiện để các doanh nghiệp bán lẻ được sớm tiêm vắc-xin phòng COVID-19 từ đó tạo tâm lý yên tâm cho cả khách hàng và nhân viên phục vụ, góp phần bình ổn thị trường trong giai đoạn muôn vàn khó khăn do đại dịch gây ra.
Nói về tính cấp thiết xây dựng chuỗi liên kết sản xuất và tiêu dùng bền vững, đại diện MM Mega Market dẫn số liệu khảo sát Người tiêu dùng Việt Nam của Deloite. Trong đó, các yếu tố nằm trong hạng mục an toàn thực phẩm ảnh hưởng đến hơn 56% quyết định mua hàng của người người tiêu dùng đối với mặt hàng thực phẩm. Bên cạnh đó, người dân ở tất cả các nhóm thu nhập đều có xu hướng quan tâm nhiều hơn đến nguồn gốc xuất xứ của thực phẩm, đặc biệt là người tiêu dùng ở khu vực phía Nam - Cần Thơ và TP. Hồ Chí Minh.
Tính cấp thiết này phản ánh cả trên 3 chủ thể. Đối với người nông dân, được tiêu thụ sản phẩm với giá cả ổn định, an toàn, ít rủi ro; được doanh nghiệp đầu tư giống, vật tư nông nghiệp, tư vấn về mặt kỹ thuật để yên tâm sản xuất. Đối với doanh nghiệp, chủ động được nguồn cung sản phẩm, chất lượng được quản lý. Đối với thị trường, giải quyết bài toán về chất lượng nông sản, đảm bảo nhu cầu tiêu dùng nông sản trong nước, nâng cao được giá trị gia tăng và phát triển nông nghiệp một cách bền vững trước những biến động của thị trường. Từ đó hướng đến phát triển thị trường xuất khẩu.
Sau cuộc chiến Nga - Ucraina bùng phát cuối tháng 2/2022, Bộ Công Thương đã đưa ra cảnh báo vào tháng 9/2022 rằng, trong bối cảnh nhu cầu hàng hóa toàn cầu đang chậm lại, đặc biệt là từ hai thị trường hàng đầu của Việt Nam là Hoa Kỳ và EU, lượng đơn hàng xuất khẩu có dấu hiệu chậm lại. Từ đó, thị trường xuất khẩu sẽ phải đối mặt thách thức bị thu hẹp khi kinh tế Hoa Kỳ và nhiều nước có nguy cơ rơi vào suy thoái, làm gia tăng áp lực lên nguồn thu ngoại tệ, cán cân thanh toán quốc tế. báo tình hình kinh tế còn nhiều diễn biến phức tạp, Bộ Công Thương khẳng định tập trung tháo gỡ khó khăn, đẩy mạnh sản xuất công nghiệp hỗ trợ doanh nghiệp khôi phục sản xuất - kinh doanh để đưa các dự án công nghiệp lớn có vai trò quan trọng đi vào vận hành.
Đặc biệt, Bộ sẽ tạo thuận lợi hóa trong các thủ tục hành chính cho doanh nghiệp (các thủ tục hoàn thuế, thủ tục thông quan xuất nhập khẩu, cấp chứng nhận CO… cần được đẩy nhanh thông qua việc ứng dụng số hóa trong giải quyết thủ tục); hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc tìm kiếm nguồn cung nguyên vật liệu thay thế với giá cả phù hợp để đảm bảo đủ nguyên, nhiên, vật liệu phục vụ cho sản xuất và tiêu dùng… chuẩn bị cho mùa mua sắm cuối năm; tập trung hỗ trợ doanh nghiệp khai thác tốt các FTA đã ký kết để tăng tốc sản xuất, xuất khẩu…
Mục tiêu kép nói trên phản ánh mối quan tâm lớn nhất toàn cầu hiện nay là khơi dậy những giá trị tốt đẹp nhất của dân tộc đi đôi với kết nối cảm xúc tương hỗ trên toàn cầu.
