Chương trình phát triển điện hạt nhân quốc gia

Đa dạng hóa các nguồn năng lượng có tính đến việc bảo tồn phát triển tài nguyên và bảo vệ môi trường là nhiệm vụ cực kỳ quan trọng trong chính sách phát triển năng lượng bền vững. Quyết định số 176/2004/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 5/10/2004 phê duyệt Chiến lược phát triển ngành Điện Việt Nam giai đoạn 2004-2010, định hướng đến 2020 đã khẳng định, phải đầu tư khảo sát, nghiên cứu, chuẩn bị các điều kiện cần thiết để có thể xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên ở Việt Nam, với quy mô công suất khoảng 2000 MW, dự kiến đưa vào vận hành sau năm 2015. Để chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho phát triển điện hạt nhân, chiến lược phát triển năng lượng nguyên tử (NLNT) Việt Nam và báo cáo tiền khả thi Dự án nhà máy điện hạt nhân đầu tiên đang được Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công nghiệp hoàn thiện để trình Chính phủ. Chiến lược phát triển NLNT đặt cơ sở cho việc xây dựng chương trình quốc gia về NLNT.

Chương trình quốc gia về năng lượng nguyên tử

Cũng như bất kỳ một quốc gia nào, chương trình quốc gia về NLNT bao gồm 2 phần: Chương trình dài hạn về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng NLNT và các dự án xây dựng những nhà máy điện hạt nhân cụ thể. Chương trình dài hạn về NLNT sẽ do Bộ Khoa học và Công nghệ thay mặt Chính phủ quản lý và điều phối, trong đó Viện NLNTVN sẽ là đơn vị tham gia trực tiếp từ bước đầu tiên là xây dựng Chương trình dài hạn cho đến việc triển khai thực hiện. Trong chương trình dài hạn, ngoài các nghiên cứu trực tiếp liên quan đến nhà máy điện hạt nhân, còn rất nhiều lĩnh vực khác liên quan đến nghiên cứu và ứng dụng khoa học kỹ thuật hạt nhân trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống kinh tế – xã hội như công nghiệp, nông nghiệp, y tế, giao thông vận tải, xây dựng… cũng được đề cập đến.

Bộ Công nghiệp với tư cách là đơn vị chịu trách nhiệm về sản xuất và phân phối điện năng, sẽ quản lý và vận hành nhà máy điện hạt nhân và chịu trách nhiệm thực hiện các dự án xây dựng những nhà máy điện hạt nhân. Ngoài ra, Bộ KH&CN với chức năng là một cơ quan pháp quy có thẩm quyền quốc gia độc lập, sẽ phải đề ra và theo dõi việc tuân thủ các yêu cầu về an toàn trong phát triển điện hạt nhân. Nền công nghiệp quốc gia cần phải tham gia vào việc thực thi chương trình điện hạt nhân một cách có hiệu quả, từng bước đẩy mạnh quá trình nội địa hóa. Hệ thống giáo dục và đào tạo sẽ cung cấp liên tục cán bộ chuyên môn trong các ngành kỹ thuật cao.

Chương trình dài hạn

Chương trình dài hạn về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng NLNT sẽ gồm quy hoạch chương trình NLNT, xây dựng cơ quan pháp quy hạt nhân, tổ chức các hoạt động nghiên cứu triển khai về NLNT, nghiên cứu chu trình nhiên liệu hạt nhân, huấn luyện và đào tạo cán bộ.

1. Quy hoạch chương trình NLNT

Quy hoạch chương trình NLNT bao gồm: Việc nghiên cứu về phương hướng và chính sách sử dụng NLNT cả lĩnh vực phát điện và các ứng dụng khác của khoa học và công nghệ hạt nhân; phát triển công nghệ điện hạt nhân (bao gồm đa dạng hóa các loại công nghệ hay một loại công nghệ); chu trình nhiên liệu hạt nhân và quản lý chất thải; chính sách nội địa hóa công nghệ điện hạt nhân; tổ chức các cơ quan nghiên cứu triển khai về NLNT; chuẩn bị nhân lực cho chương trình NLNT và hợp tác quốc tế về NLNT. Tất cả những vấn đề này nằm trong chiến lược phát triển NLNTVN đã được Bộ KH&CN trình các cấp có thẩm quyền phê duyệt.

