[E-magazine] Kịch bản phục hồi đà tăng trưởng, gia tăng xuất khẩu thủy sản theo UKVFTA

Với đặc điểm của thị trường và nhu cầu, thị hiếu của người tiêu dùng, Vương quốc Anh là thị trường tiềm năng lớn với ngành hàng thủy sản Việt Nam. Các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản cũng dần thích nghi với những cam kết của Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Vương quốc Anh (UKVFTA), khả năng tận dụng những ưu đãi tăng lên sẽ nâng cao tính cạnh tranh tại thị trường này.

Xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường Vương quốc Anh giai đoạn đến năm 2025 dự báo có thể hồi phục và duy trì tăng trưởng dương trung bình khoảng trên 10%/năm, tiếp tục tập trung vào các nhóm hàng chủ lực là tôm, cá tra, cá ngừ.

Các nhà cung cấp thủy sản cho Vương quốc Anh phần lớn nằm ở khu vực ngoài Châu Âu với 8/10 nhà cung cấp lớn nhất thuộc nhóm này. Việt Nam đang có lợi thế lớn là thị trường xuất khẩu thủy sản lớn nhất ngoài châu Âu vào Vương quốc Anh với sản phẩm chủ yếu là tôm.

Giai đoạn trước khi thực thi Hiệp định UKVFTA, xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang thị trường này mặc dù có tăng trưởng tốt nhưng tăng, giảm thất thường. Sau khi Hiệp định UKVFTA có hiệu lực, hoạt động xuất khẩu thủy sản sang Vương quốc Anh tương đối ổn định hơn.

Đặc biệt, với lợi thế về thuế quan từ Hiệp định UKVFTA, sản phẩm thủy sản Việt Nam đã tạo lập được lập lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ thương mại khác như Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Philippines, Ấn Độ, Brazil,… do các nhà cung cấp này chưa ký kết Hiệp định thương mại tự do với Vương quốc Anh.

Trong năm đầu tiên thực thi Hiệp định UKVFTA (từ tháng 01/2021 đến hết tháng 12/2021), đối với mặt hàng thủy sản, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Anh đạt hơn 316 triệu USD, chiếm gần 5,5% tổng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này và giảm 8% so với cùng kỳ năm 2020 và là thị trường lớn thứ 5 của thủy sản Việt Nam trong năm 2021 tính về thị trường đơn lẻ.

Sang đến năm thứ 2 thực thi Hiệp định, tính đến hết tháng 11/2022, tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Vương quốc Anh đã đạt gần 5,63 tỷ USD, tăng 7,4% so với cùng kỳ năm 2021. Đối với mặt hàng thủy sản, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường này đạt 290 triệu USD, chiếm gần 5,1% tổng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này và tăng nhẹ 1% so với cùng kỳ năm 2020. Trong đó, các sản phẩm từ tôm chiếm xấp xỉ 68%.

Năm 2023, sau những tháng đầu năm sụt giảm do ảnh hưởng của nhu cầu nhập khẩu và tiêu dùng tại Anh giảm, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường Anh tăng mạnh trở lại trong tháng 6.

Theo thống kê của Tổng cục Hải quan, tháng 6/2023, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường Anh đạt 4,4 nghìn tấn, trị giá 28,85 triệu USD, tăng 22,3% về lượng và tăng 15,7% về trị giá so với tháng 6/2022. Tính chung 6 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường Anh đạt 9,1 nghìn tấn, trị giá 141,3 triệu USD, tăng 4,5% về lượng, nhưng giảm 2,64% về trị giá so với cùng kỳ năm 2022.

Về chủng loại, tháng 6/2023, xuất khẩu hầu hết các chủng loại thủy sản của Việt Nam sang thị trường Anh tăng mạnh, trừ xuất khẩu mực các loại và ghẹ các loại giảm.

Xuất khẩu tôm của Việt Nam sang thị trường Anh tháng 6/2023 đạt 2,06 nghìn tấn, trị giá 19,88 triệu USD, tăng 30,6% về lượng và tăng 22,7% về trị giá so với cùng kỳ năm 2022. Tuy nhiên, tính chung 6 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu tôm các loại của Việt Nam sang thị trường Anh vẫn giảm 9,4% về lượng và giảm 12,5% về trị giá so với cùng kỳ năm 2022.

Xuất khẩu cá tra, basa sang thị trường Anh tháng 6/2023 tăng 14,8% về lượng, nhưng giảm 14% về trị giá so với tháng 6/2022, đạt 1,8 nghìn tấn, trị giá 5,9 triệu USD. Tính chung 6 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu cá tra, basa của Việt Nam sang Anh đạt 9,4 nghìn tấn, trị giá 33,2 triệu USD, tăng 15,1% về lượng và tăng 2,9% về trị giá so với cùng kỳ năm 2022.

