Xóa dần độc quyền
Mục tiêu của thị trường điện cạnh tranh là tạo môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch trong các khâu phát điện, bán buôn điện, bán lẻ điện. Tín hiệu từ giá thị trường điện là công cụ hữu hiệu cho các nhà đầu tư trong việc đánh giá xem xét khả năng đầu tư vào ngành điện.
Quá trình vận hành thị trường phát điện cạnh tranh và thị trường bán buôn điện cạnh tranh vừa qua cũng cho thấy các đơn vị phát điện đã chủ động trong công tác vận hành, rút ngắn thời gian sửa chữa bảo dưỡng, cắt giảm chi phí vận hành, chủ động trong chào giá nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất của đơn vị, cũng như góp phần tối ưu chi phí chung cho toàn hệ thống điện.
Theo từng cấp độ phát triển của thị trường điện, Bộ Công Thương đã xây dựng và trình Thủ tướng Chính phủ Đề án Tái cơ cấu ngành điện đáp ứng yêu cầu vận hành thị trường điện.
Nguyên tắc xuyên suốt trong quá trình tái cơ cấu là phải đảm bảo tạo ra môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch, xóa bỏ độc quyền trong hoạt động phát điện, mua/bán buôn điện, bán lẻ điện; các họat động mang tính độc quyền tự nhiên (truyền tải điện, phân phối điện) sẽ được tách bạch và chịu sự điều tiết của Nhà nước.
Trong quá trình này, vai trò độc quyền của EVN trong các khâu đã và đang từng bước được xóa bỏ.
Cụ thể, trong khâu phát điện, hiện nay 2 tổng Công ty phát điện thuộc các Tập đoàn kinh tế nhà nước là PVN và TKV đã được cổ phần hoá.
1/3 Tổng công ty phát điện thuộc EVN đã được cổ phần hoá. Các công ty sau khí cổ phần hoá đã có sự tham gia của cũng như rất nhiều nhà đầu tư tư nhân trong nước và quốc tế.
2 Tổng công ty phát điện còn lại thuộc EVN cũng đang trong quá trình thực hiện các thủ tục cổ phần hóa.
Trong khâu mua buôn điện, EVN không còn là đơn vị mua buôn điện duy nhất như trước đây, đã có thêm 5 Tổng công ty Điện lực (Tổng công ty Điện lực miền Bắc, miền Trung, miền Nam, TP. Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh) trực tiếp tham gia mua điện trên thị trường giao ngay cũng như ký hợp đồng song phương với các nhà máy điện
Trong khâu bán lẻ điện, Bộ Công Thương đang triển khai xây dựng Đề án Tái cơ cấu ngành điện phục vụ thị trường bán lẻ điện cạnh tranh để trình Thủ tướng Chính phủ trong năm 2020.
Theo đó, sẽ cấu trúc lại khâu phân phối bán lẻ điện để tạo môi trường cạnh tranh, cho phép khách hàng sử dụng điện được lựa chọn đơn vị cung cấp.
Điều hành giá điện minh bạch
Thời gian vừa qua, thực hiện quy định chính sách giá điện tại Điều 29 Luật Điện lực, Bộ Công Thương cho biết đã nghiên cứu, xây dựng trình Thủ tướng Chính phủ ban hành nhiều cơ chế chính sách các quy định về giá điện, thị trường điện, đem lại hiệu quả cao trong công tác điều hành giá điện, tạo ra cơ chế quản lý, điều hành giá điện ngày càng minh bạch và rõ ràng, góp phần quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển điện lực, đảm bảo cung cấp đủ điện cho nền kinh tế nước nhà, giá điện từng bước thực hiện theo cơ chế thị trường.
Trong đó, nhiều các cơ chế ưu đãi về giá điện đã được xây dựng và ban hành để khuyến khích phát triển các nguồn điện năng lượng tái tạo như thủy điện nhỏ, năng lượng mặt trời, điện gió cũng như phát triển điện sinh khối,… Hiện tại, Bộ Công Thương đang nghiên cứu xây dựng cơ chế thúc đẩy phát triển đầu tư nguồn điện sử dụng LNG để đảm bảo cung cấp điện cho đất nước trong giai đoạn tới.
Ngày 7/4/2014, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 28/2014/QĐ-TTg qui định cơ cấu biểu giá bán lẻ điện cho từng nhóm khách hàng bao gồm sản xuất, hành chính sự nghiệp, kinh doanh và sinh hoạt. Giá điện là đầu vào quan trọng của nhiều ngành sản xuất do vậy việc duy trì giá điện cho các ngành sản xuất thấp phù hợp với qui định tại Luật Điện lực, là sự hỗ trợ cần thiết cho doanh nghiệp phát triển, đã phát huy tác dụng trong việc khuyến khích phát triển sản xuất, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế.
Ngày 30/6/2017, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 24/2017/QĐ-TTg quy định về điều chỉnh giá bán điện theo cơ chế thị trường, theo đó có cơ chế điều chỉnh giá bán điện bình quân trong năm theo biến động các thông số đầu vào cơ bản của khâu phát điện (giá nhiên liệu, tỷ giá ngoại tệ, cơ cấu sản lượng điện phát). Với cơ chế này, giá bán lẻ điện đã được phản ánh sát với thị trường khi các thông số đầu vào cơ bản thay đổi.
Đặc biệt, giá điện được áp dụng thống nhất cả nước, nhằm góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế ở nông thôn, miền núi, biên giới và hải đảo. Ngoài ra, thực hiện chính sách giá điện, Nhà nước đã hỗ trợ tiền điện cho hộ nghèo, hộ chính sách xã hội sử dụng cho mục đích sinh hoạt, ước khoảng 1.000 tỷ/năm.
Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng phối hợp với Bộ Tài chính, trình Thủ tướng Chính phủ để ban hành khung giá bán lẻ điện giai đoạn 5 năm, khung giá bán buôn điện, khung giá phát điện và khung giá mua điện nhập khẩu từ nước ngoài.
Khuyến khích xã hội hóa
Để thu hút các nguồn lực xã hội tham gia đầu tư vào ngành điện và nâng cao tính cạnh tranh, hiệu quả của các đơn vị điện lực đòi hỏi chúng ta phải có sự đổi mới đồng bộ mạnh mẽ về thể chế và các cơ chế đi kèm về tổ chức, tài chính, cơ chế thu hút vốn đầu tư tư nhân trong nước và ngoài nước.
Riêng trong lĩnh vực thị trường điện, Bộ Công Thương khẳng định chủ trương tiếp tục triển khai đồng bộ một số giải pháp nhằm củng cố hoàn thiện thị trường bán buôn điện cạnh tranh công khai, minh bạch có sự tham gia rộng rãi của các đơn vị thuộc các thành phần kinh tế tư nhân và Nhà nước, đồng thời triển khai thị trường bán lẻ điện cạnh tranh.
Bộ Công Thương sẽ phối hợp với Ủy ban quản lý vốn tại doanh nghiệp thực hiện chuyển đổi Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia thành đơn vị hạch toán độc lập thuộc EVN để tăng cường tính minh bạch, công bằng, không phân biệt đối xử giữa các thành viên thị trường điện.
Đáng chú ý, sẽ đưa các nhà máy thuỷ điện đa mục tiêu tham gia thị trường điện thông qua cơ chế để tất cả các nhà máy điện mới đưa vào vận hành thuộc đối tượng tham gia thị trường điện thì đều phải tham gia thị trường điện.
Cùng với đó, Bộ Công Thương cũng cho biết sẽ thí điểm cơ chế cho phép các nhà máy điện năng lượng tái tạo được phép trực tiếp bán điện cho các khách hàng sử dụng điện cuối cùng để vừa mở rộng đối tượng người mua trên thị trường điện đồng thời thí điểm các cơ chế vận hành của thị trường bán lẻ cạnh tranh. Qua thời gian thí điểm từ 2021 đến 2023, sẽ hoàn thiện các cơ chế, hành lanh pháp lý để chính thức áp dụng từ năm 2024.
Đồng bộ về chính sách
Trong thời gian tới, để đảm bảo cho ngành điện tiếp tục phát triển bền vững, thực hiện chỉ đạo tại tại Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị về Định hướng phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045, Bộ Công Thương cho biết sẽ nghiên cứu, điều chỉnh, cập nhật đồng bộ chính sách phát triển thị trường điện đồng bộ với chính sách về giá điện theo một số hướng chính:
(i) Điều hành giá điện theo cơ chế thị trường, giá điện do thị trường quyết định và phải phản ánh đúng và đầy đủ tất cả các chi phí đầu vào hợp lý, hợp lệ. Đẩy mạnh việc cải cách giá điện từng bước hạn chế tiến tới không thực hiện bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng, giữa các vùng, miền. Điều chỉnh cơ chế giá điện phù hợp với định hướng và thiết kế thị trường bán lẻ điện. Các khách hàng tham gia thị trường điện sẽ tự thỏa thuận, thống nhất giá điện với các đơn vị bán lẻ điện theo qui định của pháp luật.
Nhà nước sẽ chỉ quy định về giá bán lẻ điện cho các khách hàng không tham gia thị trường điện. Nhà nước cũng sẽ tiếp tục hỗ trợ giá điện cho các hộ nghèo, hộ chính sách xã hội. Nhà nước điều tiết hợp lý thông qua các công cụ thị trường (thuế, phí, các quỹ…) và chính sách an sinh xã hội phù hợp.
(ii) Xử lý dứt điểm khoản chi phí phát sinh do chênh lệch tỷ giá (hiện tại đang bị“treo”, chưa được tính vào giá bán lẻ điện). Đây là yêu cầu cần thiết, trước khi chuyển sang triển khai thị trường bán lẻ điện cạnh tranh.
(iii) Đẩy mạnh việc minh bạch hóa về giá điện, đặc biệt là các thành phần cấu thành giá điện như chi phí phát điện, chi phí truyền tải điện, chi phí phân phối điện. Song song với đó sẽ thực hiện tách bạch rõ ràng, minh bạch các chi phí của các khâu mang tính độc quyền tự nhiên như chi phí truyền tải điện, chi phí phân phối điện với chi phí các khâu mang tính cạnh tranh định giá theo cơ chế thị trường như chi phí phát điện, chi phí bán buôn điện và chi phí bán lẻ điện.
(iv) Nhà nước tiếp tục điều tiết giá đối với các khâu mang tính độc quyền tự nhiên trong ngành điện (truyền tải điện, phân phối điện). Xem xét sửa đổi bổ sung Luật Điện lực, Luật giá bổ sung các quy định về giá phân phối điện và giá điều độ hệ thống điện và điều hành thị trường điện.
Với việc triển khai thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, hoàn thiện các cơ chế của thị trường điện và chính sách, hoàn chỉnh các chính sách và cơ chế điều hành giá điện, giá bán lẻ điện có thể sẽ điều chỉnh tăng hoặc giảm do thị trường quyết định như tinh thần Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị.