2. Xây dựng cơ quan pháp quy hạt nhân

Để đảm bảo tuân thủ các yêu cầu ngặt nghèo về an toàn, cần phải xây dựng khuôn khổ pháp lý và thành lập cơ quan thẩm quyền quốc gia về quản lý và thi hành luật về an toàn hạt nhân và an toàn bức xạ. Ban hành luật về trách nhiệm của bên thứ ba đối với tổn thất hạt nhân. Luật lệ đó nhằm bảo đảm có đủ nguồn lực tài chính thỏa đáng để bồi hoàn những thiệt hại có thể xảy ra do hoạt động của các cơ sở hạt nhân.

Cục Kiểm soát và an toàn bức xạ hạt nhân (Cục KS&ATBXHN) thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ đã được thành lập chịu trách nhiệm giúp Bộ Khoa học và Công nghệ thực hiện chức năng của cơ quan pháp quy hạt nhân quốc gia. Tuy nhiên, do năng lực hạn chế cả về số lượng và trình độ cán bộ, trong nhiều năm tới đây, Viện NLNTVN vẫn phải tiếp tục hỗ trợ và hợp tác với Cục KS&ATBXHN trong hoạt động này, trước hết là các vấn đề kỹ thuật liên quan đến an toàn bức xạ và an toàn hạt nhân. Luật hạt nhân đang được Viện NLNTVN chủ trì phối hợp với các cơ quan có liên quan soạn thảo với mục tiêu năm 2007 sẽ được Quốc hội ban hành.

3. Hoạt động nghiên cứu và triển khai

Nghiên cứu và triển khai (R&D) có vai trò tích cực và quan trọng trong việc hỗ trợ cho chương trình NLNT và công nghiệp điện hạt nhân quốc gia, bao gồm việc hỗ trợ cho chuyển giao công nghệ; luật lệ hạt nhân, công nghệ vật liệu hạt nhân; xây dựng, vận hành và bảo dưỡng nhà máy điện hạt nhân… Với chức năng là một cơ quan R&D về năng lượng hạt nhân ở Việt Nam, Viện NLNTVN phải thực thi được các chức năng sau:

- Nghiên cứu công nghệ điện hạt nhân để có thể tư vấn cho Chính phủ trong việc lựa chọn công nghệ cho nhà máy điện hạt nhân của Việt Nam; làm chủ và áp dụng công nghệ sẽ được chuyển giao; nghiên cứu phát triển công nghệ bao gồm cả việc theo kịp những thay đổi và áp dụng công nghệ mới.

- Nghiên cứu các vấn đề an toàn hạt nhân để có thể tham gia phân tích, đánh giá, thẩm định an toàn ở các công đoạn khác nhau của nhà máy điện hạt nhân, như thiết kế, lựa chọn địa điểm, xây dựng, vận hành và bảo dưỡng.

- Thông tin tuyên truyền về hạt nhân nhằm cung cấp thông tin đầy đủ và thường xuyên cho công chúng, cho các phương tiện tạo dư luận khác, nhằm thúc đẩy sự hiểu biết rộng rãi về sự cần thiết và lợi ích của điện hạt nhân để tranh thủ sự ủng hộ đối với chương trình phát triển điện hạt nhân. Hoạt động thông tin tuyên truyền về hạt nhân hiện nay do Viện NLNTVN chủ trì, nhưng khi đã có các nhà máy điện hạt nhân, các nhà máy điện hạt nhân cũng phải chủ động tiến hành tích cực và thường xuyên các hoạt động này.

