Dự báo tình hình kinh tế châu Phi năm 2014

Các mô hình phát triển mới

Các nước thuộc khối Ả rập Maghreb (Ma-rốc, An-giê-ri, Tuy-ni-di, Li-bi và Mô-ri-ta-ni-a) tiếp tục tiến trình chuyển giao kinh tế, chính trị một cách khó khăn, do vậy cần phải tìm kiếm những mô hình tăng trưởng mới để phục hồi kinh tế. Theo Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), nhìn chung, châu Phi sẽ có mức tăng trưởng kinh tế khoảng 5,3%, giống như trong thập kỷ qua, cao hơn nhiều so với mức trung bình của thế giới (khoảng 3,6%). Mặc dù vậy, năm 2014, tăng trưởng của châu Phi vẫn thấp hơn châu Á một chút (trên 6%).

Hiện tại, giá các loại nguyên liệu, động lực thúc đẩy tăng trưởng của châu Phi trong những năm qua đang bắt đầu chậm lại.

Vấn đề thực sự hiện nay của châu Phi là làm thế nào để xóa đói giảm nghèo. Nếu như việc phải phát triển các cơ sở hạ tầng lớn là điều quan trọng thì châu Phi cũng cần ưu tiên các dự án phục vụ những tầng lớp nghèo nhất, đặc biệt là ở vùng nông thôn. Thay vì công nghiệp hóa ồ ạt, châu Phi cần chú trọng phát triển nông nghiệp và các hoạt động kinh tế có giá trị gia tăng, đồng thời hỗ trợ các dự án quy mô nhỏ.

Khu vực Bắc Phi

Tình hình vẫn ảm đạm

Theo dự báo của IMF, năm 2014, tăng trưởng tại khu vực Ả rập Maghreb vẫn theo chiều hướng tích cực nhưng không cao, chỉ đạt 3,8 % đối với Ma-rốc và 3,7 % với An-giê-ri và Tuy-ni-di. Về xã hội, Bắc Phi có tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên lên tới 30% và tình trạng này đang có nguy cơ ngày càng trầm trọng.

Trong bối cảnh đó, các chính phủ ở Bắc Phi không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc phải chú ý đến các khoản tài chính công.

An-giê-ri là nước có thặng dư thương mại giảm năm 2013 cần đẩy mạnh thực hiện chính sách đa dạng hóa nền kinh tế. Theo chiều hướng ấy, việc khai trương nhà máy lắp ráp ôtô Renault của Pháp gần thành phố Oran vào tháng 10/2014 sẽ là một bước tiến quan trọng sau cuộc bầu cử Tổng thống vào tháng 4.

Ma-rốc, nước đã đứng vững trước cuộc khủng hoảng của châu Âu năm 2013 nhờ lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, cũng phải tiến hành các cuộc chuyển đổi về cơ cấu. Chính phủ mới thành lập ngày 10/10/2013 sẽ tiếp tục cuộc cải cách Quỹ bù giá như đã hứa khi mới lên nắm quyền từ cuối năm 2011. Việc thực hiện quỹ này chỉ mới được triển khai vào tháng 9/2013 đối với mặt hàng nhiên liệu.

Phục hồi

Tại Tuy-ni-di, thâm hụt ngân sách không ngừng sâu thêm, chiếm đến 20% chi tiêu hoạt động và đầu tư của Nhà nước, tương đương 7% GDP. Năm 2014, Chính phủ cần đáp ứng những đòi hỏi của Ngân hàng thế giới và Quỹ tiền tệ quốc tế về việc chấm dứt trợ cấp nhiên liệu hoặc hướng các khoản trợ cấp đến tầng lớp người dân có thu nhập thấp. Tuy-ni-di cũng cần phải phục hồi lĩnh vực du lịch, ngành xương sống của kinh tế đất nước hiện vẫn bị đình trệ sau phong trào Mùa xuân A rập.

Tại Libi và Ai Cập, tình hình còn hỗn loạn hơn, nhất là về mặt chính trị. Giải quyết vấn đề này vẫn sẽ là ưu tiên của hai quốc gia Hồi giáo trong năm 2014. Nền kinh tế Ai Cập chỉ đạt mức tăng trưởng 1,8% năm 2013 thấp hơn rất nhiều so với mức dự báo cần thiết là 6% để cân bằng khung kinh tế vĩ mô của đất nước 84 triệu dân này. Nếu không có sự dịu bớt căng thẳng trong quan hệ giữa giới quân sự đang nắm quyền và đảng Hồi giáo đối lập, kế hoạch phục hồi kinh tế sẽ vẫn chỉ nằm trên giấy tờ.

