Trong tầm nhìn Nghị quyết XV: Du lịch không tách rời nông thôn và bản sắc
Điện Biên là tỉnh miền núi biên giới, khoảng cách địa lý xa các trung tâm lớn nhưng lại sở hữu lợi thế rất riêng: quần thể di tích chiến trường Điện Biên Phủ, cảnh quan sông, núi, hồ đặc trưng, hệ sinh thái rừng, cùng không gian văn hóa của gần hai chục dân tộc thiểu số với những phong tục, lễ hội, ẩm thực giàu bản sắc. Khi Đại hội XV đặt mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế quan trọng, định hướng phát triển kinh tế xanh, kinh tế số, nâng cao chất lượng tăng trưởng, điều đó đồng nghĩa với việc du lịch phải gắn chặt hơn với nông thôn, với OCOP, với các ngành hàng nông nghiệp chủ lực của tỉnh chứ không chỉ dừng ở những điểm tham quan “check-in”.
Trong bức tranh ấy, du lịch cộng đồng không chỉ là một loại hình dịch vụ, mà được coi như “không gian trình diễn” tổng hợp của văn hóa, nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và thương mại. Mỗi bản du lịch cộng đồng, nếu được tổ chức bài bản, sẽ vừa là điểm đến, vừa là “showroom sống” cho các sản phẩm địa phương: gạo Điện Biên, cà phê, chè, thịt sấy, mật ong, thổ cẩm, dược liệu… Nghị quyết XV nhấn mạnh yêu cầu bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa, gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế và giảm nghèo bền vững; du lịch cộng đồng – OCOP chính là nơi các yêu cầu này gặp nhau trong một mô hình cụ thể.
OCOP - “nguyên liệu” để làm giàu trải nghiệm du lịch cộng đồng
Sau nhiều năm triển khai, chương trình OCOP tại Điện Biên đã tạo nên một lớp sản phẩm nông nghiệp, đặc sản và hàng thủ công có thương hiệu, có tiêu chuẩn, có câu chuyện. Ở nhiều huyện, sản phẩm OCOP không còn chỉ là nông sản thô, mà đã được chế biến, đóng gói, gắn nhãn, có truy xuất nguồn gốc, bước đầu tiếp cận các kênh bán lẻ hiện đại và thương mại điện tử.
Nếu nhìn dưới góc độ du lịch, OCOP chính là “chất liệu” giúp nâng cấp trải nghiệm của du khách khi đến với bản làng. Một chuyến homestay sẽ thú vị hơn nhiều nếu bữa cơm tối được chế biến từ gạo của chính cánh đồng mà buổi chiều du khách vừa đi thăm, thịt trâu, cá suối, rau rừng được giới thiệu là sản phẩm của hợp tác xã trong bản, cà phê hay trà được pha từ những thương hiệu OCOP của địa phương. Cảm xúc sẽ còn được nối dài khi du khách mang về một vài gói đặc sản, một chiếc khăn thổ cẩm, một ít dược liệu khô với câu chuyện cụ thể về nơi sản xuất và những con người phía sau.
Ở chiều ngược lại, du lịch cộng đồng cũng giúp OCOP bước khỏi “vùng an toàn” của hội chợ và quầy trưng bày. Khi được giới thiệu trong ngữ cảnh trải nghiệm, giữa nhà sàn, bên bếp lửa, trong không gian lễ hội hay trên nương lúa, sản phẩm trở nên “có hồn”, dễ khắc sâu hơn trong trí nhớ. Người làm du lịch nếu biết cách kể chuyện, biết kết nối, sẽ biến mỗi sản phẩm OCOP thành một “mảnh ghép” trong câu chuyện về vùng đất Điện Biên, chứ không chỉ là món hàng để bán.
Chuỗi giá trị từ cộng đồng địa phương đến thị trường
Để một mớ rau, cân gạo hay chiếc khăn thổ cẩm ở bản làng có thể đứng vững trên kệ siêu thị, trên sàn thương mại điện tử và trở thành quà tặng du lịch được ưa chuộng, cần một chuỗi giá trị khá dài với nhiều “mắt xích”: tổ chức sản xuất, bảo đảm chất lượng, thiết kế bao bì, xây dựng thương hiệu, làm truyền thông, phân phối… Du lịch cộng đồng giúp rút ngắn khoảng cách giữa người sản xuất và người tiêu dùng, nhưng chính ngành Công Thương với hệ thống xúc tiến thương mại, logistics, thương mại biên giới và kênh phân phối lại giữ vai trò “nhạc trưởng” kết nối các mắt xích ấy.
Ở cấp cộng đồng, các tổ nhóm du lịch, hợp tác xã nông nghiệp, tổ hợp tác phụ nữ, thanh niên là lực lượng nòng cốt để vừa vận hành homestay, vừa tổ chức sản xuất sản phẩm phục vụ du khách và thị trường. Họ quyết định chất lượng đón tiếp, ẩm thực, vệ sinh, cảnh quan cũng như độ “thật” của trải nghiệm.
Ở cấp chính quyền, đặc biệt là ngành Công Thương, trọng tâm là hỗ trợ chuẩn hóa sản phẩm về tiêu chuẩn chất lượng, bao bì, nhãn mác, truy xuất nguồn gốc; đồng thời chủ động kết nối với các kênh phân phối, sàn thương mại điện tử, doanh nghiệp lữ hành, hệ thống khách sạn – nhà hàng để đưa sản phẩm và điểm đến vào chuỗi cung ứng hiện đại. Ngành cũng là đầu mối tổ chức các chương trình xúc tiến thương mại, tuần lễ đặc sản, hội chợ liên kết vùng, trong đó quảng bá du lịch được gắn chặt với tiêu thụ sản phẩm OCOP. Trên cơ sở đó, Công Thương tham mưu cơ chế, chính sách ưu tiên về vốn, đất đai, hạ tầng, chuyển đổi số cho các mô hình du lịch cộng đồng - OCOP, giúp cộng đồng tiếp cận nguồn lực và công cụ phát triển dài hạn.
