[eMagazine] Tuân thủ EUDR: Cà phê Việt gia tăng lợi thế cạnh tranh

Liên minh châu Âu (EU) là thị trường xuất khẩu lớn nhất, chiếm hơn 40% tổng thị phần của cà phê Việt Nam. Việc các doanh nghiệp thích ứng như thế nào với Quy định của EU về sản phẩm không gây phá rừng (European Union Deforestation Regulation - EUDR) sẽ tác động lớn tới tăng trưởng của mặt hàng này tại EU thời gian tới.

Được ban hành ngày 23/6/2023, Quy định của EU về sản phẩm không gây phá rừng (European Union Deforestation Regulation - EUDR) ban đầu được ấn định có hiệu lực từ ngày 30/12/2024, trước mắt áp dụng yêu cầu 7 nhóm mặt hàng (cà phê, dầu cọ, gỗ, cao su, thịt gia súc, ca cao và đậu tương) xuất khẩu vào EU phải truy xuất nguồn gốc, không liên quan đến phá rừng sau ngày 31/12/2020. Doanh nghiệp vi phạm sẽ bị phạt đến 4% doanh thu và bị loại khỏi thị trường EU.

Cuối năm 2024, EU lần đầu tiên quyết định gia hạn thực thi Quy định EUDR thêm 12 tháng, lùi mốc áp dụng với doanh nghiệp lớn sang 30/12/2025 và doanh nghiệp nhỏ bắt đầu thực hiện từ 30/6/2026.

Đến 23/9/2025, Ủy ban châu Âu (EC) tiếp tục đề xuất lùi thời gian áp dụng EUDR do lo ngại hệ thống công nghệ thông tin của EU chưa đủ năng lực tiếp nhận và xử lý khối lượng dữ liệu lớn mà các doanh nghiệp và quốc gia thành viên cần cung cấp. Nếu thực hiện ngay theo kế hoạch, hệ thống có thể quá tải, gây gián đoạn cho chuỗi cung ứng và hoạt động thương mại.

Mặc dù việc thực thi EUDR liên tiếp được đề xuất hoãn, tuy nhiên các chuyên gia cho rằng, Việt Nam không nên trì hoãn việc chuẩn bị và thích ứng với các yêu cầu của quy định này. Điều này thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc xây dựng các chuỗi cung ứng bền vững, không gây phá rừng và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Sự chủ động này sẽ giúp Việt Nam sẵn sàng đáp ứng các yêu cầu của EUDR, từ đó củng cố vị thế về nhà cung cấp nông sản trách nhiệm, minh bạch và bền vững trên thị trường quốc tế.

Mặt khác, việc hoãn thực thi EUDR được đánh giá có thể khiến cà phê Việt Nam mất đi lợi thế so với sớm thực thi quy định này. Theo thông tin thị trường, nhiều nước sản xuất cà phê chưa sẵn sàng để tuân thủ quy định của EU, nhất là những nước vướng vào vấn đề phá rừng để mở rộng diện tích trồng cà phê như: Brazil, Indonesia...

Trong khi đó, ngành cà phê Việt Nam đã sẵn sàng tuân thủ quy định EUDR. Nhiều doanh nghiệp đã phối hợp với vùng trồng để lắp đặt thiết bị định vị GPS và các công nghệ mới theo chứng nhận của các tổ chức quốc tế nhằm chứng minh các vườn cà phê không gây mất rừng. Do đó, đây là lợi thế của Việt Nam nếu EUDR được thực thi.

Trước đó, chính EU cũng xếp Việt Nam thuộc nhóm “low risk” (rủi ro thấp) trong việc tuân thủ EUDR bởi được đánh giá mức độ tuân thủ vào nhóm tốt nhất trong số các nước trồng cà phê. Trong khi đó, hai đối thủ là Brazil và Indonesia được EU xếp vào nhóm “high risk” (rủi ro cao). Do vậy, nếu EUDR được thực thi sớm thì cà phê Việt Nam sẽ có thêm lợi thế vào EU hơn so với các nguồn cung khác. 

Từ đầu năm 2025, xuất khẩu cà phê của Việt Nam sang thị trường EU tiếp tục thuận lợi với kim ngạch và giá xuất khẩu đều tăng so với cùng kỳ năm trước. Các thị trường tiêu thụ cà phê lớn nhất của Việt Nam trong khối này lần lượt là Đức, Italia, Tây Ban Nha, Hà Lan, Bỉ...

Theo số liệu từ Trung tâm Thương mại Quốc tế, trong nửa đầu năm nay, cà phê Việt chiếm khoảng 11% thị phần tại EU, tăng khá so với con số 8% của năm 2024, giúp Việt Nam đứng thứ hai về thị phần tại EU (sau Brazil với 20%). 