Trong bối cảnh như vậy, Liên minh Ả rập Maghreb vẫn là một cứu cánh cho những nước này năm 2014. Hiện tại, trao đổi thương mại giữa các nước thuộc khối này mới chỉ chiếm 3% thương mại trong khu vực. Một dấu hiệu tích cực có thể giúp tăng cường quan hệ thương mại là việc các hiệp hội doanh nghiệp đang thúc đẩy giới chính trị mở cửa biên giới và dự định sẽ thành lập một Liên minh Maghreb về thương mại và đầu tư vào tháng 2/2014 tại Marakech (Ma-rốc). Đây được xem là một bước tiến cho sự hội nhập.

Khu vực Tây Phi

Tăng trưởng cao nhất

Năm 2014, Tây Phi sẽ tiếp tục dẫn đầu các khu vực khác với mức tăng trưởng cao hơn nhiều so với mức trung bình của châu Phi. Theo dự báo của Ngân hàng Phát triển châu Phi (BAD) và Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), Tây Phi sẽ đạt mức tăng trưởng trên 7% năm 2014 (năm 2013 là 6,7%). Thành tích này chủ yếu nhờ vào ba trụ cột là Ni-giê-ri-a, Ga-na và Bờ Biển Ngà với mức tăng trưởng GDP từ 6 đến 8%. Ba nước này cũng sẽ thu hút được lượng vốn FDI nhiều nhất trong 12 tháng tới.

Phục hồi

Với sự giúp đỡ của những nhà tài trợ vốn quốc tế, Bờ Biển Ngà sẽ tiếp tục phục hồi sau giai đoạn xung đột chính trị bằng cách duy trì các khoản đầu tư công vào cơ sở hạ tầng. Song song với đó, các nhà đầu tư nước ngoài và tư nhân sẽ tiếp sức thêm cho Nhà nước trong việc phát triển cơ sở hạ tầng.

Tại Ghana, sau cuộc bầu cử Tổng thống vào tháng 12/2012, sự bất ổn đã kéo dài trong 6 tháng đầu năm 2013 dẫn tới sự phản kháng thời gian sau đó. Năm 2014, chính quyền cần phải tạo dựng niềm tin cho dân chúng thay vì sự chống đối này. Nhưng chính phủ của quốc gia giàu ca cao, vàng và dầu lửa này cũng cần hạn chế chi tiêu để giảm thâm hụt ngân sách (lên tới 7% GDP năm 2013).

Thách thức

Đối với Ni-giê-ri-a, đất nước đang mơ ước trở thành nền kinh tế hàng đầu châu Phi thì năm 2014 sẽ là năm đầy thách thức.

Trước tiên, Tổng thống Goodluck Jonathan và Chính phủ của ông phải tránh rơi vào mâu thuẫn chính trị nội bộ trước thềm bầu cử Tổng thống vào năm 2015.

Tiếp đó, Ni-giê-ri-a cần tìm ra một thống đốc Ngân hàng trung ương có uy tín để kế tục ông Sanussi Lamido, người đang rất có ảnh hưởng sẽ kết thúc nhiệm kỳ vào cuối tháng 6/2014. Được xem là người kiến tạo chính cho cuộc cải cách hệ thống ngân hàng, ông Sanusi đã rất thành công trong việc đưa đất nước một lần nữa trở thành điểm đến của các nhà đầu tư nước ngoài.

Ngoài Ni-giê-ri-a, Ga-na và Bờ Biển Ngà thì Xê-nê-gan và Ma-li cũng là những nước cần có những đường hướng phát triển mới trong năm 2014. Hai năm sau ngày bầu cử, Tổng thống Xê-nê-gan, ông Macky Sall cần tạo cho nền kinh tế một hơi thở mới thông qua một kế hoạch chiến lược sẽ được công bố vào đầu năm 2014. Về phần mình, ông Ibrahim Boubacar Keïta, Tổng thống Ma-li sẽ phải lập lại trật tự của nước mình sau cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng từ năm 2012 đến 2013.

Nhìn chung, các nước thuộc Cộng đồng kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) sẽ tiến thêm một bước trong quá trình hội nhập của mình với việc đề ra những dự án cơ sở hạ tầng mang tính khu vực như tuyến đường cao tốc Abidjan-Lagos. Sau quyết định vào cuối tháng 10/2013 về xây dựng một biểu thuế hải quan ngoại khối chung kể từ tháng 1/2015, những nước này cần thống nhất với EU cách thức triển khai trong khuôn khổ các hiệp định đối tác kinh tế trước tháng 10/2014. Cũng vào thời điểm này, Bờ Biển Ngà và Ga-na, hai nhà sản xuất hàng đầu thế giới về ca cao sẽ không còn được ưu tiên khi đưa hàng hóa thâm nhập thị trường châu Âu.

Khu vực Trung Phi

Cần khắc phục sự chậm trễ

Đối với Cộng đồng kinh tế và tiền tệ Trung Phi (CEMAC), quá trình hội nhập khu vực cũng cần vượt qua một chặng đường khó khăn.

