[eMagazine] Phja Đén - Nơi sợi miến kể chuyện OCOP

Miến dong Phja Đén còn được gọi là miến dong Cao Bằng hay miến dong Nguyên Bình, vì miến được làm tại xóm Phja Đen, xã Thành Công, huyện Nguyên Bình (cũ, nay là xã Nguyên Bình), tỉnh Cao Bằng. Từ củ dong riềng được trồng trên đất núi, miến dong được người dân chế biến hoàn toàn thủ công qua nhiều công đoạn: rửa, nghiền, lọc bột, ép sợi, phơi khô. Sản phẩm trước đây chưa có bao bì, chưa có thương hiệu, chỉ bán quanh vùng.

Miến Phja Đén thực sự đổi thay từ khi chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) được triển khai - miến dong được chọn là sản phẩm chủ lực để triển khai chương trình.

Những năm gần đây, tỉnh Cao Bằng xác định Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm - OCOP” là một trong những trụ cột quan trọng để thúc đẩy nông nghiệp và kinh tế nông thôn phát triển bền vững.

Ngày 27/12/2022, tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 3438/KH-UBND về việc thực hiện Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) giai đoạn 2021-2025 trên địa bàn tỉnh Cao Bằng.

Với vai trò là người kết nối, năm 2023, Sở Công Thương tỉnh Cao Bằng đã tổ chức bàn giao 79.100 sản phẩm túi giấy truyền thông cho các đối tượng chủ thể là 20 doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất, cơ sở kinh doanh, với tổng kinh phí trên 903 triệu đồng. Theo đó, có 6 sản phẩm nông nghiệp OCOP đạt 3 sao cấp tỉnh, sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh của 20 chủ thể được hỗ trợ truyền thông, thông qua hình thức việc thiết kế và in trên túi giấy thông tin về sản phẩm, trong đó có Miến dong Phja Đén (Nguyên Bình).

Năm 2024, địa phương đã bố trí hơn 5,4 tỷ đồng cho chương trình OCOP (4,7 tỷ đồng từ ngân sách Trung ương và 700 triệu đồng từ tỉnh). Nguồn lực này được dùng để chuẩn hóa quy trình sản xuất, hỗ trợ thiết kế bao bì, truy xuất nguồn gốc, xúc tiến thương mại và đưa sản phẩm OCOP lên sàn thương mại điện tử.

Tính đến tháng 5/2025, hơn 84% sản phẩm OCOP Cao Bằng đã có mặt trên các sàn thương mại điện tử, đưa đặc sản vùng cao đến gần hơn với người tiêu dùng trong và ngoài nước.

Thực hiện định hướng của tỉnh, huyện Nguyên Bình đã ban hành kế hoạch phát triển sản phẩm chủ lực giai đoạn 2021-2025, trong đó miến dong được xác định là sản phẩm OCOP trọng điểm.

Để chính sách đi vào thực tiễn, huyện thường xuyên tổ chức hội nghị hướng dẫn OCOP cho các chủ thể, hỗ trợ thủ tục đánh giá - phân hạng sản phẩm, đào tạo kỹ năng quảng bá, tem nhãn, bao bì, và tham gia các hội chợ thương mại OCOP toàn quốc.

Riêng tại xã Thành Công, nơi có làng nghề miến dong Phja Đén, chính quyền đã có bước đi rõ ràng và bài bản như: Phát triển vùng nguyên liệu hơn 100 ha dong riềng, khuyến khích trồng theo tiêu chuẩn VietGAP và xây dựng mã vùng trồng; Đề xuất thành lập “Làng nghề truyền thống miến dong Phja Đén” với 39 hộ tham gia, và đã được UBND tỉnh công nhận năm 2023 - tạo nền tảng pháp lý cho việc bảo tồn và mở rộng quy mô nghề; Hỗ trợ đầu tư máy móc, dây chuyền bán tự động, giúp các hộ giảm sức lao động, nâng cao năng suất; Xây dựng gian hàng quảng bá và bán miến dong tại khu du lịch Phja Oắc - Phja Đén, kết nối sản phẩm OCOP với trải nghiệm du lịch văn hóa.

