Mặc dù có nhiều điểm sáng tích cực, tuy nhiên việc tận dụng Hiệp định CPTPP để khai thác thị trường Canada chưa được như kỳ vọng và còn rất nhiều dư địa gia tăng hơn nữa.

Canada là một trong những thị trường tiềm năng hàng đầu với nền kinh tế mở, nhu cầu đa dạng về hàng hóa, sở hữu sức mua lớn và hệ thống tiêu chuẩn cao, đóng vai trò là cửa ngõ quan trọng để doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận sâu hơn chuỗi cung ứng khu vực Bắc Mỹ. Hiện Canada là nước nhập khẩu lớn thứ 11 trên thế giới với giá trị nhập khẩu khoảng 310 tỷ USD các mặt hàng như: Thiết bị điện tử, sắt thép, thực phẩm, hàng tiêu dùng...

Những năm gần đây, thương mại song phương giữa Việt Nam và Canada không ngừng được mở rộng cả về quy mô lẫn chiều sâu. Đặc biệt, việc cả hai quốc gia cùng là thành viên Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đã tạo điều kiện thuận lợi để thúc đẩy hợp tác thương mại song phương. Thông qua thực thi các cam kết về cắt giảm thuế quan, mở cửa thị trường và cải cách thủ tục, nhiều ngành hàng xuất khẩu chủ lực của hai bên có thêm cơ hội tiếp cận thị trường đối tác, góp phần thúc đẩy tăng trưởng xuất nhập khẩu theo hướng thực chất và bền vững.

Việt Nam hiện là đối tác thương mại lớn thứ 7 của Canada và đứng đầu trong số các nước ASEAN, chiếm gần 45% tổng kim ngạch nhập khẩu của Canada từ khu vực. Năm 2024, kim ngạch thương mại song phương đạt khoảng 7,2 tỷ USD, trong đó Việt Nam xuất khẩu sang Canada hơn 6,3 tỷ USD và nhập khẩu từ Canada gần 0,8 tỷ USD.

Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam gồm: dệt may, giày dép, gỗ và sản phẩm gỗ, thủy sản, cà phê, linh kiện điện tử, máy móc thiết bị… đều được người tiêu dùng Canada đánh giá cao về chất lượng và giá cả cạnh tranh. Ngược lại, Canada là nguồn cung đáng tin cậy các sản phẩm nông nghiệp công nghệ cao, thực phẩm chế biến, phân bón và nguyên liệu công nghiệp sản xuất. 

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, trao đổi tại Hội thảo xúc tiến thương mại sang thị trường Canada tổ chức trực tuyến đầu tháng 6/2025, ông Hoàng Minh Chiến, Phó Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) cho rằng hoạt động thương mại giữa hai nước vẫn tồn tại một số vấn đề. Thay vì xuất khẩu trực tiếp, một phần đáng kể khoảng 4 tỷ USD trong tổng kim ngạch hàng hóa Việt Nam vào thị trường Canada thông qua các kênh phân phối trung gian đặt tại Hoa Kỳ.

Theo ông Hoàng Minh Chiến, nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên chủ yếu là do đặc điểm vận hành của chuỗi cung ứng khu vực Bắc Mỹ, nơi nhiều tập đoàn bán lẻ lớn như Walmart, Costco, Amazon, Wayfair... đặt trung tâm logistics tại Hoa Kỳ để phục vụ cả thị trường Bắc Mỹ. Mô hình phân phối này phần nào giúp hàng hóa Việt Nam tiếp cận thuận lợi hơn tới người tiêu dùng Canada nhờ tận dụng cơ sở hạ tầng và năng lực phân phối hiện đại. Tuy nhiên, hình thức này cũng đồng thời đặt ra nhiều thách thức trong việc kiểm soát thị trường mục tiêu, nâng cao năng lực xây dựng thương hiệu quốc gia, cũng như tối ưu hoá giá trị gia tăng và phát triển xuất khẩu bền vững trong dài hạn.

Một điểm tồn tại đáng chú ý nữa đó là câu chuyện tận dụng CPTPP còn khá hạn chế. Theo nghiên cứu trước đó của Thương vụ Việt Nam tại Canada dựa trên số liệu khai hải quan của hàng hoá Việt Nam vào địa bàn Canada, mới có 18% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sử dụng form CPTPP, phần còn lại vẫn sử dụng form MFN và cá biệt vẫn dùng GSP (cho đến tháng 12/2024 khi Canada chấm dứt quy chế GSP cho Việt Nam).

Theo Thương vụ Việt Nam tại Canada, hiện nay, các nhà xuất khẩu của Việt Nam còn ít quan tâm đến thị trường Canada bởi các yếu tố: Khoảng cách địa lý xa, yêu cầu cao về chất lượng, yêu cầu giá cả… Bên cạnh đó, Canada là thị trường khá khắc nghiệt với ngành hàng nông sản và thực phẩm chế biến do nhiều đối thủ cạnh tranh có khả năng cung ứng tốt các sản phẩm cùng loại với mức giá cạnh tranh hơn.

