Ngày 24/6/2025, tại Hà Nội, Tạp chí Tài chính Doanh nghiệp phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức Diễn đàn “Nâng cao vị thế doanh nghiệp Việt nam trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu”. Tham dự Diễn đàn có các chuyên gia, nhà hoạch định chính sách, các nhà nghiên cứu và đại diện các doanh nghiệp ngành năng lượng.
Việt Nam quyết tâm thu hút đầu tư vào phát triển xanh, chuyển dịch năng lượng
Trong bối cảnh thế giới bước vào giai đoạn chuyển đổi mạnh mẽ sang nền kinh tế carbon thấp, chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu đang trải qua những thay đổi sâu sắc. Các yếu tố như biến đổi khí hậu, bất ổn địa chính trị, tiến bộ công nghệ và yêu cầu về phát triển bền vững đang tạo ra áp lực buộc các quốc gia và doanh nghiệp phải tái định hình chiến lược năng lượng, trong đó chuỗi cung ứng đóng vai trò cốt lõi.
Với vị trí địa lý chiến lược, đường bờ biển dài, khí hậu nhiệt đới gió mùa với lượng bức xạ mặt trời và tốc độ gió cao, đặc biệt là tại miền Trung và Tây Nguyên, tạo thuận lợi cho Việt Nam phát triển điện mặt trời, điện gió và năng lượng sinh khối - các nguồn đang là trọng tâm trong chiến lược năng lượng toàn cầu. Bên cạnh đó, Việt Nam nằm gần các trung tâm sản xuất năng lượng tái tạo và chuỗi cung ứng thiết bị lớn như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, dễ dàng kết nối với chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu.
Những năm gần đây, Đảng và nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm chuyển dịch năng lượng theo hướng bền vững. Nghị quyết số 55-NQ/TW, ngày 11/2/2020, của Bộ Chính trị, “về định hướng chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, đã xác định các quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp về chuyển dịch năng lượng thời gian tới. Quyết định số 1658/QĐ-TTg, ngày 1/10/2021, của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn năm 2050, cũng đặt ra các mục tiêu phát triển nền kinh tế xanh đến năm 2030 và năm 2050.
Tại COP26 và COP28, Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 - một thông điệp mạnh mẽ về quyết tâm chuyển đổi xanh. Đặc biệt, Quy hoạch điện VIII điều chỉnh vừa được ban hành mới đây cũng thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong phát triển năng lượng sạch.
Ngoài ra, các chính sách ưu đãi đầu tư, cải cách thủ tục hành chính, cùng việc mở rộng hợp tác quốc tế đang giúp Việt Nam từng bước xây dựng nền công nghiệp năng lượng hiện đại và hội nhập.
"Đây là những động thái rất rõ ràng và trực tiếp để đảm bảo với các nhà đầu tư nước ngoài rằng Việt Nam cam kết và quyết tâm thực hiện, tạo mọi điều kiện thuận lợi, giảm rủi ro cho các nhà đầu tư, Việt Nam mong muốn thu hút các khoản đầu tư lớn hơn nữa, đầu tư chất lượng hơn trong phát triển xanh, chuyển dịch năng lượng", TS Hà Khắc Minh - Tổng biên tập Tạp chí Tài chính doanh nghiệp cho hay.
Tuy nhiên, dù có tiềm năng lớn, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều rào cản.
Bài toán đặt ra đối hiện nay là để trở thành trung tâm trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu, Việt Nam cần định hướng thực hiện một chiến lược phát triển hạn chế phát thải carbon trong dài hạn và trung hòa carbon vào năm 2050 phù hợp với xu thế chung trên thế giới. Bên cạnh những lợi ích về môi trường, chiến lược này có thể đem lại cho Việt Nam một số hiệu quả về kinh tế và tài chính vượt trội so với một lộ trình carbon cao.
Theo đó, Việt Nam cần xây dựng môi trường đầu tư minh bạch, ổn định; đẩy mạnh phát triển công nghiệp hỗ trợ, logistics và hạ tầng số; hợp tác sâu hơn với các quốc gia và doanh nghiệp quốc tế trong nghiên cứu, sản xuất và đào tạo; thúc đẩy tài chính xanh, huy động vốn tư nhân và nguồn lực quốc tế.
Giải bài toán tài chính để doanh nghiệp tham gia vào chuỗi cung ứng năng lượng
Theo TS. Ngô Đức Lâm - nguyên Phó viện trưởng Viện Năng lượng, Bộ Công Thương, quá trình chuyển dịch năng lượng mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng năng lượng. Để đạt mục tiêu hơn 183.000 MW công suất nguồn điện vào năm 2030 và xây dựng hệ thống truyền tải tương ứng, Việt Nam cần khoảng 200 tỷ USD đầu tư trong 10 năm tới - tức trung bình 20 tỷ USD/năm.
Với quy mô đầu tư lớn, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không thể gánh vác một mình. Việc xã hội hóa đầu tư là tất yếu, tạo cơ hội cho các tập đoàn dầu khí, than, cũng như các doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia cạnh tranh trong chuỗi giá trị.
Đặc điểm phân tán của năng lượng tái tạo (quy mô nhà máy nhỏ, vốn đầu tư thấp, thời gian xây dựng nhanh) phù hợp với khả năng tài chính và tổ chức của nhiều doanh nghiệp trong nước. Điều này tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp vừa và nhỏ, hoặc liên doanh với địa phương tham gia vào các khâu đầu tư, xây dựng, vận hành, cung cấp thiết bị và dịch vụ kỹ thuật.