Ở cấp doanh nghiệp, các công ty du lịch, doanh nghiệp phân phối, hệ thống bán lẻ nếu coi Điện Biên là đối tác lâu dài sẽ tham gia bằng việc xây dựng các tour chuyên đề gắn với OCOP, đặt hàng sản phẩm theo tiêu chuẩn ổn định, thiết kế những “gói dịch vụ” kết hợp giữa trải nghiệm, vận chuyển, lưu trú và mua sắm đặc sản. Khi đó, mỗi đoàn khách đến bản không chỉ mang lại doanh thu dịch vụ lưu trú và ăn uống, mà còn tạo nên dòng chảy hàng hóa thường xuyên từ bản làng đến các đô thị.
Khi ba chủ thể cộng đồng, nhà nước và doanh nghiệp cùng nhìn du lịch cộng đồng – OCOP như một chuỗi giá trị chứ không chỉ là hoạt động đơn lẻ, câu chuyện “từ bản làng đến thị trường” mới thực sự hình thành: người dân có thêm thu nhập, sản phẩm địa phương có thương hiệu, du khách có trải nghiệm sâu và tỉnh có thêm một “trụ cột mềm” trong cơ cấu kinh tế.
Gợi mở một số hướng đi để hiện thực hóa mục tiêu đến năm 2030
Để du lịch cộng đồng - OCOP Điện Biên thực sự trở thành minh chứng sống động cho tinh thần Nghị quyết Đại hội XV, có thể cân nhắc một số hướng triển khai.
Thứ nhất, quy hoạch các “cụm du lịch cộng đồng - OCOP” theo chủ đề. Thay vì mỗi nơi làm một ít, tỉnh có thể lựa chọn một số trục, tuyến, cụm ưu tiên như cụm gắn với gạo Điện Biên và không gian cánh đồng Mường Thanh; cụm gắn với cà phê, chè vùng cao; cụm gắn với dược liệu, sản phẩm từ rừng và du lịch sinh thái; cụm gắn với văn hóa, lịch sử, biên giới. Trong mỗi cụm, lựa chọn vài bản du lịch cộng đồng làm hạt nhân, tập trung nguồn lực đồng bộ về hạ tầng, nhân lực, chuyển đổi số, xây dựng hình ảnh để tạo hiệu ứng lan tỏa.
Thứ hai, đẩy nhanh quá trình “số hóa” điểm đến và sản phẩm. Mỗi bản, mỗi homestay, mỗi sản phẩm OCOP nên có mã QR, có câu chuyện, hình ảnh, video giới thiệu bằng ít nhất hai thứ tiếng; thông tin được cập nhật trên bản đồ số, nền tảng du lịch số, website, fanpage chính thức của tỉnh và của ngành. Hình ảnh một “Điện Biên số” với tour ảo, đặt phòng trực tuyến, thanh toán không tiền mặt, đánh giá dịch vụ minh bạch sẽ giúp các bản làng vùng cao rút ngắn khoảng cách với thị trường.
Thứ ba, coi đầu tư cho con người quan trọng không kém đầu tư cho hạ tầng. Người dân làm du lịch cộng đồng cần được học liên tục, từ kỹ năng đón tiếp, nấu ăn, kể chuyện, bảo vệ môi trường đến chụp ảnh, quay video, sử dụng mạng xã hội để quảng bá. Các lớp tập huấn nên được tổ chức “cầm tay chỉ việc” ngay tại bản, có sự tham gia của doanh nghiệp lữ hành, các chuyên gia marketing, thiết kế, thương mại điện tử để rút ngắn đường thử nghiệm và giúp cộng đồng làm chủ công cụ mới.
Thứ tư, tạo thêm “sân chơi” cho OCOP trong các sự kiện của ngành Công Thương. Bên cạnh các hội chợ chuyên đề, có thể thiết kế các chương trình như “Tuần lễ Điện Biên tại Hà Nội/TP. Hồ Chí Minh”, “Không gian văn hóa – du lịch – OCOP Điện Biên” trong các lễ hội du lịch, hội nghị xúc tiến đầu tư. Mỗi sản phẩm OCOP không chỉ xuất hiện như hàng hóa, mà đi kèm với hình ảnh bản làng, video trải nghiệm, câu chuyện của người sản xuất, từ đó gợi mở nhu cầu đi du lịch ngay trên kệ hàng.
Cuối cùng, cần coi việc phát triển du lịch cộng đồng - OCOP là một phần trong chiến lược chuyển đổi mô hình tăng trưởng của tỉnh. Khi hạ tầng giao thông, logistics, năng lượng, thương mại biên giới, chuyển đổi số được đầu tư theo định hướng của Nghị quyết XV, nếu biết gắn kết đúng lúc, những bản du lịch cộng đồng và những sản phẩm OCOP sẽ không bị đứng ngoài cuộc chơi, mà trở thành những điểm sáng cho thấy cách Điện Biên cụ thể hóa mục tiêu kinh tế xanh, bền vững bằng những mô hình rất đời thường, rất gần gũi.
Từ góc nhìn ấy, chuỗi giá trị “từ bản làng đến thị trường” không chỉ là một khẩu hiệu hay câu chuyện du lịch, mà là con đường để người dân vùng cao thực sự trở thành chủ thể của phát triển, còn du khách, doanh nghiệp và ngành Công Thương cùng đồng hành trong một hành trình dài hơi mà Nghị quyết Đại hội XV đã mở ra.
