TÓM TẮT:
Dịch vụ "Mua trước, trả sau" (Buy Now, Pay Later - BNPL) đang nổi lên như một hình thức tài chính tiêu dùng hiện đại, giúp người tiêu dùng có thể mua hàng hóa, dịch vụ mà không cần thanh toán ngay lập tức. Tại Việt Nam, BNPL đang từng bước phát triển nhờ sự bùng nổ của thương mại điện tử và xu hướng tiêu dùng không dùng tiền mặt. Tuy nhiên, dịch vụ này cũng đặt ra nhiều thách thức về quản lý rủi ro, bảo vệ người tiêu dùng và sự hoàn thiện khung pháp lý. Bài viết tập trung phân tích tiềm năng, thực trạng và đề xuất các giải pháp để phát triển bền vững mô hình BNPL tại thị trường Việt Nam.
Từ khóa: mua trước trả sau, BNPL, tài chính tiêu dùng, thương mại điện tử, tín dụng vi mô.
1. Đặt vấn đề
Trong những năm gần đây, mô hình tài chính "Mua trước, trả sau" (Buy Now, Pay Later - BNPL) đang nhanh chóng trở thành một xu hướng mới trong tiêu dùng toàn cầu, đặc biệt tại các thị trường đang phát triển. Với sự tiện lợi, linh hoạt và không yêu cầu thế chấp hay kiểm tra tín dụng phức tạp, BNPL thu hút đông đảo người tiêu dùng trẻ tuổi, đặc biệt là nhóm chưa tiếp cận được dịch vụ ngân hàng truyền thống. Tại Việt Nam, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử và thanh toán số, BNPL đang dần xuất hiện như một hình thức thanh toán thay thế nhiều tiềm năng, được triển khai bởi cả công ty công nghệ tài chính (fintech) và các ngân hàng thương mại.
Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này cũng đặt ra một loạt vấn đề cần quan tâm. Tỷ lệ người tiêu dùng chưa có kiến thức tài chính cơ bản khá cao, trong khi các cơ chế bảo vệ người vay và kiểm soát rủi ro tín dụng trong lĩnh vực BNPL vẫn còn sơ khai. Bên cạnh đó, hành lang pháp lý tại Việt Nam chưa có quy định cụ thể cho hình thức này, dẫn đến nguy cơ phát sinh nợ xấu và rủi ro hệ thống. Do đó, việc nghiên cứu và đề xuất các giải pháp phát triển dịch vụ BNPL một cách bài bản, phù hợp với bối cảnh Việt Nam là cần thiết, nhằm vừa tận dụng lợi thế của mô hình này, vừa đảm bảo sự ổn định và bền vững cho thị trường tài chính tiêu dùng trong tương lai.
2. Thực trạng phát triển mô hình tài chính BNPL tại Việt Nam
Mô hình "Mua trước, trả sau" (BNPL) là một hình thức tín dụng tiêu dùng ngắn hạn, cho phép người tiêu dùng mua sắm hàng hóa hoặc dịch vụ và thanh toán thành nhiều đợt nhỏ sau khi giao dịch hoàn tất, thường không tính lãi suất nếu thanh toán đúng hạn. Mô hình này đang trở thành xu hướng tiêu dùng toàn cầu, đặc biệt phát triển mạnh ở các nền kinh tế số như Mỹ, Úc, Anh và nhiều quốc gia Đông Nam Á. Điểm đặc biệt hấp dẫn của BNPL nằm ở sự tiện lợi và khả năng tiếp cận cao, giúp người tiêu dùng thực hiện giao dịch nhanh chóng mà không cần các thủ tục vay vốn phức tạp như khi dùng thẻ tín dụng.
Tại Việt Nam, BNPL bắt đầu hình thành và phát triển rõ nét từ năm 2020, khi thương mại điện tử và thanh toán không dùng tiền mặt bùng nổ do tác động của dịch Covid-19. Sự chuyển dịch mạnh mẽ từ phương thức mua sắm truyền thống sang online tạo điều kiện thuận lợi cho các nền tảng BNPL tích hợp vào hệ sinh thái tiêu dùng số. Theo báo cáo từ ResearchAndMarkets.com, thị trường dịch vụ "Mua trước, trả sau" (BNPL) tại Việt Nam đã ghi nhận sự tăng trưởng mạnh mẽ trong năm 2023. Cụ thể, tổng giá trị giao dịch BNPL đạt khoảng 2,281.4 triệu USD trong năm 2023, tăng 57.7% so với năm trước. Dự báo đến năm 2028, giá trị này sẽ đạt khoảng 8,820.6 triệu USD, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) 31.1% trong giai đoạn 2023–2028.