Trong khi đó, xuất khẩu cá đông lạnh, cá ngừ đông lạnh, bạch tuộc các loại của Việt Nam sang thị trường Anh tiếp tục tăng mạnh so với cùng kỳ năm 2022.

Tôm, cá tra, cá ngừ và mực là những mặt hàng thủy sản xuất khẩu chính của Việt Nam tới Anh.

Với mặt hàng tôm: Dự báo xuất khẩu tôm Việt Nam sang thị trường Anh giai đoạn 2022-2025 có thể hồi phục và duy trì tăng trưởng dương trung bình khoảng trên 10%/năm.

Các đối thủ cạnh tranh của tôm Việt Nam tại thị trường Anh là Trung Quốc, Ấn Độ, Ecuador và Thái Lan. Những năm trước dịch Covid-19 ảnh hưởng lớn tới nguồn cung tôm của Ấn Độ, Trung Quốc và Thái Lan. Riêng Ecuador trong giai đoạn 2020-2021 xuất khẩu tôm tới Anh vẫn tăng mạnh. Các nhà cung cấp tôm này đang dần ổn định nguồn cung nên dự báo sẽ tạo ra nhiều thách thức đối với mặt hàng tôm của Việt Nam tại thị trường này trong thời gian tới, đặc biệt là tôm đến từ Ecuador và Ấn Độ.

Đối với mặt hàng cá tra: Đây là mặt hàng thủy sản lớn thứ hai của Việt Nam được xuất khẩu tới Anh. Trong năm 2022, ngành hàng cá tra đã vượt qua những khó khăn, tận dụng cơ hội về nhu cầu thị trường sau đại dịch để tổ chức sản xuất và xuất khẩu. Bên cạnh hai thị trường chi phối xu hướng xuất khẩu cá tra là Trung Quốc (chiếm 30%) và Hoa Kỳ (chiếm 23%), Vương quốc Anh là một trong những thị trường có sự tăng trưởng tốt so với cùng kỳ, với giá xuất khẩu tăng. Những tháng đầu năm 2023, Anh là một trong số ít điểm sáng ghi nhận tăng trưởng dương trong khi hầu hết các thị trường đều giảm nhập khẩu cá tra Việt Nam do những biến động của thế giới.

Đối thủ lớn nhất của mặt hàng cá tra Việt Nam tại thị trường Anh phần lớn là những sản phẩm các thịt trắng khác có tính tương đồng và thay thế khi cần như các nhà cung cấp cá rô phi, cá nước lạnh.

Lợi thế lớn nhất của cá tra Việt Nam là có mức giá phù hợp, dễ chế biến và tiện dụng cho chế biến ở nhà, phù hợp với nhu cầu tiêu dùng thủy sản tại nhà ở Anh tăng cao. Trong bối cảnh lạm phát tăng cao ở Anh, các sản phẩm chế biến từ cá tra sẽ là lựa chọn phù hợp vì có mức giá tối ưu hơn các loại khác, do đó khả năng cạnh tranh của mặt hàng cá tra đối với các loại cá thịt trắng khác ở thị trường Anh trong thời gian tới khá cao.

Về triển vọng xuất khẩu ngành cá tra thời gian tới, trong trường hợp chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ các tác động của thị trường, xuất khẩu cá tra Việt Nam vẫn có cơ hội và tiềm năng duy trì, thậm chí gia tăng kim ngạch. Đối với thị trường Vương quốc Anh, mức tăng trưởng tối thiểu vẫn có thể đạt trên 10%/năm.

Đối với mặt hàng cá ngừ: Đây là một trong những mặt hàng thủy sản xuất khẩu lớn của Việt Nam tới Anh tuy nhiên chỉ chiếm tỷ trọng khiêm tốn. Với bối cảnh thị trường còn nhiều khó khăn, trong đó có việc thủy sản khai thác của Việt Nam vẫn đang chịu “thẻ vàng” của EC, xuất khẩu cá ngừ nói chung và xuất khẩu cá ngừ sang Vương quốc Anh nói riêng cần nhiều nỗ lực để phục hồi về mức khoảng 12-15 triệu USD/năm. Kết quả này có thể đạt trong kịch bản sản lượng đánh bắt tự nhiên giảm mạnh và mức tiêu thụ cá ngừ của Anh gia tăng. Trong các kịch bản kém thuận lợi hơn, xuất khẩu cá ngừ sang Anh có thể đạt trên 10 triệu USD/năm.

Tuy nhiên, với lợi thế về thuế quan từ Hiệp định UKVFTA, sản phẩm cá ngừ Việt Nam đã tạo lập được lập lợi thế cạnh tranh so với các đối thủ thương mại khác. Dự báo xuất khẩu cá ngừ sang thị trường Vương quốc Anh giai đoạn 2022-2025 có thể sẽ dần hồi phục và đạt tăng trưởng trung bình 8 - 9%/năm.

