Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt đã qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung. Để phù hợp với thực tế và yêu cầu quản lý thuế của các mặt hàng mới ra đời, việc cập nhật, sửa đổi bổ sung Luật Thuế TTĐB được đánh giá là cần thiết.
Tuy nhiên, việc đề xuất áp thuế TTĐB lên các sản phẩm vẫn chưa được đưa vào quản lý dưới luật như Thuốc lá mới trong giai đoạn này liệu có đúng thời điểm? Có ý kiến cho rằng nếu bổ sung thuế TTĐB cho Thuốc lá mới trong thời điểm này sẽ gây nhầm lẫn cho rằng, sản phẩm sẽ được hợp pháp hóa, trong khi trên thực tế Bộ Y tế vẫn chưa thay đổi đề xuất cấm các mặt hàng này.
Đến nay, Bộ Công Thương, Bộ Tư pháp, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư vẫn giữ nguyên quan điểm trong việc đề xuất quản lý Thuốc lá mới dưới Luật Phòng, chống tác hại của Thuốc lá hiện hành.
Cần sẵn sàng để không phải sửa luật
Xét trên khía cạnh tích cực, nếu dự thảo của Bộ Tài chính được thông qua, việc tiêu dùng các sản phẩm có hại cho sức khỏe như Thuốc lá sẽ được định hướng rõ ràng hơn. Việc tăng thuế sẽ làm cho giá tăng, dẫn đến việc tiêu thụ các sản phẩm Thuốc lá giảm, đồng thời, tăng thuế cũng giúp tăng nguồn thu ngân sách Nhà nước.
Tuy nhiên, có nhiều ý kiến lo ngại rằng Thuế TTĐB với Thuốc lá mới hiện là quá sớm, trong khi cơ quan chức năng hiện vẫn chưa có kết luận chính thức về hướng quản lý mặt hàng này, việc đề xuất áp thuế TTĐB lên sản phẩm trong bối cảnh hiện nay liệu có ý nghĩa về mặt pháp lý?
Chia sẻ vấn đề này, tại Hội thảo "Kiểm soát Thuốc lá mới có trách nhiệm" được tổ chức vào tháng 7 vừa qua, ông Lê Đại Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Dân sự Kinh tế, Bộ Tư pháp cho rằng, để ban hành một luật thuế cần có đủ thời gian qua các quy trình; việc trình các cấp thẩm quyền để ban hành một luật thuế sẽ mất rất nhiều thời gian, công sức. Do đó, nếu không chuẩn bị ngay từ bây giờ thì sẽ phải sửa đổi lại Luật thuế khi có văn bản quy định quản lý Thuốc lá mới. Theo ông Hải, dự kiến sẽ đưa vào Luật thuế TTĐB và thu thuế đối với Thuốc lá mới, nhưng điều khoản ấy sẽ chỉ có hiệu lực sau khi các sản phẩm này chính thức được hợp pháp hóa cho lưu hành.
Đồng quan điểm, ông Nguyễn Huy Quang - Nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), Trưởng ban tư vấn, phản biện và giám định xã hội của Tổng hội Y học Việt Nam, việc bổ sung Thuốc lá mới vào đối tượng chịu thuế trong Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi tại thời điểm này là chưa phù hợp vì Luật phòng, chống tác hại Thuốc lá (Luật số 09/2012/QH13) chưa quy định khái niệm về các sản phẩm nicotine và Thuốc lá mới. Bên cạnh đó, hiện nay, Chính phủ đang lấy ý kiến của các bộ, ngành về phương án quản lý đối với sản phẩm Thuốc lá mới và các ý kiến còn chưa thống nhất.
Theo ông Lưu Bình Nhưỡng, Phó trưởng Ban Dân nguyện, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các biện pháp kiểm soát Thuốc lá mới (Thuốc lá điện tử, Thuốc lá làm nóng) cần được thực thi song song với việc áp dụng chính sách thuế như đối với mặt hàng Thuốc lá thông thường nhằm đảm bảo tăng giá bán, giảm sử dụng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trẻ em.
