Khai thác hiệu quả các FTA - Chìa khoá mở cửa thị trường, vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu

Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam trong năm nay được dự báo sẽ đạt mức cao kỷ lục 900 tỷ USD, góp phần quan trọng trong việc đưa nền kinh tế đạt mức tăng trưởng cao. Một trong những động lực quan trọng góp phần tạo nên kết quả này chính là việc khai thác hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA).

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu còn nhiều biến động với xung đột địa chính trị kéo dài, nhiều nền kinh tế lớn tăng trưởng chậm, rủi ro chuỗi cung ứng…, Việt Nam tiếp tục nổi lên như một điểm sáng của khu vực. Nền kinh tế duy trì đà tăng trưởng ấn tượng, với GDP 9 tháng năm 2025 tăng 7,85%, mức cao thứ hai kể từ năm 2011, chỉ sau giai đoạn tăng trưởng đột biến hậu đại dịch COVID-19 trong năm 2022.

Hoạt động ngoại thương tiếp tục đóng vai trò trụ cột, là một trong ba “chân kiềng” của nền kinh tế. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu 9 tháng đầu năm đạt gần 700 tỷ USD, tăng 17,3% so với cùng kỳ năm trước - mức tăng cao nhất trong ba năm gần đây. Trong đó, kim ngạch xuất khẩu đạt 48,74 tỷ USD, tăng 16% so với cùng kỳ và vượt xa mục tiêu 12% đặt ra cho cả năm. Qua đó, cán cân thương mại hàng hóa thặng dư 16,82 tỷ USD, củng cố vị thế ổn định của kinh tế vĩ mô. 

Theo Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), tổng kim ngạch xuất nhập khẩu cả năm 2025 có thể cán mốc 900 tỷ USD, mức cao nhất từ trước tới nay, với thặng dư dự kiến vượt 20 tỷ USD. Một trong những động lực quan trọng góp phần tạo nên kết quả này chính là việc khai thác hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA).

Tính đến nay, Việt Nam đã tham gia hoặc đang đàm phán 19 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó 17 hiệp định đã có hiệu lực, bao gồm ba FTA thế hệ mới mang tính bước ngoặt là CPTPP, EVFTA và UKVFTA. Mạng lưới FTA này mở ra cánh cửa tiếp cận hơn 60 thị trường, chiếm gần 90% GDP toàn cầu, tạo nền tảng quan trọng để hàng hóa Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào các thị trường giàu tiềm năng.

Không chỉ mở rộng không gian thương mại, các FTA thế hệ mới còn mang lại khuôn khổ hợp tác toàn diện, bao trùm cả những lĩnh vực hiện đại như phát triển bền vững, tiêu chuẩn lao động, thương mại số, bảo vệ sở hữu trí tuệ và thuận lợi hóa thủ tục hải quan. Những cam kết này góp phần cải thiện môi trường kinh doanh, giảm chi phí logistics, tăng tính minh bạch và nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

Bên cạnh ưu đãi thuế quan, các FTA còn tạo động lực cải cách mạnh mẽ, thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ, chuẩn hóa quy trình sản xuất và nâng cao chất lượng sản phẩm. Đây là nền tảng để hàng Việt chuyển dần từ mô hình gia công sang xuất khẩu có giá trị gia tăng cao, từng bước khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu.

Đáng chú ý, các FTA không chỉ mang lại lợi thế xuất khẩu mà còn hỗ trợ đáng kể ở chiều nhập khẩu. Nhờ cắt giảm hoặc xóa bỏ thuế nhập khẩu, doanh nghiệp Việt Nam có thể tiếp cận nguồn nguyên liệu đầu vào với chi phí thấp hơn, từ đó giảm giá thành sản xuất và tăng khả năng cạnh tranh về giá. Nhiều ngành như dệt may, da giày, điện tử hay chế biến thực phẩm đã tận dụng hiệu quả ưu đãi này để nhập khẩu sợi, da, linh kiện hoặc phụ gia từ các nước thành viên FTA, sau đó gia công, chế biến và xuất ngược trở lại chính các thị trường này.

Chu trình khép kín “nhập khẩu hiệu quả - sản xuất trong nước - xuất khẩu giá trị cao” đang hình thành một mô hình thương mại hai chiều bền vững, giúp doanh nghiệp Việt Nam vừa mở rộng thị phần, vừa nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp đã chứng minh hiệu quả rõ rệt khi tận dụng tốt các ưu đãi FTA. Chẳng hạn, nhờ EVFTA, kim ngạch xuất khẩu của Công ty TNHH Chế biến Thủy sản - Xuất nhập khẩu Việt Trường đã tăng gấp đôi khi EU giảm thuế nhập khẩu đối với nhiều mặt hàng thủy sản của Việt Nam từ mức 6 - 22% xuống còn 0%. 