Các công ty cung cấp dịch vụ BNPL tại Việt Nam ngày càng đa dạng, bao gồm cả doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Fundiin là một trong những đơn vị nội địa tiên phong, phát triển mô hình "trả sau không lãi suất" và kết nối với các thương hiệu bán lẻ như Juno, Vascara, GUMAC, CellphoneS… Trong khi đó, Kredivo - startup có trụ sở tại Indonesia - đã chính thức gia nhập thị trường Việt Nam từ năm 2022 và nhanh chóng hợp tác với các sàn thương mại điện tử như Tiki, đồng thời cung cấp ứng dụng hỗ trợ người dùng thanh toán linh hoạt. Một số công ty khác như Movi, Home Credit và FE Credit cũng bắt đầu tích hợp BNPL vào chuỗi sản phẩm tài chính tiêu dùng hiện có nhằm phục vụ nhóm khách hàng đại chúng.
Mô hình hoạt động phổ biến của BNPL tại Việt Nam hiện nay là “trả góp 0% lãi suất”, theo đó người tiêu dùng được chia nhỏ khoản thanh toán thành 3 đến 6 kỳ và không bị tính lãi nếu hoàn thành đúng hạn. Việc thanh toán được thực hiện trực tuyến thông qua ví điện tử, tài khoản ngân hàng hoặc các hình thức chuyển khoản tiện lợi. Nhiều nền tảng cũng áp dụng các công nghệ xác minh tức thời và chấm điểm tín dụng mềm, cho phép khách hàng hoàn tất quy trình đăng ký dịch vụ trong vòng vài phút mà không cần cung cấp quá nhiều giấy tờ. Điều này giúp tăng trải nghiệm người dùng và tạo thuận lợi cho việc tích hợp BNPL vào hành trình mua sắm online.
Một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển của BNPL tại Việt Nam là nhóm người tiêu dùng trẻ, đặc biệt là thế hệ Gen Z và Millennials. Đây là những người có thói quen tiêu dùng linh hoạt, quen thuộc với công nghệ và ưu tiên sự tiện lợi trong giao dịch. Theo một khảo sát của Decision Lab năm 2023, có đến 61% người trong độ tuổi từ 18 đến 30 tại Việt Nam quan tâm hoặc từng sử dụng BNPL để mua sắm, đặc biệt trong các ngành hàng như thời trang, mỹ phẩm, thiết bị điện tử và dịch vụ giáo dục - đào tạo.
Ngoài ra, sự hỗ trợ từ các đối tác bán lẻ cũng góp phần mở rộng quy mô dịch vụ BNPL. Nhiều thương hiệu nổi tiếng trong nước đã tích cực hợp tác với các nền tảng BNPL nhằm tăng tỷ lệ chuyển đổi đơn hàng và giá trị giỏ hàng trung bình. Với những lợi ích rõ rệt cho cả người mua và người bán, BNPL dần trở thành một phần quan trọng trong chiến lược kinh doanh của nhiều doanh nghiệp bán lẻ tại Việt Nam.
Bên cạnh thương mại điện tử, BNPL cũng được áp dụng linh hoạt trong nhiều lĩnh vực mới như giáo dục, chăm sóc sức khỏe và du lịch. Nhiều trung tâm tiếng Anh, trường quốc tế, thẩm mỹ viện và đơn vị cung cấp dịch vụ y tế đã tích hợp BNPL để giúp khách hàng dễ dàng tiếp cận sản phẩm, dịch vụ có giá trị cao mà không bị giới hạn bởi khả năng chi trả tức thời. Đây là một tín hiệu tích cực cho thấy dịch vụ này đang mở rộng cả về chiều sâu lẫn chiều rộng, không chỉ dừng lại ở lĩnh vực tiêu dùng nhanh.
Ngoài ra, xu hướng hợp tác giữa các nền tảng BNPL và ngân hàng thương mại cũng đang hình thành tại Việt Nam. Một số ngân hàng đã thể hiện sự quan tâm đến việc đầu tư hoặc đồng phát triển sản phẩm BNPL với các công ty fintech nhằm tận dụng lợi thế công nghệ và mạng lưới khách hàng sẵn có. Điều này hứa hẹn mở ra một giai đoạn phát triển mới cho mô hình BNPL, khi vừa đảm bảo được tốc độ mở rộng, vừa kết nối với hệ thống tài chính chính thức.
