Nhà đầu tư chông chênh vì chính sách, tiêu cực phí,
Thuế không chỉ là nguồn thu cho ngân sách quốc gia, mà còn là công cụ hữu hiệu - đòn bẩy kinh tế. Thế nhưng, khi họp bàn để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc thì hầu như không ít người chỉ lo… thuế thất thu, mà ít ai lưu tâm đến tính chất đòn bẩy của công cụ thuế. Bàn về chính sách thuế đối với hoạt động đầu tư nước ngoài (ĐTNN), các chuyên gia thuế nước ngoài đều cho rằng, vấn đề các nhà ĐTNN quan tâm là tính ổn định của luật. Luật phải rõ ràng, hạn chế tối đa sự thay đổi và khi có thay đổi thì phải áp dụng nguyên tắc không hồi tố. Quá trình thực thi luật cũng cần nhất quán, tránh phân biệt đối xử. Các chính sách ưu đãi về thuế nên mở rộng đối với các loại thuế như: thuế đánh vào nhà thầu, thuế thu nhập cá nhân, thuế VAT, thuế thu nhập doanh nghiệp…
Từ đầu năm 2004, DN FDI không còn được hưởng thuế suất ưu đãi 10-25%, mà phải đóng thuế thu nhập doanh nghiệp với mức là 28%. Chính sự thay đổi này, đã khiến cho môi trường đầu tư Việt Nam trở nên kém hấp dẫn.
Để làm yên lòng các nhà ĐTNN, Chính phủ vừa ban hành Nghị định 152 để sửa đổi Nghị định 164 về Luật thuế thu nhập doanh nghiệp. Theo Nghị định 152, các cơ sở sản xuất, dịch vụ, kinh doanh phát triển hạ tầng mới thành lập trong các khu công nghiệp, khu chế xuất sẽ được hưởng thuế suất 10%, 15% và 20%. Ngoài ra, các đối tượng trên còn được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp 2, 3 hoặc 4 năm và giảm một nửa số thuế phải nộp trong 6 -7 năm tiếp theo, tùy loại hình. Cuối tháng 7/2004, Chính phủ đã ban hành Nghị định 148 để sửa đổi một số điều trong Nghị định 158 hướng dẫn thi hành Luật thuế giá trị gia tăng, vốn gây bất bình cho doanh nghiệp trong KCX. Theo Nghị định này, các loại hàng hóa dịch vụ cung cấp cho doanh nghiệp trong KCX như bảo hiểm, ngân hàng, bưu chính viễn thông, tư vấn, kiểm toán, kế toán…, được xem như dịch vụ tiêu dùng xuất khẩu, được hưởng thuế suất 0%.
Rõ ràng, sự ảnh hưởng của thuế đối với môi trường đầu tư là cực kỳ quan trọng. Việc thay đổi chính sách bất ngờ, không thảo luận với doanh nghiệp sẽ đặt họ vào tình thế phải đối phó với những rủi ro không lường trước được. Có những doanh nghiệp hoạt động theo kế hoạch của tập đoàn lớn, nếu chính sách thuế thay đổi sẽ trở tay không kịp, làm đảo lộn kế hoạch của cả tập đoàn. Và hệ lụy là doanh nghiệp buộc phải đóng cửa nhà máy, hoặc chuyển sang đầu tư ở một quốc gia khác.
Bên cạnh nỗi lo về chính sách thuế, các DN FDI cũng thường xuyên đối mặt với phiền toái và tốn kém vì tiêu cực phí khi làm thủ tục nhập linh kiện. Vừa rồi, báo chí đã liên tục khoét sâu vào các cảng hàng hóa – nơi mà tình trạng Hải quan làm khó doanh nghiệp vẫn chưa thể giảm. Không chỉ doanh nghiệp trong nước bị nhũng nhiễu, mà hầu hết các doanh nghiệp đều chung một hoàn cảnh “không chung chi - khó thông quan” ?!. Trong các hội nghị gặp gỡ doanh nghiệp FDI, các cơ quan Chính phủ đã nghe nhiều về tình trạng này, nhưng dường như… rất khó để thay đổi một phong cách làm việc theo kiểu “cửa quyền” này.
