[eMagazine] Tuân thủ CBAM: Con đường chuyển đổi xuất khẩu xanh vào thị trường châu Âu

Liên minh châu Âu (EU) - thị trường xuất khẩu quan trọng của hàng hóa Việt Nam tiếp tục thể hiện quyết tâm theo đuổi các chính sách, quy định xanh, trong đó có Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) nhằm giảm thiểu phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sản xuất sạch. Việc tuân thủ CBAM là con đường giúp doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi xuất khẩu xanh vào thị trường này.

Trong bối cảnh lộ trình thực hiện Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) chuẩn bị kết thúc giai đoạn chuyển tiếp và bước vào giai đoạn chính thức từ tháng 01/2026, các hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực xuất khẩu xanh để tuân thủ các quy định và tăng cường năng lực cạnh tranh và mở rộng cơ hội tại thị trường châu Âu rất được quan tâm.

Phát biểu khai mạc Hội nghị tập huấn “Tuân thủ CBAM: Con đường hướng tới xuất khẩu xanh vào thị trường châu Âu” do Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP. Hồ Chí Minh (ITPC) phối hợp với Tiểu ban Tăng trưởng Xanh thuộc Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu EuroCham (GGSC) tổ chức ngày 07/5/2025, bà Hồ Thị Quyên, Phó Giám đốc ITPC cho biết trong bối cảnh toàn cầu đang nỗ lực chuyển đổi sang nền kinh tế xanh và phát triển bền vững, Liên minh châu Âu (EU) đã triển khai Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) nhằm giảm thiểu phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sản xuất sạch. Đây không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để các doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

Theo số liệu của Cục Thống kê, trong quý I/2025, xuất khẩu sang EU đạt 13,7 tỷ USD, tăng 12,7% so với cùng kỳ năm 2024. Điều này cho thấy EU tiếp tục là thị trường xuất khẩu quan trọng và tiềm năng đối với Việt Nam.

Để duy trì và mở rộng thị phần tại thị trường EU, việc tuân thủ các quy định mới như CBAM là điều tất yếu. CBAM không chỉ yêu cầu minh bạch về lượng phát thải carbon trong quá trình sản xuất mà còn đòi hỏi các doanh nghiệp phải áp dụng công nghệ sạch và quy trình sản xuất thân thiện với môi trường.

Bà Đỗ Thị Hồng Duyên - Phó Chủ tịch Tiểu ban Tăng trưởng Xanh thuộc Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu EuroCham (GGSC) cho biết, CBAM là một phần quan trọng của Thỏa thuận xanh của EU. Bắt đầu từ tháng 01/2026, các nhà nhập khẩu vào EU phải khai báo lượng khí thải carbon của hàng hóa như thép, nhôm, xi măng và phân bón. Tuân thủ CBAM có thể mở ra con đường cho các doanh nghiệp Việt Nam đa dạng hóa xuất khẩu và củng cố chỗ đứng của doanh nghiệp tại thị trường châu Âu - một thị trường đặt môi trường làm trung tâm.

Trong khi đó, ông William L Nolten, Thành viên Ban Quản trị Rexil Asia nhấn mạnh sự khác biệt giữa các khuôn khổ báo cáo phát thải khí nhà kính hiện có như GHG Protocol và các cơ chế pháp lý mới như CBAM của EU. Theo đó, CBAM là một công cụ bắt buộc, tập trung vào lượng khí thải carbon ở cấp độ sản phẩm (PCF) đối với các mặt hàng cụ thể nhập khẩu vào EU, khác với GHG Protocol mang tính tự nguyện và đánh giá ở cấp độ doanh nghiệp (CCF). Sự ra đời của CBAM, theo đánh giá của ông William L Nolten, cùng với các quy định khác như Quy định ngăn chặn phá rừng của EU (EUDR) và các đạo luật tương tự ở Hoa Kỳ và Vương quốc Anh, đang tạo ra áp lực ngày càng tăng đối với các doanh nghiệp quốc tế trong việc quản lý và báo cáo phát thải.

Nhằm thích ứng với quy định xanh của EU và các thị trường khác, Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/01/2025 của Thủ tướng Chính phủ nêu rõ, Việt Nam sẽ triển khai thí điểm hệ thống giao dịch phát thải (ETS), tạo nền tảng cho việc định giá carbon trong nước. Đồng thời, Thủ tướng cũng giao trách nhiệm và yêu cầu các Bộ và cơ quan liên quan thành lập, phát triển thị trường carbon phù hợp với pháp luật và điều kiện thực tiễn, định hướng phát triển quốc gia, cam kết quốc tế về giảm nhẹ phát thải khí nhà kính.

Tuy nhiên, việc tuân thủ CBAM không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý mà còn đòi hỏi sự chủ động từ phía doanh nghiệp. Các doanh nghiệp cần chủ động đầu tư vào công nghệ sạch, cải thiện quy trình sản xuất, xây dựng hệ thống quản lý phát thải và nâng cao năng lực báo cáo, xác minh dữ liệu phát thải. Việc chuyển đổi sản xuất xanh không chỉ có ý nghĩa quan trọng với mỗi doanh nghiệp mà còn tác động tới cả chuỗi cung ứng. Khi một đơn vị cung ứng giảm phát thải, các doanh nghiệp trong chuỗi hoạt động cũng sẽ đến gần hơn với mục tiêu về đạt mức phát thải ròng khí nhà kính bằng 0 vào năm 2050.

TS. Nguyễn Phương Nam, Tổng Giám đốc Công ty Tư vấn & Dịch vụ Đổi mới khí hậu Klinova nhận định, CBAM nhìn chung đặt ra không ít thách thức cho các nhà xuất khẩu Việt Nam, bao gồm các yêu cầu ngày càng cao về báo cáo phát thải, sự phức tạp trong thu thập số liệu và mức độ cạnh tranh gia tăng khi các nhà nhập khẩu EU sẽ ưu tiên hàng hóa có cường độ phát thải thấp.  

Để ứng phó với các quy định mới, TS. Nguyễn Phương Nam khuyến nghị doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động tìm hiểu kỹ về CBAM, rà soát quy trình sản xuất và xây dựng cơ sở dữ liệu về phát thải khí nhà kính. Chuyên gia này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hiện kiểm kê phát thải và cường độ phát thải trên mỗi sản phẩm, từ đó lên kế hoạch giảm nhẹ phát thải một cách hiệu quả, ví dụ như sử dụng năng lượng tái tạo và tối ưu hóa công nghệ sản xuất...