- Hỗ trợ cho công nghiệp nâng cao trình độ cần thiết để đạt được các chỉ tiêu đóng góp trong nước. Đây là một yếu tố rất quan trọng, nếu không làm được điều này thì điện hạt nhân không thể được coi là một giải pháp năng lượng hiện thực.

- Phổ biến những công nghệ đã tiếp thu được cho các ngành thích hợp của nền công nghiệp quốc gia.

- Duy trì sự hợp tác tích cực với các tổ chức R&D hữu quan ở các quốc gia khác để trao đổi và học hỏi kinh nghiệm.

- Hợp tác với các tổ chức, cá nhân đang tham gia giảng dạy và nghiên cứu tại các trường đại học và viện nghiên cứu để có thể tiếp cận kịp thời với các công nghệ mới.

- Cung cấp dịch vụ tư vấn chuyên gia về nghiên cứu vấn đề nảy sinh, những thiết bị và dịch vụ kiểm định cần thiết để đánh giá tính chất vật liệu và chất lượng của các cấu kiện, cũng như phân tích kỹ thuật để chuẩn đoán vấn đề.

Để thực hiện được các chức năng nêu trên, Viện NLNTVN cần phải được tăng cường lực lượng và trang thiết bị, đặc biệt là những cán bộ về công nghệ hạt nhân và thiết bị nghiên cứu định hướng cho chương trình có nhà máy điện hạt nhân.

4. Nghiên cứu chu trình nhiên liệu hạt nhân và quản lý chất thải phóng xạ.

Nghiên cứu chu trình nhiên liệu hạt nhân và quản lý chất thải bao gồm việc nghiên cứu thăm dò và khai thác quặng uran, sản xuất uran tự nhiên, chuyển hóa và làm giàu U-235, chế tạo thanh nhiên liệu, xử lý và tái chế nhiên liệu đã cháy chưa được đặt ra. Quản lý chất thải phóng xạ và nhiên liệu đã cháy là một yêu cầu đặc thù của điện hạt nhân. Nói chung, hiện nay phần lớn các nước chọn phương án lưu giữ tạm thời nhiên liệu đã cháy cho đến khi nhà nước có chính sách rõ ràng về vấn đề sử dụng plutonium, tái chế nhiên liệu và chôn hủy lâu dài. Chính sách của Việt Nam trong giai đoạn ban đầu chắc cũng sẽ như vậy. Hiện nay, các nghiên cứu của Viện NLNTVN tiến hành ở Viện Công nghệ xạ hiếm và Viện Nghiên cứu hạt nhân là nhằm từng bước thực thi nhiệm vụ này. Kết quả nghiên cứu về chu trình nhiên liệu hạt nhân sẽ góp phần quan trọng trong chính sách nội địa hóa điện hạt nhân, tăng cường đóng góp trong nước cho chương trình điện hạt nhân.

5. Huấn luyện và đào tạo cán bộ

Đào tạo đội ngũ cán bộ cho phát triển NLNT là một vấn đề có ý nghĩa hết sức quan trọng. Chương trình điện hạt nhân quốc gia đòi hỏi một số lượng lớn nhân lực cả cho chương trình dài hạn và cho dự án xây dựng những nhà máy điện hạt nhân cụ thể. Việt Nam trong mấy chục năm qua đã đào tạo và xây dựng được một lực lượng cán bộ rất cơ bản, tuy nhiên, lực lượng đó đến nay chưa thể đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu của việc thực thi chương trình điện hạt nhân quốc gia. Trước hết, do số lượng còn rất nhỏ, lại phân tán và đang suy giảm, vì vậy, việc cấp bách đầu tiên là phải bắt tay ngay vào việc xây dựng một chương trình tổng thể về chuẩn bị nhân lực cho chương trình điện hạt nhân quốc gia và có kế hoạch cụ thể để triển khai thực hiện tốt chương trình này. Viện NLNTVN đang chủ trì phối hợp với các cơ quan có liên quan xây dựng chương trình tổng thể về chuẩn bị nhân lực cho chương trình điện hạt nhân quốc gia và kế hoạch chi tiết cho việc thực thi chương trình đó để trình lãnh đạo cấp trên.