Tương tự, Công ty Cổ phần Dệt may Đầu tư Thương mại Thành Công hiện có hơn 60% doanh thu xuất khẩu đến từ các thị trường có FTA với Việt Nam như Canada (CPTPP), Hàn Quốc (VKFTA) và Nhật Bản (VJEPA), nhờ đáp ứng đầy đủ quy định về xuất xứ và tiêu chuẩn chất lượng để hưởng ưu đãi thuế quan. 

Ở mảng sữa, việc đơn giản hoá thủ tục và cắt giảm thuế quan thông qua các FTA, đang tạo đà giúp Công ty Cổ phần Sữa Việt Nam (Vinamilk) thâm nhập sâu hơn vào nhiều thị trường tiềm năng lớn. Đại diện doanh nghiệp cho biết, nhờ chủ động tận dụng ưu đãi thuế quan, tỷ lệ cấp chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) của Vinamilk đạt trên 53%, cao hơn đáng kể so với mức trung bình toàn ngành. 

Theo Tổng cục Hải quan, riêng năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sang các thị trường có FTA đạt hơn 230 tỷ USD, chiếm trên 70% tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. Trong đó, xuất khẩu sang các thị trường thành viên của các FTA thế hệ mới ghi nhận mức tăng trưởng cao và ổn định: xuất khẩu sang Australia (CPTPP) đạt 6,5 tỷ USD, tăng 23,8% so với năm 2023; sang Canada đạt 6,4 tỷ USD, tăng 13,5%; và sang EU đạt 51,7 tỷ USD, tăng 18,5%. Những con số này cho thấy, FTA đã và đang trở thành động lực chủ đạo thúc đẩy thương mại hàng hóa, giúp Việt Nam duy trì đà tăng trưởng tích cực trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động mạnh.

Để khai thác hiệu quả các cơ hội FTA đem lại, Bộ Công Thương - với vai trò là cơ quan đầu mối về hội nhập kinh tế quốc tế - đã chủ động chủ trì, phối hợp triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp như: phổ biến các cam kết, hướng dẫn quy tắc xuất xứ, tháo gỡ rào cản kỹ thuật, hỗ trợ tận dụng tối đa các ưu đãi thuế quan,… 

Thông qua Chương trình Xúc tiến thương mại quốc gia, hàng loạt hội nghị, hội chợ, diễn đàn và khóa đào tạo đã được triển khai nhằm cung cấp thông tin, kết nối giao thương và cập nhật tình hình thị trường xuất khẩu đến các địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp. 

Mạng lưới các cơ quan đại diện thương mại Việt Nam ở nước ngoài, gồm các Cơ quan Thương vụ và Văn phòng Xúc tiến thương mại, tiếp tục khẳng định vai trò “cầu nối chiến lược” giữa doanh nghiệp trong nước và thị trường quốc tế. Thông qua các hoạt động xúc tiến, khảo sát, quảng bá và kết nối chuỗi cung ứng, các cơ quan này đã góp phần đưa sản phẩm Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào thị trường toàn cầu, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp bám sát nhu cầu, đặc điểm kinh doanh của từng thị trường và thích ứng linh hoạt với tiêu chuẩn kỹ thuật, quy định sở tại.

Trong bối cảnh chuyển đổi số và xanh hóa thương mại toàn cầu, Bộ Công Thương đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong hoạt động xúc tiến thương mại như xây dựng nền tảng giao thương ảo, số hóa hồ sơ thị trường, truy xuất nguồn gốc bằng blockchain và hỗ trợ doanh nghiệp thực hành xuất khẩu xanh. 

Đặc biệt, Cổng thông tin điện tử FTA song ngữ Việt - Anh đã được vận hành như một kho dữ liệu mở toàn diện, giúp doanh nghiệp dễ dàng tra cứu cam kết, quy tắc xuất xứ, biểu thuế và thông tin thị trường của từng hiệp định, qua đó xác định cơ hội xuất khẩu và định hướng chiến lược thương mại hiệu quả hơn.

Tính đến hiện tại, đã có gần 1.000 đề án xúc tiến thương mại với tổng kinh phí trên 800 tỷ đồng được các hiệp hội ngành hàng, các cơ quan xúc tiến thương mại trung ương và địa phương triển khai thực hiện nhằm đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, chú trọng xúc tiến vào các thị trường đã ký kết FTA với Việt Nam; các thị trường mới, thị trường tiềm năng. Các nỗ lực trên đã giúp hỗ trợ gần 50.000 lượt doanh nghiệp, với tổng giá trị giao dịch thương mại đạt hơn 350 triệu USD và doanh số trực tiếp tại các hội chợ đạt khoảng 500 tỷ đồng.

Theo kết quả khảo sát trong Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực hiện các Hiệp định thương mại tự do của các địa phương - FTA Index năm 2024 do Bộ Công Thương triển khai thực hiện, cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước đánh giá rất cao hiệu quả từ các chương trình, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng FTA.