Bà Trần Thu Quỳnh - Tham tán thương mại Việt Nam tại Canada nhấn mạnh tính tương đồng giữa Việt Nam và Canada trong các quan điểm về toàn cầu hoá, hệ thống thương mại thế giới mở và có luật lệ, nâng cao hiệu quả của các định chế quốc tế, đa dạng hoá nguồn cung giảm phụ thuộc vào một thị trường. Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp của hai nước đều hiểu tầm quan trọng của việc mở rộng ký kết các FTAs để tiếp cận các thị trường đa dạng và xây dựng chuỗi cung ứng có khả năng phục hồi và vì vậy, đây là cơ hội để doanh nghiệp có thể tiếp cận thị trường 4,4 tỷ người tiêu dùng của các FTA mà hai nước là thành viên. 

Bà Trần Thu Quỳnh - Tham tán thương mại Việt Nam tại Canada

Theo bà Trần Thu Quỳnh, cần sử dụng hiệu quả hơn nữa Hiệp định CPTPP vì tỷ lệ sử dụng ưu đãi thuế quan của hàng xuất khẩu Việt Nam sang Canada còn thấp.

Với việc cơ cấu mặt hàng/nguyên liệu đầu vào của hai nước là bổ trợ chứ không cạnh tranh, bà cho rằng chuỗi sản xuất của hai nước có nhiều cơ hội để cùng hợp tác. Tham tán thương mại Việt Nam tại Canada nhận định, khai thác FTAs nói chung và CPTPP nói riêng không chỉ là khai thác các ưu đãi về thuế để nhằm thúc đẩy xuất khẩu ngắn hạn mà cả những cơ hội lớn hơn về kết nối sản xuất/đầu tư/công nghệ/thương hiệu giữa hai nước để tạo ra chuỗi giá trị cao hơn. Theo đó, khai thác FTAs không chỉ là thúc đẩy xuất khẩu; mà chính là xây dựng một chiến lược công nghiệp dựa trên thế mạnh và sự bổ trợ giữa các đối tác FTAs có sự tương thích lớn như Canada và Việt Nam.

Ngoài sự kết nối thương mại, kết nối hàng hải giữa Việt Nam và Canada cũng là một triển vọng để hai nước có thể trở thành những mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng kết nối Đông Nam Á với Bờ Đông Bắc Mỹ, nâng cao vai trò của cả hai trong thương mại toàn cầu và tạo ra hoạt động kinh doanh mới cho lĩnh vực vận tải và hậu cần.

Để thúc đẩy xuất khẩu sang thị trường Canada, theo bà Trần Thu Quỳnh, doanh nghiệp cần chủ động nghiên cứu các đối thủ cạnh tranh, các xu hướng thị trường và các cơ hội ngành hàng; chủ động khai thác các hình thức kinh doanh mới (thương mại điện tử, đấu giá trực tuyến…), tận dụng lợi thế cộng hưởng của Hiệp định CPTPP và các FTA.

Doanh nghiệp cũng cần quan tâm hơn nữa đến việc xây dựng website, chú trọng khâu bảo quản sau thu hoạch, thiết kế bao bì, hướng dẫn sử dụng và chỉ tiêu chất lượng sản phẩm bằng tiếng Anh (Halal, ISO, VietGap, GlobalGap…).

Đồng quan điểm, theo ông Brian Staples - Giám đốc cơ quan Dịch vụ thương mại Canada, doanh nghiệp cần tận dụng các ưu đãi của Hiệp định CPTPP để tiếp cận thị trường Canada, tìm hiểu kỹ về chuỗi cung ứng, quy tắc xuất xứ… Khi đã có tất cả dữ liệu về nguồn cung ứng, doanh nghiệp có thể áp dụng quy tắc xuất xứ CPTPP phù hợp để xác định xem hàng hóa của doanh nghiệp có xuất xứ và được hưởng ưu đãi hay không...

Chia sẻ kinh nghiệm ở góc độ doanh nghiệp đã tham gia giao thương tại thị trường Canada, bà Thạch Vũ Thùy Linh - Chủ tịch HĐQT Công ty Renso Foods cho rằng, các doanh nghiệp Việt Nam cần tập hợp lại, cùng xây dựng, phát triển thương hiệu Việt Nam tại thị trường này. Bởi, sản phẩm từ nước xuất khẩu trong khu vực đang chiếm ưu thế với các sản phẩm thế mạnh của Việt Nam. Đơn cử, trong các siêu thị lớn của Canada, sản phẩm phở “make in Thái Lan” đang xuất hiện rất nhiều, hay sản phẩm nước mắm “make in Hong Kong”, “make in Thái Lan” cũng chiếm ưu thế.

Bên cạnh đó, thị trường Canada rất nghiêm ngặt, đặc biệt khi nước này hỗ trợ y tế toàn dân nên càng kiểm soát chặt chẽ hơn các sản phẩm nhập khẩu. Chính vì vậy, doanh nghiệp trước khi vào thị trường phải rà soát xem đã đáp ứng hay chưa đáp ứng những tiêu chí nào. Nếu cần thiết, các doanh nghiệp hợp tác xây dựng một chuỗi sản xuất, thay vì mỗi doanh nghiệp làm một sản phẩm cạnh tranh với nhau.