Để duy trì và gia tăng thị phần tại khu vực thị trường này, theo Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, kiêm nhiệm Na Uy, Đan Mạch, Iceland và Latvia, các doanh nghiệp cà phê Việt Nam cần chuẩn bị kỹ lưỡng theo các khuyến nghị sau:

Thứ nhất, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc rõ ràng: Doanh nghiệp cần đảm bảo cà phê xuất khẩu đáp ứng yêu cầu của EUDR, bao gồm: Sản phẩm không gây phá rừng; tuân thủ luật pháp tại quốc gia sản xuất; chia sẻ thông tin vị trí địa lý cụ thể của vùng trồng cà phê.

Lời khuyên cho các doanh nghiệp là cần hợp tác với các hiệp hội nông dân và nhóm sản xuất để thu thập thông tin vị trí địa lý và hồ sơ truy xuất nguồn gốc; đầu tư vào công nghệ theo dõi chuỗi cung ứng, đảm bảo tính minh bạch và chính xác của dữ liệu.

Thứ hai, hợp tác với các tổ chức và tận dụng nguồn hỗ trợ: Các doanh nghiệp Việt Nam có thể tìm kiếm sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế và khu vực đã có kinh nghiệm tuân thủ EUDR. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp có thể tìm hiểu, tham gia các sáng kiến như: Rainforest Alliance, Fairtrade, 4C hoặc Enveritas để xây dựng chuỗi cung ứng bền vững; Kết nối với các tổ chức hỗ trợ tuân thủ như: Global Traceability, Satelligence, hoặc Sourcetrace để tối ưu hóa quy trình. Đồng thời theo dõi các chương trình hỗ trợ của EU như Team Europe Initiative để tận dụng các công cụ và tài nguyên.

Thứ ba, tận dụng EUDR để tạo lợi thế cạnh tranh: Sự chuẩn bị sớm và đầy đủ để tuân thủ EUDR không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu thị trường mà còn là yếu tố quan trọng để tạo dựng uy tín với khách hàng Bắc Âu.

Các doanh nghiệp cần chuẩn bị tài liệu và chứng nhận chứng minh sự tuân thủ EUDR, đặc biệt là truy xuất nguồn gốc và dữ liệu về bền vững; Quảng bá những nỗ lực bảo vệ môi trường và tính bền vững của doanh nghiệp như một giá trị cộng thêm. Bên cạnh đó, cần tăng cường tiếp cận với khách hàng tại các hội chợ thương mại ở châu Âu như Stockholm Coffee Festival, Copenhagen Coffee Fair…

Thứ tư, dự toán chi phí tuân thủ EUDR: Quá trình đảm bảo tuân thủ EUDR sẽ đòi hỏi chi phí đáng kể, từ việc thu thập dữ liệu đến áp dụng công nghệ mới.

Lời khuyên cho các doanh nghiệp là cần chuẩn bị lập ngân sách cho các chi phí như: lập bản đồ vị trí địa lý, hệ thống truy xuất nguồn gốc và kiểm định chất lượng; Chủ động xây dựng kế hoạch hỗ trợ nông dân địa phương đáp ứng các tiêu chuẩn cần thiết, giúp duy trì nguồn cung ổn định. Cùng với đó, doanh nghiệp, nhà xuất khẩu cần tìm kiếm đối tác tài trợ hoặc nguồn vốn hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế để giảm gánh nặng chi phí.

Thứ năm, đầu tư cho bảo vệ môi trường và phát triển bền vững: Liên minh châu Âu (EU) là khu vực chú trọng đến bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, do đó việc tuân thủ EUDR không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là cơ hội để doanh nghiệp khẳng định trách nhiệm xã hội. Các doanh nghiệp cần đầu tư xây dựng chiến lược sản xuất và xuất khẩu xanh, bao gồm sử dụng nguyên liệu bền vững và quy trình thân thiện với môi trường; Thúc đẩy các câu chuyện thương hiệu gắn liền với bảo vệ rừng và chống biến đổi khí hậu để thu hút người tiêu dùng châu Âu; cam kết lâu dài trong việc giảm thiểu tác động môi trường, biến tuân thủ EUDR thành giá trị cốt lõi của doanh nghiệp.

EUDR không chỉ đặt ra thách thức lớn mà còn là cơ hội để doanh nghiệp cà phê Việt Nam mở rộng thị trường vào châu Âu, nơi ưa chuộng sản phẩm bền vững và minh bạch. Bằng cách chuẩn bị đầy đủ, hợp tác với các tổ chức uy tín và xây dựng chiến lược phù hợp, doanh nghiệp có thể tận dụng EUDR để củng cố vị thế và phát triển bền vững trên thị trường quốc tế.