Về mức độ chung toàn cầu, an ninh năng lượng liên quan chủ yếu và chặt chẽ đến an ninh dầu mỏ, trong đó giá dầu mỏ là nguồn gốc của sự mất an ninh năng lượng. Những biến động về giá dầu mỏ trong các cuộc khủng hoảng đều dẫn đến mất an ninh trong thị trường năng lượng.
2. An ninh năng lượng của Việt Nam và các giải pháp
Việt Nam là một nước nằm trong khối ASEAN, nên bên cạnh những đặc điểm chung, cũng có những đặc điểm riêng.
Là một nước đang phát triển, lại nằm trong vùng có tiềm năng năng lượng sơ cấp khá, Việt Nam có nguồn cung cấp khá lớn, tới 3,9 tỷ tấn, khai thác hàng năm tương đối ổn định, cung cấp đủ cho phát triển nền kinh tế quốc dân và còn có xuất khẩu, thu lượng ngoại tệ không nhỏ cho đất nước. Về dầu mỏ, nước ta hiện là một nước xuất khẩu dầu thô, nhưng phải nhập khẩu xăng và dầu hỏa. Trước mắt, việc này đã cân đối tài chính giữa xuất và nhập dầu. Trong tương lai, nước ta có thể có nhà máy lọc dầu, nhưng hiện tại, do phát triển kinh tế, nước ta vẫn nhập tới hàng chục triệu tấn, do đó, an ninh năng lượng vẫn là vấn đề cần phải được quan tâm. Theo dự đoán, tới năm 2013-2015, nước ta vẫn là nước phải nhập năng lượng.
Từ những đặc điểm trên về vấn đề an ninh năng lượng, cần lưu ý những giải pháp sau đây:
1- Nhà nước cần phát huy vai trò chỉ đạo, điều tiết trong vấn đề an ninh năng lượng. trong thời kỳ kinh tế tập trung, Nhà nước đóng vai trò quyết định trong việc điều hành đảm bảo an ninh năng, cụ thể là:
- Nhà nước tổ chức nghiên cứu về cân bằng năng lượng, cần sớm ban hành văn bản chính thức về chính sách năng lượng quốc gia, trong đó cần có các chính sách khai thác và sử dụng hợp lý các nguồn năng lượng nước nhà, đảm bảo phát triển năng lượng một cách hợp lý để vừa phát triển kinh tế, vừa đảm bảo lợi ích lâu dài của quốc gia.
2- Cần nhanh chóng nghiên cứu sử dụng các nguồn năng lượng mới, năng lượng tái tạo, năng lượng sạch, bởi vì năng lượng truyền thống như than, dầu, khí đốt tuy có tiềm năng, nhưng không phải là vô tận.
Năm 1978, khi thế giới xảy ra khủng hoảng dầu lửa, một cuộc cách mạng công nghiệp về năng lượng tái tạo đã được đặt ra và đã đem lại những kết quả nhất định cho việc áp dụng các dạng năng lượng mới này.
Năm 2004, khủng hoảng dầu mỏ lại xảy ra. Thế giới lại tập trung tại Bon (Đức) để thống nhất một chương trình nghiên cứu công trình tới năm 2020, trong đó dự tính nhiều nước châu Âu sẽ đạt được tỷ trọng từ 10-20% năng lượng sử dụng từ các dạng năng lượng mới, để họ loại trừ ảnh hưởng quá lớn của dầu mỏ, đảm bảo an ninh năng lượng của mình. Nước ta có tiềm năng về năng lượng mới, song những hạn chế về công nghiệp và tài chính đã không cho phép ta đồng thời phát triển nhiều dạng năng lượng khác nhau. Thời gian tới cần hợp tác với các nước phát triển để có thể nhanh chóng áp dụng các công nghệ hiện đại này, đưa năng lượng mới, năng lượng tái tạo trở thành yếu tố quan trọng trong cân bằng năng lượng tổng thể.
3- Cần nghiên cứu sử dụng có hiệu quả và tiết kiệm năng lượng.