Áp thuế Thuốc lá cao có thể đẩy nhu cầu hàng lậu gia tăng
Theo thống kê từ Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA), Thuốc lá nhập lậu đang chiếm khoảng hơn 20% thị phần trong nước, gây thất thu ngân sách Nhà nước hơn 10.000 tỷ đồng mỗi năm.
Buôn lậu Thuốc lá đang trở thành ngành nghề siêu lợi nhuận do "né" được 135% thuế nhập khẩu, 75% Thuế Tiêu thụ đặc biệt, 10% thuế giá trị gia tăng, 1,5% quỹ phòng, chống tác hại Thuốc lá.
Tại hội thảo “Góp ý đề nghị xây dựng dự án Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi)” cũng vào tháng 7 do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức, nhiều doanh nghiệp lo ngại, nếu tiếp tục tăng thuế sẽ khiến giá bán các mặt hàng bị đánh thuế cao hơn. Việc này có thể sẽ đẩy người tiêu dùng về phía các mặt hàng lậu, kém chất lượng ngày càng nhiều.
Cũng theo bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội tư vấn thuế, Nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục thuế, để quản lý Thuốc lá mới, cần nhiều công cụ khác bên cạnh công cụ thuế. Dù có đánh thuế cao thì người ta vẫn hút Thuốc lá, nhưng nếu bị kiểm soát, hay phạt nặng việc vi phạm các điều luật về hút thuốc, có thể nhiều người sẽ bỏ luôn Thuốc lá. Bà Cúc dẫn chứng, khi áp thuế cao bia rượu thì người dân vẫn uống, nhưng khi áp dụng luật xử phạt đối với đối tượng có nồng độ cồn cao khi tham gia giao thông thì tự động mức tiêu thụ bia, rượu giảm xuống.
Đánh giá việc tăng tăng thuế là lợi bất cập hại, Đại biểu Quốc hội Phạm Khánh Phong Lan, Trưởng Ban An toàn thực phẩm Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: "Với điều kiện địa lý như chúng ta, nếu tăng thuế thì chưa chắc Nhà nước đã thu được nhiều thuế hơn, chưa chắc người tiêu dùng sẽ khó tiếp cận Thuốc lá hơn.
Bởi vì, thay vì tiếp cận với sản phẩm Thuốc lá chính thống từ những nhà sản xuất có nộp thuế và đạt các tiêu chuẩn, quy chuẩn, người tiêu dùng sẽ sa đà vào hàng lậu với mức giá rất rẻ. Việc này xảy ra đối cả với Thuốc lá truyền thống và Thuốc lá mới”. Do vậy, bà Lan đề nghị cần có chính sách đồng bộ hơn là chỉ tập trung vào chính sách về thuế trong việc kiểm soát Thuốc lá.
Tiến sĩ Carmelo Ferlito, thành viên cấp cao Viện Dân chủ và Kinh tế IDEAS (Malaysia), CEO của Trung tâm Nghiên cứu Thị trường (CME) nhấn mạnh, để kiểm soát hiệu quả ngành công nghiệp Thuốc lá mới, cần thiết lập một hành lang pháp lý thúc đẩy chính sách, trong đó thuế chiếm một vai trò quan trọng.
Ông Ferlito cũng cho rằng chính sách thuế áp dụng cho các sản phẩm Thuốc lá mới cần được kết hợp với chiến lược giảm tác hại. Điều này bao gồm việc áp dụng các mức thuế phù hợp cho từng sản phẩm dựa trên mức độ nguy hại mà chúng gây ra đối với môi trường và sức khỏe con người.
Theo đó, các sản phẩm Thuốc lá mới đã được chứng minh là giảm tác hại so với Thuốc lá điếu thông thường thì nên được hưởng ưu đãi về thuế để giúp người hút Thuốc lá chuyển đổi vì lợi ích sức khỏe.