Tiềm năng, dư địa lớn, tuy nhiên các doanh nghiệp cần lưu ý với một thị trường phát triển như Vương quốc Anh, những yêu cầu, quy định nhập khẩu và tiêu dùng  cao và khắt khe.

Về xu hướng tiêu dùng, tương tự như các thị trường khác tại khu vực châu Âu, người tiêu dùng tại Vương quốc Anh cũng có xu hướng chú trọng tới không chỉ nguồn gốc, chất lượng sản phẩm, mà còn quan tâm tới các yếu tố về lao động, môi trường, hay tính bền vững của chuỗi giá trị trong sản xuất, cung ứng sản phẩm. Các yếu tố cơ bản khác như giá cả, cách thức chế biến và tính tương đồng trong bữa ăn, địa điểm sử dụng, cũng vẫn được quan tâm.

Xu hướng tiêu dùng này có thay đổi kể từ khi dịch Covid-19. Do người tiêu dùng bắt đầu có xu hứng dự trữ lương thực, thực phẩm, doanh số bán thực phẩm đông lạnh và đóng hộp tăng rất mạnh, nhưng doanh số bán thủy sản ướp lạnh ít tăng hơn do người dân tìm kiếm các mặt hàng có khả năng bảo quản lâu hơn. Người dân chuyển dần nhu cầu sang các sản phẩm thủy sản có mức giá trung bình như các mặt hàng sơ chế đông lạnh và tiện dụng để dễ dàng chế biến tại nhà.

Bên cạnh việc nghiên cứu kỹ lưỡng đặc điểm thị trường, các doanh nghiệp cần nắm vững những cam kết của Hiệp định UKVFTA để tận dụng hiệu quả những ưu đãi xuất khẩu thủy sản vào Vương quốc Anh, đặc biệt ở những nhóm hàng chủ lực.

Theo cam kết thuế nhập khẩu ưu đãi theo Hiệp định UKVFTA có cơ chế tiếp nối Hiệp định EVFTA, điều này tạo lợi thế lớn cho thủy sản Việt Nam tại thị trường Anh. Cụ thể, cam kết thuế nhập khẩu hầu hết các loại tôm nguyên liệu vào Anh giảm từ 10-20% xuống 0% ngay khi Hiệp định có hiệu lực.

Mức thuế cho sản phẩm cá ngừ loin đông lạnh hoặc phi lê được loại bỏ trong khoảng thời gian 3 năm từ mức 18% về 0%. Thuế đối với cá ngừ chế biến sử dụng cho cá ngừ đóng hộp - tỉ lệ cơ bản 24% sẽ được giảm trong lịch trình 7 năm. Đối với cá ngừ đóng hộp và bao gói, mức hạn ngạch sẽ là 11.500 tấn mỗi năm sẽ được miễn thuế, sau đó mức thuế như ban đầu 20,5% sẽ được áp dụng và sẽ giảm 3,5% mỗi năm.

Mặt hàng cá tra có lộ trình giảm thuế về 0% sau 3 năm, đồng nghĩa từ năm 2022, sản phẩm này gần như được nhập khẩu vào Anh với mức thuế 0%.

Đối với nhóm hàng nhuyễn thể, phần lớn các sản phẩm có mức thuế nhập khẩu vào Vương quốc Anh trước khi có Hiệp định UKVFTA ở mức cao từ 6 - 22% như hàu, điệp, mực, bạch tuộc, nghêu, sò, bào ngư chế biến, tôm sú đông lạnh,…được giảm về 0% sau khi Hiệp định có hiệu lực.

Đối với cam kết về quy tắc xuất xứ, để được hưởng mức thuế ưu đãi như trong Hiệp định UKVFTA đã cam kết, các sản phẩm thủy sản của Việt Nam phải chứng minh được nguồn gốc xuất xứ. Quy định về Quy tắc xuất xứ trong UKVFTA tương tự với EVFTA, với tiêu chí xuất xứ đối với thủy sản nguyên liệu và thủy sản chế biến trong UKVFTA là xuất xứ thuần túy.

Điều này có nghĩa là thuỷ sản thô, sơ chế và thuỷ sản chế biến xuất khẩu của Việt Nam được coi là có xuất xứ theo Hiệp định UKVFTA khi nguyên liệu thuỷ sản dùng trong quá trình sản xuất có xuất xứ thuần tuý từ Việt Nam (được sinh ra hoặc nuôi dưỡng, đánh bắt và chế biến hoàn toàn tại Việt Nam), không được phép nhập khẩu từ nước thứ ba ngoài Hiệp định.