Việt Nam là quốc gia có quy mô xuất khẩu tăng trưởng mạnh thời gian qua kéo theo số lượng các vụ việc áp phòng vệ thương mại đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam gia tăng nhanh chóng. Cụ thể, giai đoạn 2005-2010 là 25 vụ liên quan đến phòng vệ thương mại, đến giai đoạn 2011-2015 tăng lên 52 vụ và giai đoạn 2016-2021 là 109 vụ. Đến tháng 10/2022, có tổng số 224 vụ việc phòng vệ thương mại đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam.
Đặc biệt, năm 2022 tình hình biến động địa chính trị trên thế giới làm gián đoạn chuỗi cung ứng, gây tác động trực tiếp tới các hoạt động về phòng vệ thương mại. Một số mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam tiếp tục là đối tượng bị điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại; gia tăng các vụ việc điều tra lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại đối với hàng hóa của Việt Nam. Riêng trong 11 tháng đầu năm 2022, các nước đã tiến hành điều tra 16 vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam.
Nhận diện những xu hướng mới trong phòng vệ thương mại
Theo ông Chu Thắng Trung, Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại - Bộ Công Thương, tình hình các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam bị áp dụng các biện pháp điều tra và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại có số lượng ngày càng tăng lên. Các con số thống kê cho thấy, cứ 5 năm 1 lần thì số lượng các vụ việc tăng gấp đôi, từ 25 vụ đến 52 vụ rồi đến 109 vụ.
“Chúng tôi cũng xác định trong thời gian tới với xu hướng như thế này thì hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam vẫn tiếp tục có nguy cơ là đối tượng bị điều tra và áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại của nước ngoài”, ông Trung cho biết.
Về xu hướng mới của các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài, bên cạnh những biện pháp truyền thống như chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ thì hiện nay cũng bắt đầu xuất hiện các vụ việc mà các nước, đặc biệt một trong những thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam là Hoa Kỳ tiến hành điều tra và áp dụng các biện pháp mang tính chất biện pháp lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại. Đây cũng là một cách thức điều tra mới của cơ quan điều tra nước ngoài, mở rộng các biện pháp phòng vệ thương mại ra không chỉ áp dụng với những nước đối tượng ban đầu mà có thể mở rộng áp dụng ra với các nước khác. Hiện nay, trong 16 vụ việc chúng ta đang phải xử lý trong 11 tháng đầu năm 2022 có một số vụ việc liên quan đến việc điều tra lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại.
Điểm thứ hai trong các xu hướng điều tra phòng vệ thương mại hiện nay đó là về thị trường tiến hành điều tra với hàng hóa của Việt Nam. Từ trước đến nay chúng ta biết nhiều đến những thị trường áp dụng điều tra phòng vệ thương mại với hàng hóa Việt Nam như Hoa Kỳ hoặc ở một mức độ thấp hơn như Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ, EU… nhưng hiện nay có rất nhiều vụ việc mới liên quan đến những thị trường ở rất gần chúng ta và những thị trường chúng ta đã có hiệp định thương mại tự do (FTA) với những cơ hội rất thuận lợi để phát triển hoạt động xuất khẩu.
Ví dụ một số nước ASEAN như Indonesia, Malaysia, Philippines… hoặc một số quốc gia chúng ta vừa mới có hiệp định FTA như Mexico cũng đã có những vụ việc điều tra phòng vệ ban đầu với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Điều đó cho thấy, các biện pháp phòng vệ thương mại không chỉ giới hạn ở một số ít thị trường nữa mà có thể mở rộng ra ở các thị trường khác.
Xu hướng thứ ba, các tiêu chuẩn điều tra, các yêu cầu thủ tục của cơ quan điều tra nước ngoài đối với các doanh nghiệp có xu hướng chặt chẽ hơn, khắt khe hơn đòi hỏi nỗ lực rất lớn của các doanh nghiệp để có thể đáp ứng những yêu cầu của cơ quan điều tra nước ngoài, đảm bảo được lợi ích tốt nhất cho các doanh nghiệp của Việt Nam.
Chủ động ứng phó với các rủi ro phòng vệ thương mại
Lý giải việc gia tăng số lượng các vụ điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam, các chuyên gia cho rằng nguyên nhân đầu tiên là các mặt hàng xuất khẩu của chúng ta ngày càng phát triển và chiếm được thị phần lớn hơn tại một số thị trường. Bên cạnh đó, đây là sự song hành giữa xu hướng hội nhập với xu hướng mở cửa kinh tế của nền kinh tế thế giới cũng như các nền kinh tế khu vực.