Cụ thể, có 34,1% doanh nghiệp tham gia khảo sát đánh giá hoạt động hỗ trợ chính sách của cơ quan quản lý nhà nước, địa phương (Bộ Công Thương, Sở Công Thương các tỉnh, thành phố) ở mức “rất hiệu quả” và “hiệu quả”.

Các doanh nghiệp rất quan tâm đến các chương trình và chính sách hỗ trợ dành riêng cho tận dụng FTA với tỷ lệ 78,3% doanh nghiệp cho rằng “rất cần thiết” và “cần thiết”. 

Nhằm góp phần đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế năm 2025 ở mức 8,3 - 8,5%, Bộ Công Thương đang tiếp tục triển khai loạt giải pháp hỗ trợ xuất khẩu, đảm bảo duy trì đà tăng trưởng cao trong quý 4.

Theo đó, Bộ Công Thương chỉ đạo các Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài chủ động hỗ trợ doanh nghiệp, đẩy mạnh xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường và kết nối trực tiếp với đối tác quốc tế, đồng thời tháo gỡ các rào cản kỹ thuật và biện pháp phòng vệ thương mại mà một số đối tác đang áp dụng đối với hàng hóa Việt Nam. Đây được coi là nhiệm vụ then chốt nhằm bảo vệ lợi ích chính đáng của doanh nghiệp trong bối cảnh cạnh tranh thương mại toàn cầu ngày càng gay gắt.

Về đàm phán các FTA mới, hai hiệp định lớn gồm Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC) và Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Khối thị trường chung Nam Mỹ (Mercosur) sẽ được Bộ Công Thương khởi động đàm phán trong tháng 10/2025. Trong đó, Mercosur gồm bốn quốc gia Nam Mỹ (Brazil, Argentina, Uruguay, Paraguay), là khối kinh tế lớn thứ năm thế giới và được xem là thị trường tiềm năng cho nhiều mặt hàng tiêu dùng, nông sản, công nghiệp nhẹ - những lĩnh vực xuất khẩu có thế mạnh của Việt Nam. 

Cũng trong tháng 10/2025, Bộ Công Thương và Bộ Thương mại Pakistan đã khởi động đàm phán Thỏa thuận Thương mại ưu đãi Việt Nam - Pakistan (PTA), hướng tới việc hoàn tất và ký kết thỏa thuận trong thời gian sớm nhất, trong điều thuận lợi phấn đấu hoàn thành trong năm 2025, coi đây là nền tảng cho Hiệp định Thương mại Tự do (FTA) toàn diện trong tương lai. Với quy mô dân số hơn 240 triệu người, thị trường Pakistan được kỳ vọng sẽ mở ra dư địa xuất khẩu lớn cho nhiều chủng loại hàng hóa của Việt Nam.

Cùng với đó, Bộ Công Thương cũng đang chuẩn bị đàm phán, ký kết và triển khai các FTA với những đối tác tiềm năng, có tiềm lực về khoa học công nghệ, đặc biệt là các nền kinh tế có tính bổ trợ cao như Ấn Độ, Trung Đông… nhằm mở rộng không gian thị trường, đa dạng hóa đối tác, giảm rủi ro địa chính trị và củng cố vị thế của Việt Nam trong chuỗi thương mại toàn cầu.

Song song với công tác đàm phán, từ ngày 1/7/2025, theo Nghị định 146 của Chính phủ, việc phân cấp thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) đã được chuyển giao từ Bộ Công Thương về cho các địa phương. 

Bộ Công Thương hiện chỉ đạo Cục Xuất nhập khẩu phối hợp với các Sở Công Thương tổ chức hướng dẫn, đào tạo và hoàn thiện cơ sở pháp lý để đảm bảo các địa phương đủ năng lực thực hiện việc cấp C/O. Việc phân cấp này giúp doanh nghiệp được cấp chứng nhận ngay tại nơi đặt nhà máy sản xuất, rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, giảm chi phí hành chính và tạo thuận lợi lớn cho hoạt động xuất khẩu trong bối cảnh khối lượng giao dịch tăng cao. 

Việt Nam hiện nằm trong nhóm 20 quốc gia có quy mô thương mại lớn nhất thế giới. Việc tiếp tục mở rộng hệ sinh thái FTA được kỳ vọng sẽ giúp tổng kim ngạch ngoại thương sớm cán mốc 1.000 tỷ USD, trong đó xuất khẩu vượt 500 tỷ USD. Quan trọng hơn, các FTA, đặc biệt là các FTA thế hệ mới, không chỉ mở rộng không gian thị trường mà còn tạo động lực cải cách thể chế, thúc đẩy chuyển đổi xanh, nâng cao năng lực cạnh tranh và tạo đà cho nền kinh tế Việt Nam tăng trưởng bền vững, hội nhập sâu và vững chắc trong giai đoạn tới.