Thực tế, trên thế giới, từ khi các biện pháp phòng vệ thương mại như chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ ra đời tới nay, nhiều hành vi lẩn tránh đã xuất hiện và ngày càng trở nên tinh vi. Điều này dẫn đến việc điều tra chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đã không còn mới lạ ở nhiều quốc gia. Bản thân hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam cũng từng bị điều tra lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại, như vụ việc Liên minh Châu Âu điều tra bật lửa và Thổ Nhĩ Kỳ điều tra thép inox cùng trong năm 2014 hay Hoa Kỳ điều tra thép cán nguội năm 2017.
Trong bối cảnh diễn biến phức tạp của xung đột thương mại Mỹ - Trung, Bộ Công Thương cùng các Bộ, ngành liên quan đang nỗ lực ngăn chặn các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, gian lận xuất xứ đối với hàng hóa nhập khẩu vào Việt Nam.
Tháng 3/2016, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định áp dụng biện pháp tự vệ tạm thời đối với các sản phẩm phôi thép và thép dài (ở dạng thanh, que, cuộn…). Đến tháng 7/2016, biện pháp tự vệ chính thức được áp dụng với hiệu lực đến tháng 3/2020 nhằm đảm bảo ngành sản xuất trong nước trước sức ép từ hàng nhập khẩu gia tăng ồ ạt.
Đáng chú ý, số liệu hải quan cho thấy, ngay sau khi Bộ Công Thương bắt đầu áp thuế, lượng nhập khẩu thép cuộn bị áp thuế tự vệ (chủ yếu là thép cuộn hợp kim) đã giảm đột ngột từ hơn 1,15 triệu tấn năm 2015 xuống còn khoảng 700 nghìn tấn năm 2018, trong khi thép cuộn không hợp kim nhập khẩu vào Việt Nam lại có tốc độ gia tăng “chóng mặt”. Theo đó, lượng thép cuộn nhập khẩu dưới các mã HS tương tự không bị áp thuế tự vệ (chủ yếu là thép cuộn không hợp kim) đã tăng từ 230 nghìn tấn năm 2015 lên 792 nghìn tấn năm 2016 (tăng 244,16% so với cùng kỳ).
(Nguồn: Tổng hợp số liệu Hải quan)
(Nguồn: Tổng hợp số liệu Hải quan)
Theo Cục Phòng vệ thương mại, trên thực tế, thép cuộn hợp kim với tỷ lệ hợp kim ở mức không đáng kể và thép cuộn không hợp kim có thể thay thế được cho nhau cả về giá cả và mục đích sử dụng. Do đó, không chỉ Việt Nam mà rất nhiều nước trên thế giới đã phải xây dựng chính sách cụ thể “để chống lại việc nhiều nhà sản xuất chỉ đưa một lượng hợp kim nhỏ vào thép nhằm lẩn tránh thuế nhập khẩu thường ở mức cao cho thép không hợp kim”, đại diện Cục Phòng vệ thương mại cho biết, chia sẻ thêm rằng ngay sau khi phát hiện hành vi “lẩn tránh” thuế tự vệ này, tháng 3/2017, Hiệp hội Thép Việt Nam đã kiến nghị lên Thủ tướng Chính phủ và Bộ Công Thương mở rộng áp dụng biện pháp tự vệ đối với các sản phẩm này.
Ngay sau khi nhận được Hồ sơ đại diện ngành sản xuất trong nước đề nghị điều tra áp dụng biện pháp chống lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đối với sản phẩm thép cuộn, Bộ Công Thương đã tiến hành tham vấn, lấy ý kiến của các bên liên quan như nhà sản xuất trong nước, nhà nhập khẩu, các công ty sử dụng thép cuộn làm nguyên liệu đầu vào, đồng thời tổ chức phiên tham vấn công khai vào tháng 1/2019 để tất cả các bên liên quan có thể trình bày quan điểm của mình.
“Kết quả điều tra cho thấy có hành vi lẩn tránh biện pháp tự vệ đối với thép dài và hành vi lẩn tránh này đã gây thiệt hại cho ngành sản xuất trong nước. Mặc dù các nhà sản xuất thép cuộn của Việt Nam đã đầu tư nhà máy, tăng công suất để đủ cho nhu cầu trong nước nhưng vẫn đang phải hoạt động dưới công suất thiết kế”, Cục Phòng vệ thương mại cho hay, “tuy nhiên, trong quá trình điều tra, Bộ Công Thương đã tiếp thu kiến nghị của các bên liên quan về phạm vi hàng hoá, trên cơ sở đó đã loại trừ một số sản phẩm thép cuộn trong nước chưa sản xuất được nhằm đảo bảo lợi ích của tất cả các bên liên quan”.
Kể từ sau khi Luật Quản lý Ngoại thương có hiệu lực vào 1/1/2018, đây là lần đầu tiên có biện pháp chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại được áp dụng tại Việt Nam. Điều nay không chỉ khẳng định nỗ lực của Chính phủ trong việc đảm bảo hiệu quả các biện pháp đang thực thi, nhằm tạo môi trường cạnh tranh công bằng, thuận lợi, thúc đẩy hoạt động sản xuất, kinh doanh trong nước và công ăn việc làm của người lao động, chống gian lận thương mại, mà còn giúp giảm thiểu khả năng hàng hóa nước ngoài “mượn đường” Việt Nam để gia công xuất khẩu, dẫn đến nguy cơ bị nước ngoài điều tra áp dụng biện pháp chống lẩn tránh phòng vệ thương mại.
