[eMagazine] Nâng cao năng lực đáp ứng quy tắc xuất xứ trong các FTA

Việc đáp ứng quy tắc xuất xứ sẽ giúp hàng hóa Việt Nam tận dụng ưu đãi từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) mang lại hiệu quả thiết thực cả về doanh thu và lợi nhuận cho doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu.

Đến nay, Việt Nam đang thực thi 17 hiệp định thương mại tự do (FTA), mở ra cánh cửa tiếp cận thị trường với hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm gần 90% GDP toàn cầu, trong đó bao gồm các thị trường rộng lớn như khu vực Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA), Hiệp định Đối tác Toàn diện khu vực (RCEP)...

Lợi thế nổi trội từ việc thực thi FTA là rất rõ ràng, trên thực tế thời gian qua nhiều doanh nghiệp, hàng hóa xuất khẩu đã tận dụng được. Tuy nhiên, nhìn nhận tổng thể thì mức độ tận dụng những lợi thế, ưu đãi từ các FTA chưa được như kỳ vọng, trong đó có nguyên nhân từ việc đáp ứng quy tắc xuất xứ theo các FTA còn hạn chế. Đây là điều rất đáng tiếc, bởi hàng hóa đáp ứng quy tắc xuất xứ sẽ có cơ hội bứt phá xuất khẩu và gia tăng hiện diện tại nhiều thị trường. Tuy nhiên nếu hàng hóa không đáp ứng được quy tắc xuất xứ trong các FTA thì giá trị của những ưu đãi, lợi thế đó cũng bị lãng phí.

Trao đổi tại Hội thảo “Cơ hội và thách thức của doanh nghiệp Việt Nam khi thực thi các Hiệp định thương mại quốc tế - FTAs” do Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP. Hồ Chí Minh (ITPC) phối hợp Cục Xúc tiến thương mại, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) tổ chức tại TP. HCM ngày 25/9/2025, bà Bùi Hoàng Yến, Đại diện Văn phòng Cục Xúc tiến thương mại phía Nam (Bộ Công Thương) cho biết: Mặc dù độ bao phủ của các FTA với hầu hết ngành hàng và thị trường xuất khẩu quan trọng ngày càng lớn, song tỷ lệ hàng hóa được cấp chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) để tận dụng ưu đãi thuế quan của doanh nghiệp Việt Nam mới chỉ ở mức trung bình khoảng 30-40%.

Số liệu cấp Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) năm 2024 cho thấy rõ sự chênh lệch đáng kể giữa các thị trường. Trong khi tỷ lệ hàng hóa Việt Nam được cấp C/O ưu đãi theo các FTA ở các thị trường truyền thống như Ấn Độ, Trung Quốc, ASEAN khá cao, đạt từ 40 -65% thì tỷ lệ hàng hóa được cấp C/O ưu đãi theo các FTA thế hệ mới còn rất khiêm tốn, cụ thể tỷ lệ hàng hóa được cấp C/O ưu đãi theo Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) mới đạt 1,83% và hàng hóa được cấp C/O ưu đãi theo Hiệp định CPTPP đạt 8,84%.

Nguyên nhân của thực trạng này đến từ nhiều yếu tố, trong đó nổi bật là hoạt động xuất khẩu vẫn phụ thuộc lớn vào những thị trường lớn như Hoa Kỳ và Trung Quốc, trong khi tỷ lệ nội địa hóa nhiều ngành hàng còn thấp khiến doanh nghiệp khó đáp ứng quy tắc xuất xứ. Sản xuất còn lệ thuộc nhiều vào nguyên phụ liệu nhập khẩu, dẫn đến rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng. Bên cạnh đó, các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường, lao động, an toàn thực phẩm và sở hữu trí tuệ ngày càng khắt khe, khiến chi phí tuân thủ tăng cao, vượt quá khả năng của nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Đại diện các cơ quan, doanh nghiệp tại Hội thảo “Cơ hội và thách thức của doanh nghiệp Việt Nam khi thực thi các Hiệp định thương mại quốc tế - FTAs”, ngày 25/9/2025

Để hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu gia tăng tỷ lệ hàng hóa sử dụng C/O ưu đãi trong các FTA, Cục Xuất nhập khẩu thường xuyên phối hợp với các đơn vị thuộc Bộ Công Thương và các địa phương, hiệp hội tổ chức nhiều chương trình đào tạo, tập huấn nhằm hướng dẫn chi tiết cho doanh nghiệp về quy tắc xuất xứ, công tác cấp C/O và sử dụng C/O theo các cam kết FTA. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính theo hướng rút ngắn thời gian, đơn giản hóa thủ tục cấp C/O và giải đáp các vướng mắc liên quan đến quy tắc xuất xứ cho doanh nghiệp. Kết nối các kênh hỗ trợ tài chính, tín dụng cho doanh nghiệp, đặc biệt là khối doanh nghiệp nhỏ và vừa để họ có đủ nguồn lực để họ có đủ nguồn lực đầu tư vào năng lực sản xuất và đáp ứng chi phí tuân thủ các yêu cầu về xuất xứ của FTA. Phối hợp làm việc với cơ quan hải quan các nước nhập khẩu để đảm bảo hàng hóa có xuất xứ được hưởng ưu đãi thuế quan, đồng thời có biện pháp xử lý các trường hợp vi phạm….

Song hành với sự hỗ trợ, hướng dẫn của cơ quan quản lý nhà nước, các chuyên gia cho rằng, nhân tố có vai trò quyết định trong việc đáp ứng quy tắc xuất xứ, tận dụng hiệu quả hơn ưu đãi do các FTA mang lại chính là cộng đồng doanh nghiệp. Theo đó, các doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu, nắm vững và tuân thủ đúng các quy tắc xuất xứ trong các FTA để hàng hóa đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế quan. Đầu tư cải thiện năng lực sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, quy trình sản xuất để đáp ứng các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế và các FTA. Liên kết hợp tác chặt chẽ với các doanh nghiệp khác, bao gồm cả khối doanh nghiệp FDI để tạo ra chuỗi sản xuất cộng hưởng nguồn lực, tận dụng linh hoạt các quy định về xuất xứ và chia sẻ công nghệ quản trị. Việc ứng dụng công cụ tra cứu thuế quan, sử dụng blockchain để minh bạch hóa truy xuất nguồn gốc cũng sẽ giúp doanh nghiệp gia tăng uy tín và mở rộng thị trường một cách ổn định, bền vững.