Viện NLNTVN đã tham gia thực hiện việc đào tạo cán bộ nghiên cứu, chuyên gia kỹ thuật và công nhân lành nghề, ngoài các trường đại học và các trường kỹ thuật trong nước, các nhà cung cấp thiết bị nước ngoài và cơ quan chủ quản các nhà máy điện hạt nhân. Viện NLNTVN sẽ phải thực hiện việc đào tạo các chuyên gia đầu ngành trong các lĩnh vực khác nhau của công nghệ điện hạt nhân (thiết kế, xây dựng, vận hành, bảo dưỡng nhà máy điện hạt nhân, chu trình nhiên liệu, an toàn hạt nhân, quản lý…) tại các cơ sở của mình cũng như gửi đào tạo nâng cao ở nước ngoài để các chuyên gia này có thể thực hiện công tác đào tạo trong nước sau này. Ngoài ra, Viện còn phải thực thi một chương trình đào tạo cho các nhà nghiên cứu, các nhà kỹ thuật và các nhà quản lý, phục vụ cho chương trình điện hạt nhân quốc gia. Để thực hiện được các nhiệm vụ này, Viện cần phải có các trung tâm đào tạo chuyên ngành gắn với các cơ sở nghiên cứu của mình. Trung tâm đào tạo tại Đà Lạt có thể thực hiện được nhiệm vụ nêu trên, nhưng cần phải bổ sung đội ngũ chuyên gia giỏi, tăng cường trang thiết bị và cần có sự hợp tác quốc tế rộng rãi.

Theo kinh nghiệm thành công của ấn Độ, Pháp, Hàn Quốc trong việc phát triển nhân lực cho Chương trình NLNT, các trường đại học trong nước và Viện NLNTVN sẽ chịu trách nhiệm đào tạo các nhà khoa học và các kỹ sư thuộc các lĩnh vực khoa học và kỹ thuật hạt nhân. Các học viên sẽ được thực hành tại các cơ sở nghiên cứu của Viện NLNTVN. Các trường kỹ thuật và các nhà máy điện hạt nhân sẽ đào tạo các kỹ thuật viên và công nhân lành nghề. Các học viên loại này sẽ được thực hành tại ngay các nhà máy điện hạt nhân. Ví dụ như: Trung tâm nghiên cứu nguyên tử Babha, Bombay (BARC) của ấn Độ tương đương như một cơ sở nghiên cứu của Viện NLNTVN có Trung tâm đào tạo thành lập năm 1957, mỗi năm đào tạo khoảng 150-200 học viên về các lĩnh vực khoa học và kỹ thuật hạt nhân. Trung tâm nghiên cứu Saclay và Grenoble ở Pháp mỗi năm đào tạo khoảng 10 và 30 kỹ sư về hạt nhân căn bản, hóa phóng xạ, an toàn hạt nhân… Trung tâm đào tạo của Viện Nghiên cứu Năng lượng nguyên tử Hàn Quốc (Kaeri) đào tạo cả kỹ sư và kỹ thuật viên mỗi năm khoảng 800 người. Qua đó thấy rằng, Viện NLNTVN có vai trò quan trọng cả trong xây dựng chương trình, kế hoạch và trực tiếp tham gia việc đào tạo cán bộ cho Chương trình NLNT quốc gia. Vừa qua, Viện đã hợp tác với các trường đại học trong công tác đào tạo cán bộ, có những biện pháp khuyến khích học sinh theo học ngành NLNT như: Trao học bổng cho các sinh viên học giỏi ngành NLNT, cấp học bổng cho các học sinh thi đại học đạt điểm cao vào học ngành NLNT để khuyến khích các học sinh giỏi theo học ngành NLNT…

Kết luận