Về mặt pháp lý, nhà nước đã xác định rõ chủ trương xã hội hóa ngành năng lượng, chống độc quyền, khuyến khích mọi thành phần kinh tế tham gia. Nghị quyết 55-NQ/TW của Bộ Chính trị (năm 2020) là "chìa khóa" mở đường cho chiến lược phát triển năng lượng quốc gia, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ lực của khu vực tư nhân trong đầu tư và vận hành hệ thống năng lượng.
Cùng với đó, các chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân cũng không ngừng được ban hành, tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi, là nền tảng để doanh nghiệp Việt tích cực tham gia vào chuỗi cung ứng năng lượng.
Theo lộ trình, thị trường điện lực Việt Nam sẽ vận hành theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước. Hiện nay, thị trường điện đã chuyển sang giai đoạn bán buôn cạnh tranh và đang chuẩn bị bước vào giai đoạn bán lẻ cạnh tranh - mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp tham gia sâu vào khâu phân phối, mua bán điện và cạnh tranh sòng phẳng như nhiều quốc gia phát triển đang áp dụng.
Dù cơ hội lớn, nhưng vẫn còn nhiều rào cản khiến doanh nghiệp gặp khó khi tham gia chuỗi cung ứng năng lượng.
Từ góc độ chính sách, PGS.TS. Ngô Trí Long - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả, Bộ Tài chính cho rằng, một trong những yêu cầu cấp thiết hiện nay là phải khẩn trương xây dựng và triển khai Chiến lược tài chính xanh quốc gia theo hướng toàn diện và khả thi, nhằm tạo khuôn khổ pháp lý rõ ràng cho các hoạt động đầu tư xanh.
Chiến lược này cần đảm bảo các nguyên tắc: Đồng bộ giữa chính sách tài khóa và tiền tệ, đặc biệt là phối hợp trong phát hành trái phiếu xanh, ưu đãi thuế và tín dụng xanh; Thực chất trong hỗ trợ khu vực doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, thông qua các công cụ như bảo lãnh tín dụng, trợ cấp lãi suất, hay mô hình hợp tác công - tư (PPP) hiệu quả; Hướng đến kết quả đo lường được, bằng việc xây dựng bộ chỉ số tài chính xanh, cơ chế theo dõi - đánh giá minh bạch và tiêu chuẩn hóa các sản phẩm tài chính thân thiện môi trường.
Chung tay thúc đẩy năng lượng tái tạo
Tại Diễn đàn, chia sẻ về lộ trình giảm sử dụng than và chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, Trưởng ban Điện lực, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) Trần Văn Giang cho biết, hiện công nghệ sản xuất tại TKV có hai chức năng chính: khai thác, chuẩn bị năng lượng sơ cấp và sản xuất điện để bán lại cho EVN.
Về việc chuyển đổi nguyên liệu, ông Giang cho biết theo quy định của Chính phủ, đến năm 2050, các doanh nghiệp sẽ không được sử dụng than để phát điện. Đây là một thách thức rất lớn đối với TKV.
Để chuẩn bị cho lộ trình này, TKV đã làm việc với các đối tác nước ngoài nhằm tìm giải pháp chuyển đổi. Trước mắt, tập đoàn đang thực hiện đốt kèm gỗ với tỷ lệ ban đầu 5%, sau đó từng bước tăng lên, kết hợp với các loại nguyên liệu khác để giảm dần sự phụ thuộc vào than. Đồng thời, TKV cũng đang nghiên cứu công nghệ đốt than kèm amoniac và hydro. Ngoài ra, doanh nghiệp đang tiếp xúc với các đối tác Nhật Bản để tìm hiểu khả năng phối hợp sử dụng các chất đốt thay thế.
Song song với đó, TKV cũng từng bước tham gia vào quá trình chuyển đổi năng lượng. Tại khu vực Tây Nguyên, tập đoàn đã và đang thử nghiệm sử dụng pin năng lượng mặt trời nhằm ưu tiên dùng điện sạch, tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo và nâng cao giá trị sản phẩm nhôm. TKV cũng triển khai lắp đặt pin mặt trời nổi trên lòng hồ, sử dụng điện sạch cho nhu cầu nội bộ, hướng tới tham gia chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu.
Liên quan đến câu hỏi về công tác dự báo trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, Phó trưởng Ban Kinh doanh và Mua bán điện, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) Trần Viết Nguyên cho biết, do tính chất đặc thù phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết, công tác dự báo trong lĩnh vực năng lượng tái tạo có vai trò đặc biệt quan trọng.
Hiện EVN đang sử dụng hệ thống dự báo của A0 (Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia, nay là Công ty TNHH MTV Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia - NSMO) kết hợp với các công cụ nội bộ. Các công cụ này khai thác dữ liệu lịch sử và dữ liệu thời tiết chi tiết tại từng vùng miền để đưa ra dự báo sản lượng điện tái tạo. Ngoài ra, EVN đã trang bị thêm thiết bị từ nước ngoài để đối chiếu, kiểm tra độ chính xác của các dự báo.
Cùng với đó, EVN cũng so sánh dữ liệu dự báo với thực tế tiêu thụ năng lượng của các khách hàng để tính toán tỷ lệ chênh lệch, từ đó kiểm chứng và hiệu chỉnh các mô hình dự báo, nâng cao độ tin cậy trong vận hành hệ thống điện quốc gia.