Tổng thể, thực trạng phát triển dịch vụ BNPL tại Việt Nam đang cho thấy tín hiệu rất tích cực với mức tăng trưởng nhanh, sự tham gia ngày càng nhiều của các doanh nghiệp và sự hưởng ứng mạnh mẽ từ người tiêu dùng. Trong bối cảnh nền kinh tế số đang phát triển mạnh mẽ, BNPL không chỉ là giải pháp tài chính hữu ích, mà còn là động lực thúc đẩy tiêu dùng thông minh và chuyển đổi số toàn diện trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng và bán lẻ tại Việt Nam.
3. Tiềm năng và rủi ro của mô hình BNPL tại Việt Nam
Mô hình BNPL đang được đánh giá là một trong những động lực tiềm năng của ngành Tài chính tiêu dùng tại Việt Nam trong giai đoạn chuyển đổi số hiện nay. Thứ nhất, tiềm năng của mô hình này nằm ở khả năng tiếp cận rộng rãi đến nhóm khách hàng chưa từng hoặc khó tiếp cận với tín dụng truyền thống, đặc biệt là người trẻ, lao động phổ thông và người sống ở khu vực chưa được ngân hàng phục vụ đầy đủ.
Thứ hai, BNPL là mô hình gắn liền với hệ sinh thái tiêu dùng số, đặc biệt là thương mại điện tử. Việc tích hợp liền mạch BNPL vào hành trình mua sắm online giúp người tiêu dùng có trải nghiệm thanh toán nhanh chóng, thuận tiện, từ đó gia tăng khả năng chuyển đổi đơn hàng và tăng giá trị giỏ hàng trung bình. Số liệu từ Fundiin cho thấy, cửa hàng áp dụng BNPL có tỷ lệ giữ chân khách hàng cao hơn 30% so với bình thường. Đây là lợi thế lớn đối với doanh nghiệp bán lẻ trong bối cảnh cạnh tranh số hóa gay gắt.
Bên cạnh đó, BNPL cũng mở ra cơ hội đổi mới tài chính thông qua việc ứng dụng công nghệ vào chấm điểm tín dụng phi truyền thống. Thay vì dựa vào lịch sử tín dụng ngân hàng, các nền tảng BNPL sử dụng dữ liệu hành vi người tiêu dùng từ thương mại điện tử, mạng xã hội và ví điện tử để xây dựng hồ sơ đánh giá rủi ro. Đây là hướng đi phù hợp trong kỷ nguyên dữ liệu lớn, giúp phát triển các mô hình tín dụng linh hoạt, cá nhân hóa cao và ít phụ thuộc vào tài sản đảm bảo.
Tuy nhiên, cùng với tiềm năng phát triển nhanh, mô hình BNPL cũng tiềm ẩn một số rủi ro cần được kiểm soát. Đầu tiên là rủi ro tín dụng - phát sinh khi người tiêu dùng mất khả năng thanh toán đúng hạn. Do việc xét duyệt của BNPL khá đơn giản và tốc độ cao, nhiều người có thể chi tiêu vượt khả năng chi trả mà không nhận thức rõ nghĩa vụ tài chính. Nếu không có hệ thống theo dõi và cảnh báo kịp thời, tình trạng nợ xấu có thể lan rộng, ảnh hưởng đến cả người tiêu dùng lẫn nhà cung cấp dịch vụ.
Một rủi ro khác là thiếu hành lang pháp lý rõ ràng. Hiện nay, hoạt động BNPL ở Việt Nam chưa được điều chỉnh bởi một khung pháp lý cụ thể, khiến việc xử lý tranh chấp hoặc kiểm soát hoạt động trở nên khó khăn. Điều này cũng gây lo ngại cho các tổ chức tài chính lớn khi muốn gia nhập thị trường theo hướng chính thức và an toàn. Do đó, tiềm năng của BNPL sẽ chỉ có thể được khai thác bền vững nếu đi kèm với chiến lược quản trị rủi ro hiệu quả và khung pháp lý phù hợp.
4. Giải pháp phát triển mô hình tài chính BNPL tại Việt Nam
Để phát triển dịch vụ BNPL một cách bền vững, hài hòa giữa tăng trưởng và kiểm soát rủi ro, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa ba bên: doanh nghiệp cung cấp dịch vụ, người tiêu dùng và cơ quan quản lý nhà nước. Trước hết, đối với các công ty cung cấp BNPL, cần đầu tư mạnh mẽ vào hệ thống quản lý rủi ro tín dụng dựa trên công nghệ. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (machine learning) và dữ liệu lớn (big data) trong chấm điểm tín dụng sẽ giúp nâng cao khả năng dự báo hành vi thanh toán và sàng lọc người dùng hiệu quả hơn, từ đó giảm tỷ lệ nợ quá hạn. Đồng thời, doanh nghiệp cũng nên xây dựng các công cụ cảnh báo sớm và hệ thống nhắc nhở thông minh nhằm hỗ trợ người tiêu dùng quản lý lịch thanh toán.