Người lao động : thu nhập ít, áp lực nhiều
Thời gian làm việc nhiều, làm đêm, làm ngày lễ, thường tăng ca mà không tăng lương, lương lại thấp, chậm trễ..., điều đó khiến công nhân bức xúc cũng phải, bởi họ đi làm thuê chỉ mong cuối tháng lĩnh lương. Trong khi giá cả ngày càng tăng thì việc chậm lương, giảm lương càng làm cho đời sống người làm công ăn lương khó khăn bội phần. Theo Phòng Thương vụ – Tổng lãnh sự Hàn Quốc tại TP. HCM, hầu hết DN Hàn Quốc tại TP. HCM đều là DN loại 2 (vừa và nhỏ), thậm chí có những DN đã bị phá sản ở Hàn Quốc sang Việt Nam đầu tư. Điều này dẫn đến tình trạng chính những người sử dụng lao động ở những DN này bị hạn chế về trình độ học vấn, kiến thức pháp luật. Thêm vào đó, không ít nhân viên phụ trách tổ chức công đoàn vì lợi ích cá nhân đã thông đồng với chủ thực hiện những qui định trái pháp luật. Bức xúc vì quyền lợi bị xâm phạm, công nhân lập tức đình công hay lãn công.
Từ đầu năm 2004 đến nay, tại TP. HCM đã xảy ra 32 vụ đình công, trong doanh nghiệp ngoài quốc doanh và có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), chủ yếu là các doanh nghiệp có vốn đầu tư của Hàn Quốc và Đài Loan. Trong các ngành: dệt, may, da giầy xảy ra đình công nhiều nhất, liên quan đến chậm trả lương, không trả lương làm thêm, lương thấp, không thưởng, thời gian làm việc...
Bên cạnh việc đình công chính đáng, một bộ phận không nhỏ của sự đình công ngày càng gia tăng, đó là đình công bất chấp cả luật pháp. Đa số công nhân đều hạn chế về trình độ học vấn, nhận thức, tác phong công nghiệp, cường độ lao động lại căng thẳng, thường xuyên bị sức ép về việc làm, tiền lương, thu nhập... nên chuyện bé xé ra to, dẫn đến đình công bột phát. Đình công đã trở thành một loại vũ khí được công nhân sử dụng hiệu quả nhất, sử dụng mọi lúc, mọi nơi để tự bảo vệ mà không cần tuân thủ bất cứ qui định nào của pháp luật. Điển hình như cuộc đình công của hơn 700 công nhân Công ty Sprinta (KCX Linh Trung 2, TP. HCM) đầu tháng 6/2004. Khi mới nghe thông báo về việc chủ DN thay giám đốc điều hành và một số cán bộ chủ chốt bằng chuyên gia Trung Quốc, công nhân đã nhất loạt đình công. Lý do đình công là vì công nhân lo lắng sẽ bị những người mới đến đối xử hà khắc và xúc phạm nhân phẩm. Tại Công ty Cẩm Phong, vào ngày 1/8 vừa qua Công ty bắt đầu đưa nhà ăn tập thể vào phục vụ hơn 300 công nhân. Theo qui định, khoản tiền ăn giữa ca của CN (4.000 đồng/người) được Phòng Tài vụ trích chuyển cho nhà bếp chứ không phát cho CN như trước và đã được thông báo cho công nhân biết từ đầu tháng 7. Nhưng khi thực hiện, một số CN đã phản ứng bằng cách không ăn cơm mà còn đổ cơm vương vãi khắp sàn nhà. Không phải CN không hiểu luật, nhưng nhiều người lại thích làm theo ý muốn chủ quan hơn là tuân thủ luật, nhất là khi xảy ra tranh chấp tập thể, đình công. Họ nghĩ rằng, đình công là có thể được giải quyết yêu sách ngay vì chủ DN rất sợ trễ hạn giao hàng, mất uy tín với đối tác. Vừa qua, ủy ban Thường vụ Quốc hội đã đưa ra một pháp lệnh mới về Luật đình công, sẽ giúp người lao động đình công một cách hợp pháp trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng và cũng góp phần giữ gìn trật tự, an toàn xã hội, ổn định môi trường đầu tư.