Nhờ những chính sách đồng bộ từ tỉnh đến cơ sở, chỉ trong hơn 3 năm, miến dong Phja Đén đã chuyển mình từ sản phẩm làng nghề nhỏ lẻ trở thành thương hiệu OCOP 3 sao cấp tỉnh, góp phần thay đổi sinh kế và diện mạo nông thôn vùng cao Nguyên Bình.

Ở Phja Đén, nghề làm miến đã có từ nhiều đời. Những năm trước, khi chưa có chương trình OCOP, việc sản xuất còn nhỏ lẻ, mỗi nhà chỉ làm vài tạ miến thủ công mỗi vụ. Sản phẩm chưa có bao bì, chưa có thương hiệu, chỉ bán quanh vùng.

Điều làm nên thành công của miến dong Phja Đén chính là sự hòa quyện tinh tế giữa truyền thống và hiện đại. 

Miến Phja Đén bắt đổi đổi thay từ khi chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) được triển khai năm 2019. Theo thống kê của Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Nguyên Bình (cũ), tính đến đầu năm 2025, huyện có 12 sản phẩm OCOP đạt 3 và 4 sao, trong đó miến dong Phja Đén là sản phẩm tiêu biểu, góp phần “nâng tầm nông sản, đánh thức tiềm năng nông thôn”.

Từ những nỗ lực ban đầu, chính quyền xã Thành Công đã vận động, hướng dẫn bà con xây dựng vùng nguyên liệu và liên kết sản xuất. Đến năm 2023, xã đã có hơn 100 ha dong riềng trải đều trên khắp các xóm, trong đó tập trung nhiều nhất ở Phja Đén, Pù Vài và Bản Phường. Xã khuyến khích nông dân trồng dong theo tiêu chuẩn VietGAP, xây dựng mã vùng trồng và phối hợp với xưởng cơ khí địa phương chế tạo thiết bị chế biến tự động - hướng tới quy trình sản xuất chuyên nghiệp, giảm sức lao động thủ công nhưng vẫn giữ trọn “hồn” nghề.

Điều làm nên thành công của miến dong Phja Đén chính là sự hòa quyện tinh tế giữa truyền thống và hiện đại. Người dân nơi đây vẫn trung thành với phương pháp chế biến với 100% bột dong riềng nguyên chất, không chất tẩy, không phẩm màu. Nhờ đó, sợi miến giữ được độ trong, dai giòn, khi nấu không nát, mang trọn hương vị mộc mạc của núi rừng Cao Bằng. 

Bắt nhịp với chương trình “Mỗi xã một sản phẩm - OCOP”, người dân nơi đây học cách chuẩn hóa quy trình, đăng ký nhãn hiệu, thiết kế bao bì

Bên cạnh những hộ vẫn sản xuất theo phương pháp thủ công, một số hộ sản xuất, hợp tác xã nơi đây đã mạnh dạn đầu tư dây chuyền bán tự động: từ máy xát, lọc bột, ép miến đến phơi sấy, giúp tăng năng suất, đảm bảo vệ sinh và nâng tầm chất lượng sản phẩm. Năm 2022, sản phẩm miến dong Minh Đào được Hội đồng OCOP cấp tỉnh công nhận đạt 3 sao - dấu mốc quan trọng của làng nghề.

Bắt nhịp với chương trình “Mỗi xã một sản phẩm - OCOP”, người dân nơi đây học cách chuẩn hóa quy trình, đăng ký nhãn hiệu, thiết kế bao bì và tham gia đánh giá phân hạng sản phẩm. Từ đó, miến dong Phja Đén đã trở thành sản phẩm OCOP 3 sao của tỉnh Cao Bằng, có mặt tại nhiều hội chợ trong nước, bước đầu vươn ra thị trường.

Chương trình OCOP không chỉ mang lại “tấm hộ chiếu chất lượng” cho sản phẩm vùng cao, mà còn mở ra hướng đi bền vững cho miến dong Phja Đén. Từ chỗ chỉ quen với thị trường địa phương, những năm gần đây, miến dong Phja Đén đã thật sự “bước ra khỏi làng”.