Tiếp theo, việc nâng cao nhận thức tài chính cá nhân là yếu tố quan trọng để giúp người tiêu dùng sử dụng dịch vụ BNPL một cách hiệu quả và có trách nhiệm. Các nền tảng BNPL nên tích hợp nội dung giáo dục tài chính trong ứng dụng, đồng thời phối hợp với nhà bán lẻ tổ chức các chương trình hướng dẫn cách chi tiêu hợp lý, lợi ích - rủi ro của trả góp và cách xử lý nợ. Đây không chỉ là trách nhiệm xã hội mà còn là chiến lược dài hạn để xây dựng lòng tin và phát triển thị trường bền vững.
Đối với Nhà nước, cần sớm ban hành khung pháp lý dành riêng cho dịch vụ BNPL. Khung pháp lý này nên quy định rõ về điều kiện cung cấp dịch vụ, trách nhiệm công bố thông tin với người tiêu dùng, cơ chế xử lý vi phạm và yêu cầu bảo mật dữ liệu người dùng. Đồng thời, nên có chính sách thúc đẩy sự tham gia của các ngân hàng và tổ chức tài chính chính thức vào thị trường BNPL dưới hình thức hợp tác công nghệ - tài chính (fintech partnerships). Điều này sẽ giúp dịch vụ này đi vào khuôn khổ, có sự giám sát và tận dụng được nguồn lực tài chính lành mạnh từ khu vực ngân hàng.
Ngoài ra, cần phát triển hệ thống cơ sở dữ liệu tín dụng phi truyền thống (alternative credit scoring) ở tầm quốc gia để tạo điều kiện cho các công ty fintech đánh giá người dùng hiệu quả hơn. Các dữ liệu từ ví điện tử, thương mại điện tử, thanh toán điện thoại di động và mạng xã hội - nếu được xử lý và bảo mật đúng cách - có thể trở thành nguồn thông tin góp phần mở rộng tiếp cận tín dụng, trong khi vẫn đảm bảo kiểm soát rủi ro.
TÀI LIỆU THAM KHẢO:
VECOM (2024), Báo cáo Chỉ số Thương mại điện tử Việt Nam _ EBI 2024.
Mai Khánh Linh (2024), Nghiên cứu các nhân tố tác động đến ý định sử dụng dịch vụ mua trước trả sau của Gen Z. Truy cập tại https://www.sbv.gov.vn/webcenter/portal/vi/menu/fm/ddnhnn/nctd/nctd_chitiet?dDocName=SBV603019&p=3&_afrLoop=22316151198048774#%40%3F_afrLoop%3D22316151198048774%26centerWidth%3D80%2525%26dDocName%3DSBV603019%26leftWidth%3D20%2525%26p%3D3%26rightWidth%3D0%2525%26showFooter%3Dfalse%26showHeader%3Dfalse%26_adf.ctrl-state%3D17rtdbo40z_57
ResearchAndMarkets (2023), Vietnam Buy Now Pay Later Markets Report 2023: BNPL Payments are Expected to Grow by 57.7% to Reach $2,281.4 Million in 2023 - Forecasts to 2028 - ResearchAndMarkets.com. Truy cập tại https://www.businesswire.com/news/home/20230217005161/en/Vietnam-Buy-Now-Pay-Later-Markets-Report-2023-BNPL-Payments-are-Expected-to-Grow-by-57.7-to-Reach-%242281.4-Million-in-2023---Forecasts-to-2028---ResearchAndMarkets.com
Caporal Jack (2023), Study: Buy Now, Pay Later Use Declines for Third Straight Yea, The Motley Fool Journal.
Solutions for developing the Buy Now, Pay Later financial model in Vietnam
Duong Thi Nhu Nguyet
Faculty of Finance, Banking and Insurance, University of Economics - Technology for Industries
Abstract:
The "Buy Now, Pay Later" service is emerging as a modern form of consumer finance, enabling consumers to purchase goods and services without immediate payment. In Vietnam, Buy Now, Pay Later is experiencing gradual growth, driven by the rapid expansion of e-commerce and the shift toward cashless consumption. However, the rise of this service also presents significant challenges related to risk management, consumer protection, and regulatory oversight. This study analyzes the current state and growth potential of the Buy Now, Pay Later model in the Vietnamese market and proposes solutions to promote its sustainable development within a well-regulated and secure financial environment.
Keywords: Buy Now, Pay Later, consumer finance, e-commerce, microcredit.
[Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 12 năm 2025]