Xu hướng hội nhập và mở cửa thị trường ngày càng diễn sâu rộng hơn thì những biện pháp phòng vệ thương mại cũng sẽ tiếp tục và trở thành một trong những hoạt động thông thường của thương mại quốc tế. Quan trọng là chúng ta làm thế nào để xác định được những rủi ro và có những giải pháp hạn chế những rủi ro đó.
Từ thực tiễn hợp tác hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam tham gia các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại tại nước ngoài, theo bà Nguyễn Thị Phương Thảo, Luật sư thành viên, Văn phòng Luật sư IDVN, trong trường hợp các doanh nghiệp bị điều tra phòng vệ thương mại tại thị trường xuất khẩu, quan trọng nhất là phải gạt bỏ tâm lý e ngại, chủ động và nghiêm túc trong vấn đề tham gia vào các vụ việc đó.
Khi xây dựng các chiến lược về kinh doanh cần phải định hình xem liệu thị trường xuất khẩu có tầm quan trọng như thế nào đối với sự sống còn của doanh nghiệp. Nếu như các thị trường xuất khẩu quan trọng thì ngoài các thông tin liên quan tới tiêu chí kỹ thuật, liên quan tới tiếp cận thị trường thì doanh nghiệp cần phải chủ động tìm hiểu quy định cơ bản về phòng vệ thương mại tại các quốc gia đó bởi vì khi điều tra phòng vệ thương mại mỗi một quốc gia sẽ điều tra theo nội luật quy định khác nhau của từng quốc gia, ví dụ Hoa Kỳ sẽ điều tra theo pháp luật Hoa Kỳ, Philippines sẽ điều tra theo pháp luật của Philippines....
Bên cạnh thông tin về các quy định pháp lý của nước nhập khẩu thì doanh nghiệp cần thường xuyên theo dõi và cập nhật diễn biến tình hình thị trường nhập khẩu đó, đôi khi việc những đối thủ cạnh tranh của Việt Nam, ví dụ như Trung Quốc hoặc Ấn Độ bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại vừa là thuận lợi nhưng đồng thời cũng là nguy cơ đối với Việt Nam. Thuận lợi ở chỗ các doanh nghiệp Trung Quốc hay Ấn Độ khi bị loại bỏ khỏi một thị trường nhập khẩu thì hàng hóa Việt Nam sẽ có cơ hội hơn nhưng đồng thời nguy cơ là Việt Nam có thể trở thành mục tiêu áp dụng phòng vệ thương mại tiếp theo.
"Thực tế cho thấy trong rất nhiều vụ việc Việt Nam bị điều tra theo, chúng tôi vẫn nói vui là bị oan hoặc bị vạ lây, nghĩa là thực ra các vụ điều tra đấy kim ngạch xuất khẩu Việt Nam rất thấp nhưng bởi vì khi họ điều tra những nước xuất khẩu lớn như Trung Quốc sẽ có một tâm lý ở phía nhà nhập khẩu bên nước nhập khẩu là hàng hóa của Trung Quốc sẽ qua Việt Nam hoặc các nhà sản xuất của Trung Quốc sẽ chuyển qua Việt Nam vì thế nên họ sẽ ghép luôn Việt Nam vào trong đơn kiện đó", bà Thảo chia sẻ.
Do đó, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải nhìn nhận chính xác hơn về sự kiện các đối thủ xuất khẩu bị áp dụng phòng vệ thương mại tại một thị trường không chỉ là thuận lợi mà còn phải nhìn nhận và đánh giá về mặt rủi ro có thể mình sẽ bị kiện trong khoảng thời gian một năm, hai năm hay ba năm hay không, nếu như có rủi ro thì doanh nghiệp cần phải chuẩn bị trước.
Việc chủ động chuẩn bị sẽ có tác động rất lớn bởi vì doanh nghiệp sẽ chuẩn bị được hệ thống sổ sách, số liệu, con người và thậm chí chuẩn bị được cả về kinh phí... để nếu có bị va vấp vào vụ kiện phòng vệ thương mại thì khả năng sẽ biện hộ rất thành công.