Người lao động mắc bệnh nghề nghiệp, bệnh do môi trường lao động xấu ngày càng tăng cao. Trong khi đó, các chế độ về BHLĐ, TNLĐ của DN thì vi phạm nghiêm trọng. Nhiều vụ TNLĐ chết người không được khai báo với cơ quan chức năng, hay khi NLĐ bị tai nạn thì bồi thường qua quýt cho qua, rồi cuối cùng sa thải họ. Còn chuyện ngộ độc thực phẩm thì xảy ra như cơm bữa tại các KCN. Những bếp ăn tập thể với số lượng đông, thì lượng thực phẩm được sử dụng tại chỗ (do công ty tự đứng ra tổ chức bếp ăn) hoặc từ các cơ sở sản xuất chế biến cung cấp lên đến hàng tấn! Để kinh doanh, không ít cơ sở đã sử dụng nguồn thực phẩm trôi nổi, không có dấu kiểm định, nhất là khi họ phải tham gia bỏ thầu với giá thấp hơn thực tế. Nếu có bị kiểm tra, xử phạt, thì mức phạt cũng không đủ sức răn đe, như vậy, người lao động chỉ còn cách phải tự bảo vệ mình.
Nguồn lao động tại các KCN, KCX phần lớn là dân nhập cư tự phát từ khắp nơi đổ về. Ngoài việc đóng góp nhất định cho sự phát triển kinh tế – xã hội, người nhập cư đang trở thành một áp lực rất lớn trong việc thực hiện các chính sách xã hội. Bên cạnh đó, hoạt động kinh doanh phòng trọ, buôn bán, dịch vụ... cũng ăn theo một cách nhộn nhịp. Những dãy nhà cho thuê ô nhiễm nằm chen chúc nhau, vừa chật chội, vừa hôi hám được che chắn tạm bợ. ở các KCN Linh Trung, các phường Linh Xuân, Bình Chiểu, Tam Bình (Thủ Đức), KCN Sóng Thần..., người lao động nhập cư đều cư trú tự do, không đăng ký một nơi ở nhất định nào, điều này gây bất ổn về an ninh trật tự trong việc quản lý nhân khẩu và quản lý địa bàn. Những năm qua, đầu tư nước ngoài trên địa bàn TP. HCM có phần giảm sút, mà một trong các nguyên nhân chủ yếu là vấn đề nhà ở cho công nhân chưa được các KCN, KCX lưu tâm. Tuy nhiên, vấn đề này đang được cải thiện, theo Ban Quản lý các KCN, KCX TP. HCM (HEPZA), hiện KCX Tân Thuận, KCN Tân Bình, KCX Linh Trung, KCN Vĩnh Lộc đã lên kế hoạch xây nhà chung cư cho công nhân và người có thu nhập thấp.
Chính sự không quản lý được đời sống công nhân, nên tình trạng chung chạ trong việc ăn, ở đang là vấn nạn trong giới trẻ. Theo khảo sát của Trung tâm Công tác xã hội Liên đoàn Lao động TPHCM, việc nữ công nhân có quan hệ tình dục trước hôn nhân đang ngày càng phổ biến, chiếm tỉ lệ 30-40% trong ngành May, Da giầy. Thế nhưng, 95% công nhân khi hỏi đến thì rất lơ mơ về sức khỏe sinh sản, an toàn tình dục cũng như điều kiện cần thiết để tiến đến hôn nhân.
Trên đây chỉ là một vài ghi nhận nhỏ của phóng viên Tạp chí Công nghiệp về thực trạng hoạt động của các DN FDI tại Việt Nam. Cải thiện môi trường đầu tư, giảm thiểu những tệ nhũng nhiễu, chăm lo hơn nữa đời sống vật chất, tinh thần cho ngừơi lao động… và còn nhiều vấn đề khác cũng rất cần được các cơ quan chức năng quan tâm, tạo chuyển biến tốt, nhằm nâng cao vị thế cạnh tranh và thu hút đầu tư.