Vào tháng 6/2013, các nguyên thủ quốc gia trong khu vực đã ký một hiệp định dự kiến loại bỏ ngay từ ngày 1/1/2014 thị thực nhập cảnh vào Ga-bông và Ghi-nê Xích đạo cho người dân. Tuy nhiên, vào tháng 11/2013, Tổng thống Ghi-nê Xích đạo, ông Teodoro Obiang Nguema đã quyết định không tham gia hiệp định này nữa.

Sự tụt hậu

So với các Cộng đồng Kinh tế thuộc khu vực Tây và Đông Phi, khối CEMAC đã bị tụt hậu về mặt hội nhập. Mặc dù có nhiều tài nguyên mỏ và dầu lửa song CEMAC không thu được những thành tựu nổi bật về kinh tế. Liên minh tiền tệ khu vực Trung Phi này kết thúc năm 2013 với mức tăng trưởng trung bình là 2,6%, dự kiến năm 2014, tỷ lệ tăng trưởng là 5,3%.

Năm 2014, Cộng hòa Chad, với nền kinh tế được thúc đẩy bởi ngành sản xuất dầu lửa và nông nghiệp, dự báo đạt mức tăng trưởng 10,5%, góp phần kéo kinh tế cả khu vực Trung Phi vươn lên.

Ga-bông, với việc đầu tư ồ ạt vào cơ sở hạ tầng và thực hiện việc đa dạng hóa nền kinh tế trong năm 2013, dự báo sẽ duy trì mức tăng trưởng gần 7% cho năm 2014.

Giống như năm 2013, trong năm 2014, Ghi-nê Xích-đạo cũng sẽ trải qua một đợt suy thoái mới (-1,9% theo IMF) trong khi Cộng hòa Trung Phi đang bị khủng hoảng an ninh nghiêm trọng, dự kiến đạt mức tăng trưởng 0,2% (năm 2013 là -14,5%).

Sự ổn định

Không thuộc khối CEMAC, một quốc gia cũng ở Trung Phi khác là Cộng hòa dân chủ Công-gô có vẻ có nhiều triển vọng nhất. Nước này đang tìm lại sự ổn định chính trị trước thất bại của Phong trào nổi dậy 23/3 (gọi tắt là M23) để đạt mức tăng trưởng 2 con số, khoảng 10,5% (trong khi năm 2013 là 6,2%).

Sự tăng trưởng này chủ yếu dựa vào lĩnh vực mỏ, nông nghiệp và xây dựng. Tuy nhiên, đây cũng là kết quả của việc cải thiện khung kinh tế vĩ mô do Thủ tướng Augustin Matata Ponyo thực hiện. Lạm phát đã giảm từ 23,5% năm 2013 xuống còn 4,4 % năm 2013. Nhưng để bảo đảm cho sự tăng trưởng bền vững, CHDC Công-gô sẽ phải duy trì được sự ổn định chính trị và an ninh tại miền Đông đất nước.

Môi trường kinh doanh của châu Phi

Theo báo cáo Doing Business 2014 của Ngân hàng thế giới vừa công bố, trong 5 năm qua, có 9 trong số 20 nước tiến hành cải cách nhiều nhất về quy định kinh doanh nằm ở khu vực châu Phi Nam Sahara: Đó là Bu-run-đi, Xi-ê-ra Lê-ôn, Ghi-nê Bít-xao, Ru-an-đa, Tô-gô, Bê-nanh, Ga-na, Li-bê-ri-a và Bờ Biển Ngà.

Ru-an-đa dẫn đầu

Từ năm 2013, không dưới 70 cuộc cải cách đã được ghi nhận trong khu vực. Trong số 10 nước có môi trường kinh doanh được cải thiện rõ nét nhất, cần phải kể đến Bu-run-đi, Bờ Biển Ngà và Ru-an-đa.

Riêng Ru-an-đa đã tiến hành cải cách 8 trên 10 lĩnh vực mà báo cáo đề cập. Sự thay đổi môi trường pháp quy đã cho phép đất nước giành được 20 bậc trong bảng xếp hạng của báo cáo "Doing Business", từ 52 lên vị trí 32 thế giới.

Vẫn còn những vấn đề cần giải quyết

Ngược lại, báo cáo cũng ghi nhận «Khu vực Trung Đông – Bắc Phi có tỷ lệ các nền kinh tế thực hiện cải cách quy định kinh doanh ở mức thấp nhất (40% trong khi mức trung bình của châu Phi Nam Sahara là 66%). Nguyên nhân là do các rối loạn chính trị tại khu vực này».

Mặc dù có những tiến bộ, báo cáo cũng nhận xét giữa các nền kinh tế khu vực Nam Sahara vẫn còn cách nhau khá xa về thời gian thành lập doanh nghiệp, các vấn đề cung cấp điện, thanh toán thuế và phí, thương mại qua biên giới và vấn đề không có khả năng chi trả.