Nghiên cứu sử dụng có hiệu quả và tiết kiệm năng lượng là một chính sách của bất kể quốc gia nào, kể cả trong lúc không có hay có khủng hoảng về năng lượng. Nước ta là nước có mức sử dụng năng lượng thấp nhất, nhưng trong quá trình sản xuất năng lượng và sử dụng năng lượng đều có tổn thất năng lượng cao và hiệu quả sử dụng thấp, lãng phí năng lượng còn nhiều. Do đó, chương trình sử dụng năng lượng có hiệu quả và tiết kiệm phải là quốc sách, có cơ chế thích hợp để thực hiện chương trình này.
4- Đẩy nhanh hợp tác quốc tế về năng lượng, trước mắt là hợp tác trong khu vực. Đó cũng là một biện pháp quan trọng, đặc biệt trong các trường hợp khẩn cấp. Cụ thể là Việt Nam cần tham gia và đóng góp tích cực trong việc hợp tác trong hiệp định an ninh dầu mỏ ASEAN (APSA) để giành được sự ưu tiên cao khi nhập khẩu dầu mỏ bị thiếu hụt trầm trọng. Tham gia hợp tác trong sơ đồ hệ thống đường ống dẫn khí xuyên ASEAN (TAGP) hệ thống điện liên kết các nước ASEAN qua 14 đường dây cao áp, nhằm nâng cao độ tin cậy cung cấp điện trong khu vực, giảm công suất dự phòng và chi phí chung.
5- Xây dựng các kho dự trữ chiến lược
Dự trữ chiến lược bao gồm dự trữ than, điện, dầu khí... Ngay từ thời chiến tranh, nước ta đã đặt ra các kho dự trữ, nay lại càng cần hơn nhiều vì nền kinh tế đang có nhu cầu rất lớn về việc cung cấp liên tục, an toàn của các kho năng lượng. Việc xây dựng các kho là rất tốn kém, song dù thế nào cũng phải luôn có dự trữ. Chí ít cũng được 30 ngày theo khuyến cáo của các nhà chiến lược.
Các ngành trong lĩnh vực năng lượng cần có chương trình an ninh riêng trong từng ngành của mình, cụ thể:
Ngành Điện:
- Phát triển hợp lý, cân đối các nhà máy điện (than, dầu, khí, thủy điện)
- Đảm bảo vận hành hệ thống có dự phòng, đặc biệt vào mùa khô, sửa chữa bảo dưỡng tốt hệ thống để khi cần có thể huy động được ngay với đội ngũ cán bộ công nhân có chất lượng.
- Đảm bảo thực hiện việc đầu tư để thực hiện tốt tổng sơ đồ đã được duyệt.
Ngành Than:
- Đảm bảo khai thác hợp lý, cân đối giữa xuất khẩu với việc duy trì trữ lượng để phục vụ lâu dài cho nền kinh tế.
- Đảm bảo sử dụng có hiệu quả để tiết kiệm than.
- Cần có nghiên cứu về chiến lược phát triển ngành quan hệ với môi trường, đảm bảo phát triển bền vững.
Ngành Dầu mỏ:
- Tăng cường hợp tác quốc tế trong việc thăm dò tìm kiếm để nâng cao trữ lượng và khả năng khai thác dầu trong nước.
- Đa dạng hóa nguồn dầu nhập.
Ngành Khí đốt:
- Là ngành cung cấp khí cho công nghiệp và dân dụng, khí đốt đã phát triển mạnh mẽ và quan trọng ở Việt Nam (từ 1995 cung cấp chỉ 207 triệu m3, tới 2020 tiêu thụ ở Việt Nam khoảng 14-18 tỷ m3)
- Để đảm bảo an toàn cung cấp, cần tăng cường liên kết hệ thống nội địa và tham gia đường ống liên kết quốc tế ASEAN.
- Tăng cường thăm dò tìm kiếm, điều tra xây dựng thêm những mỏ khí mới./.