Cơ sở miến dong Minh Đào tại xóm Pù Vài, xã Thành Công mỗi năm xuất bán khoảng 15 tấn miến, tiêu thụ hơn 100 tấn củ dong riềng cho nông dân địa phương. Giá bán ổn định từ 85.000 - 90.000 đồng/kg, mang lại doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm. Sản phẩm hiện được phân phối ở nhiều tỉnh, thành như Hà Nội, Đà Nẵng, TP.HCM, Đồng Nai và Vũng Tàu.

Giám đốc Hợp tác xã nông sản Tân Việt Á Cao Bằng Trần Đức Hiếu cho biết, đầu tháng 1/2025, lô hàng đầu tiên, 4 tấn miến dong Tân Việt Á đã được xuất khẩu sang thị trường Mỹ. Theo hợp đồng, hợp tác xã sẽ cung cấp 4 tấn miến dong/tháng cho đối tác để xuất khẩu sang thị trường Mỹ.

Không chỉ dừng ở hội chợ truyền thống, miến dong Phja Đén còn được đưa lên các sàn thương mại điện tử Postmart và Voso, theo chương trình xúc tiến thương mại số của Sở Công Thương Cao Bằng. Nhờ đó, người tiêu dùng trên khắp cả nước có thể dễ dàng tìm mua đặc sản vùng cao chỉ bằng một cú nhấp chuột - biến sản phẩm nông nghiệp truyền thống thành thương hiệu mang dấu ấn số hóa. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Bằng, sau khi được công nhận OCOP, doanh thu bình quân của các cơ sở sản xuất miến dong tăng khoảng 1,4 lần, thị trường tiêu thụ mở rộng ra toàn quốc.

Ngày 26/11/2024, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng đã chính thức khai trương chợ phiên Phja Đén, đồng thời công bố công bố quyết định của Chủ tịch UBND tỉnh về công nhận làng nghề miến dong Phja Đén. Sự kiện này không chỉ góp phần quảng bá hình ảnh du lịch của huyện Nguyên Bình mà còn tạo điều kiện để các làng nghề truyền thống phát triển, bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của đồng bào các dân tộc.

Có thể thấy, nếu ngày trước, làm miến chỉ để phục vụ bữa ăn gia đình, thì hôm nay, mỗi sợi miến được tạo ra còn mang trong mình niềm tự hào về quê hương và khát vọng vươn xa. Không chỉ là câu chuyện về miến, đây còn là minh chứng cho cách một làng nghề vùng cao hòa mình vào dòng chảy phát triển quốc gia, nơi truyền thống được nâng tầm bằng chính sự sáng tạo của người dân.

Đại diện huyện Nguyên Bình cho biết, thời gian tới, huyện sẽ tích cực tuyên truyền và khuyến khích các xã, các đơn vị, cơ sở sản xuất xây dựng kế hoạch phát triển các sản phẩm bảo đảm các tiêu chí, cũng như lợi thế về nguồn gốc, thế mạnh của địa phương; chú trọng ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất, như: xây dựng mô hình sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ; chuyển giao công nghệ mới, tiên tiến trong sản xuất và chế biến sản phẩm chủ lực, đổi mới công nghệ, thiết bị, áp dụng hệ thống quản lý chất lượng tiên tiến...

Hỗ trợ, hướng dẫn các doanh nghiệp, HTX, hộ sản xuất, kinh doanh hoàn thiện hồ sơ sản phẩm OCOP; đẩy nhanh tiến độ xây dựng tem, nhãn mác sản phẩm, bảo đảm sản phẩm đưa ra thị trường có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nâng cao trình độ, kiến thức về Chương trình OCOP cho cán bộ và các chủ thể đăng ký tham gia chương trình cũng như các chủ thể có sản phẩm tiềm năng. Khuyến khích các cơ sở sản xuất, kinh doanh mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm, hoàn thiện kiểu dáng, bao bì sản phẩm,... bảo đảm thị hiếu và nhu cầu của thị trường. Chú trọng xây dựng kênh phân phối, quảng bá sản phẩm, xúc tiến thương mại, xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm OCOP lâu dài, ổn định.

Bài: Hà Đan
Thiết kế: My Nguyễn